Гэвч үр дүн тун хангалтгүй байгааг өнөөдрийн санхүүгийн үзүүлэлтүүд нь бэлхнээ харуулж байна. 2022 оны нэгдүгээр сард олон нийтэд дэлгэгдсэн Хөгжлийн банкны чанаргүй зээлийн хэмжээ тухайн үед 1.8 их наяд төгрөг хүрч, тус банкны нийт актив хөрөнгийн тал нь муу зээлд хамаарч байв. Банкны захирал нь өөрөө компаниуд дээр очиж, лайв хийж, ёстой ичтэл нь шэйр гэдэг шиг нь хувийн хэвшлийнхнийг шахаж, заримыг нь шүүхэд шилжүүлсэн.

Зээл төлүүлсэн ч үзүүлэлт сайжирсангүй

Үндсэн үйл ажиллагаагаа умартан, өдөр шөнөгүй зүтгэсний хүчинд Хөгжлийн банк өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд 1.8 их наяд төгрөгийн чанаргүй зээл төлүүлж чаджээ. Гэсэн ч энэ мөнгийг өрөндөө өгөөд дууссан. Товчхондоо, хойд хормойгоороо урд хормойгоо нөхсөн гэсэн үг. 500 сая ам.долларын “Евро” бонд болоод 30 тэрбум йенийн “Самурай” бондын төлбөр төлөх хугацаа болж, нийт 3.2 их наяд төгрөгийн өрөө олон улсын хөрөнгө оруулагчдад төлж барагдуулсан юм. Эргэн төлөлтөөс давсан урт хугацаат зээлийн төлбөрөө төлж чадсан ч Хөгжлийн банкны санхүүгийн үзүүлэлт хүндхэн хэвээр байна. Шинээр зээл гаргаагүй Хөгжлийн банканд орж ирэх хүүгийн төлбөр бага байгаа учраас орлого нь зарлагаа нөхөхгүй, санхүүгийн эрсдэл нэмэгдсээр буй. 2021 оны эцэст Хөгжлийн банкны нийт активын хэмжээ 3.2 их наяд төгрөг байснаас 1.2 их наядын 22 хэвийн зээл байсан бол 2024 оны эцэст хэвийн зээлийн хэмжээ хоёр дахин буурч, 572.4 тэрбум төгрөгт хүрчээ. Эсрэгээрээ чанаргүй зээлийн хэмжээ тоон дүнгээр буурсан ч нийт активд эзлэх хувь хэмжээ нь өссөн байна.

2021 онд Хөгжлийн банкны нийт зээлд эзлэх чанаргүй зээлийн харьцаа 55.3 хувь байсан бол 2024 оны эцэст 57.5 хувьд хүрч, эрсдэл нэмэгдэв. Нэг талаар том дүнтэй чанаргүй зээлүүд төлөгдөөгүй хэвээр, шинээр зээл гаргаагүй, хэвийн зээлүүд төлөгдөж дуусаж байгаа нь санхүүгийн үзүүлэлт улам дордоход нөлөөлж буй. Өнгөрсөн гурван жилд зөвхөн өр барагдуулагчаар ажилласан Хөгжлийн банкны үйл ажиллагаа 2017 онтой харьцуулахад 60 хувиар хумигдаж, 2024 оны эцэст актив хөрөнгийн хэмжээ 2.4 их наяд төгрөг байна.

Эрүүл санхүүтэй болох балансын цэвэрлэгээ

Банкны санхүүгийн үзүүлэлт тааруу байгаатай холбоотойгоор одоо 953.9 тэрбум төгрөг байгаа Зээлийн эрсдэлийн сангийн хөрөнгийг 400 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлэх хяналт шалгалтын дүгнэлт гараад байгаа. Эрсдэлийн сангийн хөрөнгөө нэмэх нь байтугай, хэвийн үйл ажиллагаа явуулахад ч хүндхэн байдалд орж хөлөө тушуулсан Хөгжлийн банкны шинэ удирдлага санхүүгийн үзүүлэлтээ сайжруулахын тулд балансаа цэвэрлэхээр шийджээ. Мэдээж өнөөдрийн хэрэгжиж байгаа эрх зүйн зохицуулалтаар банкны гүйцэтгэх удирдлага биш тус банкны үүсгэн байгуулагч, хувьцаа эзэмшигчийн хувьд Засгийн газар банкны дүрмийн сан, өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээ муудах үед хөрөнгийг нөхөх учиртай.

Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирал З.Нарантуяа

"Миний хувьд ажлаа аваад хоёр сар болж байна. Энэ хугацаанд банкны санхүүгийн үзүүлэлт, бодит нөхцөл байдлыг үнэлэн Засгийн газарт Хөгжлийн банкны үйл ажиллагааг хэвийн болгох чиглэлээр хэрэгжүүлэх ажлаа танилцуулсан. Гурван үндсэн чиглэлээр богино хугацаанд ажиллахаар төлөвлөж, тодорхой хүсэлтээ Засгийн газарт хүргүүлээд байна. Нэгдүгээрт, банкны өөрийн хөрөнгийн зөрүүг яаралтай 700 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлэх, хоёрдугаарт, манай банкны баланст бүртгэлтэй байгаа төртэй холбоотой буюу төрийн өмчит компаниуд, төсвийн ерөнхийлөн захирагчид, сайдуудыг хариуцахаар хууль шүүхийн байгууллага, Засгийн газрын тогтоолоор шийдвэрлэсэн 800 гаруй тэрбум төгрөгийн авлагыг шилжүүлэх, гуравдугаарт хууль эрх зүйн шинэчлэх хийхээр төлөвлөж байна."

Банк санхүүгийн балансаа цэвэрлэхээр ийнхүү зарим зээлээ яамдад болон төрд шилжүүлэх нь татвар төлөгчдийн мөнгөөр зээлийг хаах алхам биш. Харин том төсөл хэрэгжүүлэхтэй холбоотой судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажил хийх нэрээр Хөгжлийн банкнаас зээл авсан төслийн нэгжийн зардлыг нь харьяа яамдад нь шилжүүлж байгаа хэрэг. Тухайлбал, Эгийн голын усан цахилгаан станцын төслийн судалгаа хөгжүүлэлтэд 10 сая ам.доллар, Тавантолгойн цахилгаан станцынхад 15 сая ам ам.доллар, Дарханы арьс шир боловсруулах цогцолборын төсөлд зургаан сая ам.доллар зэргээр зээл өгчээ. Тухайн үед төслийн нэгж байгуулж, судалгаа хийснээр, тухайн төсөл хэрэгжиж эхлэх үед санхүүжилтэд Хөгжлийн банкнаас авсан энэ зээл нь тусгагдаж, төлөгдөнө гэж тооцжээ. Харамсалтай нь, дээрх төслүүд өнөөдрийг хүртэл хэрэгжиж, баригдаагүй, цаасан дээрээ л үлдсэн. Хэзээ хэрэгжих нь тодорхойгүй ч Хөгжлийн банканд үүссэн өр нь өдрөөс өдөрт зузаарч, тэрбумаар хэмжигдэж байгаа эдгээр зээлийг яамдад нь шилжүүлж балансаа цэвэрлэх юм байна. Ингэснээр Зээлийн эрсдэлийн санд байршиж байгаа хөрөнгөө тодорхой хэмжээгээр чөлөөлж, зээл гаргах боломж бүрдэнэ. Энэ асуудлыг өнөөдөр санаачилж байгаа шинэ зүйл огт биш. 2020 онд чанаргүй зээлийн асуудал өндрөө авах үед ярьж, энэ талаар Засгийн газар тогтоол гаргаж, Хөгжлийн банкнаас авсан төртэй холбоотой зээлүүдийг төсвийн ерөнхийлөн захирагчдад шилжүүлэхээр шийдвэрлэсэн ч хэрэгжээгүй өдийг хүрчээ.

Хөгжлийн банканд байгаа төрийн өмчийн зээлийг дараах байдлаар ангилжээ.

- Засгийн газар өөрөө хариуцах төрийн өмчийн зээл 489 тэрбум

- Нийслэлийн ЗДТГ-тай хамтран шийдэх зээл 226.6 тэрбум

- Төсвөөс (БХЯ, ХХААХҮЯ, ЭХЯ) шүүхийн шийдвэрээр төлөх зээл 168.2 тэрбум

Балансаа цэвэрлэж чадвал 2025 оны хоёрдугаар улирлаас төсөл, хөтөлбөрүүдэд шинээр зээл олгохоор төлөвлөжээ. Өнгөрсөн хугацаанд Засгийн газрын тогтоолоор, сайд дарга нарын гарын үсэг, шийдвэрээр олгосон олон зээл чанаргүйдэж, Хөгжлийн банкийг лаг шавартай хутгасан гэж хэлж болно. Өнгөрснөөс суралцаж, цаашид эдийн засгийн үр ашигтай, хөгжилд хөтөлсөн, экспортыг дэмжсэн төслүүдийг санхүүжүүлэхийн тулд хуулийг чамбайруулах шаардлага бий. Хөгжлийн банкны тухай хуулийг 2011 онд баталж, 2017 онд шинэчлэн баталсан. Санхүүжилт олгох төслийн эдийн засгийн үр ашгийг хэрхэн үнэлэх, зээлийн хугацаа, эргэн төлөлтийг эх үүсвэрийн хугацаатай уялдах гээд зээлийн судалгаа, хэрэгжилтээс эхлээд олон асуудлыг хуулийн төсөлд тусгахаар төлөвлөжээ. Хөгжлийн банкны тухай хуулийн төслийн үзэл баримтлалыг Засгийн газрын хуралдаанд танилцуулж, дэмжлэг авсан бөгөөд төслийн багц материалыг боловсруулан Эдийн засаг хөгжлийн яаманд хүргүүлжээ.

Эх сурвалж: Үндэстний ТОЙМ сэтгүүл