улсын төсөв батлагдсан. Төсвийн орлого нь 33,9 их наяд, зардлаа гүйцээхийн тулд 1,9 их наядыг олохоор баталсан. Мэдээж гол орлого коксын нүүрс болон бусад уул уурхайн бүтээгдэхүүнээс орж ирнэ, өөр ч юу байх билээ. Ямар энэ улсад үйлдвэрлэл байх биш. Мөн уламжлал ёсоор татварын дарамтаар орлогыг бүрдүүлэх нь ойлгомжтой. Өнөөх л хувийн хэвшлийн хэдээ дарамталж таарна. Монголын эдийн засаг уул уурхайн эдийн засаг хэвээрээ л байх 2025 он гэдгийг хэзээ ч мартаж болохгүй. Бид нүүрс, зэсийн баяжмал, төмрийн хүдэр жонш зэргээ БНХАУ-д ам.доллароор зардаг. Эргүүлээд хойд хөршөөс нефтийн бүтээгдэхүүн, цахилгаан эрчим хүч авахдаа мөн энэ валютаар тооцоо хийдэг. Түүнчлэн бусад бараа бүтээгдэхүүнээ импортоор ам.доллараар авна. Ам.долларын ханш өсөхөөр Монгол төгрөгийн худалдан авах чадвар буурдаг.

Монголчууд бид ийм эдийн засаг, ийм л амьдралтай. Өөр юу ч алга. Дээр нь төсвөө ч хийж чадах больчихсон УИХ ажиллаж байна гэхээр бүр ч эмгэнэлтэй. Гэтэл хэдхэн хоногийн өмнө арай гэж баталсан төсөвт нь Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх бүхэлд нь хориг тавьж, цаадуул нь хүлээн аваад засаж залруулаад ахиад өнөөдөр батлах гэж байна. Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээн авснаар төсвөөс чухам юу хасагдаж, юу нэмэгдэхээр болсныг харах нь зүйн хэрэг байх. Ерөнхийдөө Засгийн газраас төсвийг бууруулахад ямар зарчим баримталж байгааг харуулахыг хичээлээ. Ер нь бол өнөөх л уул уурхайд түшиглэсэн ашиг орлого, хувийн хэвшлээ дарамталсан төсөв хэвээрээ үлдсэнд гайхах хэрэггүй. Ерөнхийлөгчийн хоригийг ч ерөнхийд нь аргалчихлаа.

ХАЛАМЖАА МАРТАЖ БОЛОХГҮЙГЭЭ САЙН МЭДНЭ

Халамжийг бууруулах ямар ч боломжгүй гэдгийг тэд маш сайн мэдэж байгаа. Яагаад гэхээр тэд халамжаа хэзээ ч зогсоож болохгүйгээ мэднэ. Тэгэхээр Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмж, Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжүүлэх эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, нийгмийн халамжийн сангаас олгох хүүхдийн мөнгөн тэтгэмж, халамжийн тэтгэвэр, амьжиргааг дэмжих мөнгөн тэтгэмж, асаргааны тэтгэмж, түүнчлэн төрийн албан хаагчийн цалин хөлс болон тэтгэвэрт гарахад нэг удаа олгох тэтгэмж, хөдөө орон нутагт тогтвор суурьшилтай ажилласны тэтгэмж, зээлийн үйлчилгээний төлбөр, мөн хуульд заасны дагуу УИХ-ын Хууль зүйн Байнгын хорооноос төсвийг нь хянаж жилийн төсөвт тусгуулахаар ирүүлсэн шүүхийн байгууллагууд болон Хүний эрхийн үндэсний комисс зэрэг байгууллагуудын урсгал зардлыг тус тус бууруулаагүй гэдгээ сайд нь дуулгана лээ. Ер нь бол халамжийн эдийн засаг үйлчилж, түүн дээр төр улс оршин тогтнож байгаа улс юм.

ЗУУН ХУВЬ БУУРУУЛСАН ТӨСӨВ

Салбар харгалзахгүйгээр бүх төсөвт байгууллагуудын тавилга, эд хогшил худалдан авах, сургалт, семинар, хурал зөвлөгөөн хийх, биеийн тамирын уралдаан тэмцээн зохион байгуулах, гэрээт ажилтан ажиллуулах, дуудлагын автомашин хөлслөх, зөвлөл, хороо, комиссын гишүүний урамшууллын зардлыг 100 хувь бууруулна. Соёлын эрхийн бичиг, соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих, Кино урлагийг дэмжих сан, засаг захиргааны нэгж, төрийн захиргааны байгууллагыг үр дүнгээр шагнах, урамшуулах, идэвхтэй амьдралын хэвшлийг дэмжих болон эрүүл идэвхтэй амьдрал хөтөлбөрийн зардлыг 100 хувь бууруулна. Ингэхдээ Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих сан, Кино урлагийг дэмжих санг татан буулгах тухай асуудал үүссэн. Өнгөрсөн чуулганы хуралдаанаар Соёлын тухай хууль, Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн тухай хууль, Кино урлагийг дэмжих тухай хуулийг УИХ-аар хэлэлцэхийг дэмжихгүй гэдэг шийдвэрийг гаргасан. Харин Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга Ч.Ундрам “Эх хэл түүх соёл байж үндэстэн оршдог. Тэгэхээр бид соёлоо ойлгодог, мэддэг улс орон байх ёстой. Энэ рүү чиглэсэн төсвүүдийг танаж байгааг ойлгохгүй байгаа. Бусад салбартай харьцуулахад маш бага төсөвтэй. Төсвийг нь танасан ч хоёр санг татан буулгахгүй үлдээгээч. Бид өөрсдөө мөнгөө олоод салбараа дэмжье” хэмээн соёл урлагаа дэмжсэн санал хэлсэн бол Соёл, спорт, аялал жуулчлалын сайд Ч.Номин “Бид гурван тэрбум гаруй төгрөгийн зарцуулалтыг хийж 26 уран бүтээлчээ дэмжиж, олон улсад гаргахад дэмжсэн бол нөгөө талдаа төсөвт шууд 12 тэрбум төгрөгийн эдийн засгийн эргэлтийг оруулсан. Цаашлаад аялал жуулчлалын салбарт эдийн засгийн эргэлтийг бий болгосон. Дам нөлөөгөөр олон салбарт нөлөөлж чаддаг. Нэг төгрөгийн зарцуулалтыг дөрвөн төгрөг болгож эдийн засгийн үр өгөөжөө өгдөг салбар” хэмээн дэмжсэн ч биш дэмжээгүй ч биш саналыг оруулснаар лавтай хоёр сангийн төсвийг танах нь тодорхой болсон.

ТАВИН ХУВЬ БУУРУУЛСАН ТӨСӨВ

Эрүүл мэнд болон тусгай чиг үүргийн байгууллагаас бусад бүх байгууллагын тээвэр шатахууны зардал, төрийн өндөр дээд айлчлал болон гадны өндөр түвшний зочин төлөөлөгч хүлээн авахаас бусад гадаад албан томилолтын болон зочин төлөөлөгч хүлээн авах зардал, эрүүл мэнд, боловсрол, батлан хамгаалах, гадаад харилцаа, хууль зүй, дотоод хэргийн салбараас бусад салбарын дадлага, бэлтгэл сургуулилт хийх зардал, бүх шатны төсвийн байгууллагын дотоод албан томилолт, бичиг хэргийн зардал, багаж техник хэрэгсэл худалдан авах зардлыг тус тус 50 хувиар бууруулна.

АРВАН ХУВЬ БУУРУУЛСАН ТӨСӨВ

Дээр дурдсан 50-100 хувь бууруулах зардлуудаас гадна байр ашиглалтын зардал, хангамж, бараа материал, нормативт эм бэлдмэл, нормын хувцас, хоол, урсгал засвар, хөдөлмөр хамгааллын хэрэгсэл, төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагад олгох татаас, шилжүүлэг, эргэж төлөгдөх зээл, бараа үйлчилгээний бусад зардал, төрийн зарим чиг үүргийг хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлэх арга хэмжээ, боловсролын тэтгэлэг, авто зам, гүүрэн байгууламжийн засвар, ашиглалтын зардлыг 10 хувиар тус тус бууруулна.

ТӨСВИЙН ТӨСӨЛД ТУСГАСАН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ

Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 2024 онд хэрэгжүүлэхээр тусгагдсан төсөл, арга хэмжээнээс гэрээ байгуулсан, ажлыг эхлүүлсэн төслүүдийг дуусгана. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 2024 онд хэрэгжүүлэхээр тусгагдсан төсөл, арга хэмжээнээс гэрээ байгуулсан, ажлыг эхлүүлсэн 512 төсөл, арга хэмжээний 2025 онд санхүүжих дүнг бууруулаагүй буюу 2,080.7 тэрбум төгрөгийг төсвийн төсөлд тусгасан. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын хүрээнд зам тээвэр, эрчим хүч, дэд бүтцийн томоохон төслүүдийн хүрээнд 38 төслийг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөснийг дахин эрэмбэлж бүс нутагт нэн тэргүүний, богино хугацаанд хэрэгжих боломжтой, дараа онуудад төсөвт ачаалал бага үүсгэх төслүүдийг 2025 онд хэрэгжүүлэхээр 29 төсөл, арга хэмжээнд 497.0 тэрбум төгрөгийг тусгасан.

ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫГ ХОЙШЛУУЛСАН ТӨСӨВ

Гэрээ байгуулаагүй, ажил эхлээгүй улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээг эрэмбэлж, хойшлуулна. Тухайлбал, Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 2024 онд хэрэгжүүлж эхлүүлэхээр батлагдан ирэх онд үргэлжлэн хэрэгжих боловч 2024 оны 12 дугаар сарын 02-ны байдлаар гэрээ байгуулаагүй 32 төсөл, арга хэмжээний 2025 онд санхүүжих 117.8 тэрбум төгрөгийг хойшлуулсан.

ХОЙШЛУУЛЖ БУУРУУЛСАН ЗУРАГ ТӨСӨВ

Зарим их засвар, ТЭЗҮ, зураг төсөв боловсруулах найман төсөл, арга хэмжээний 2025 онд санхүүжих дүнг 62.1 тэрбум төгрөгөөр бууруулсан. Төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагааг тасралтгүй, хэвийн үргэлжлүүлэх, иргэдийг төрийн үйл ажиллагаагаар хэвийн хангахад шаардлагатай тоног төхөөрөмж болон шинээр ашиглалтад орж буй сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг зэрэг нийгмийн салбарын барилгуудын тоног төхөөрөмжийн зардлыг 2025 оны төсвийн төсөлд анх төлөвлөж өргөн барьсан хэмжээнээс 20 хувь бууруулсан.

ХЭЛЭЛЦЭЭРИЙН ШАТАНД БАЙГАА ТӨСЛИЙГ ХОЙШЛУУЛСАН

Үндэсний хиймэл дагуулын төсөл хэлэлцээрийн шатанд байгаатай холбогдуулан 2025 оны зээлийн ашиглалт 211.6 тэрбум төгрөг, зарим зээлийн төслүүдийн санхүүжилтийг 300.0 тэрбум төгрөгөөр тус тус бууруулж, нийтдээ 511.6 тэрбум төгрөгийн зээлийн ашиглалтыг төсвийн төсөлд буурууллаа. Мөн тус зээлийн ашиглалттай холбоотой Монголын талын санхүүжилтийг бууруулах зарчим баримталлаа.

ХАВДРЫН ЭМНЭЛЭГТ 2.9 ТЭРБУМ ТУСГАСАН НЬ ШОУ

Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуулиар улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжүүлэхээр “Хавдар судлалын Үндэсний төв-II барилга” төсөл, арга хэмжээ тусгагдсан боловч газрын асуудлыг бүрэн шийдвэрлэгдээгүйгээс тендер шалгаруулалт зарлаагүй хасагдсан. Төслийн газрын асуудлыг шийдвэрлэгдсэн бөгөөд хавдрын эрт илрүүлэг, оношилгоог сайжруулах, хавдрын эрсдэлийг бууруулах, урьдчилан сэргийлэхэд ач холбогдолтой, нийгмийн үр ашигтай учир төслийн төсөвт өртөг 10.0 тэрбум, санхүүжих дүнг таван тэрбум төгрөгөөр төсвийн төсөлд тусгалаа. Мөн Хавдар судлалын үндэсний төвийн одоогийн барилга нь 1981 онд баригдсан бөгөөд урсгал засвар зайлшгүй хийж, хэвийн үйл ажиллагааг хангах зорилгоор их засвар, шинэчлэлтэд 5.7 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй, 2.9 тэрбум төгрөгийг санхүүжүүлэхээр төсвийн төсөлд шинээр тусгажээ. Энэ бол хөрөнгө оруулалтыг гүйцэд өгсөн ч үгүй, зүгээр л шоу гэдгийг хаанаас нь ч хэн чхарсан ойлгохоор зүйл.

ТАТВАРЫН ОРЛОГО 50.3, БУСАД ОРЛОГО 12.0 ТЭРБУМААР БУУРНА

Тэгэхээр айсуй 2025 оны төсөв харагдаж байгаагаар шимтгэлийн орлого 25.0 тэрбум, дотоодын барааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын орлого 112.3 тэрбум, хувь хүний орлогын албан татварын орлого 21.1 тэрбум, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын орлого 50.3 тэрбум, бусад орлого 12.0 тэрбум төгрөгөөр тус тус буурахаар байна. Ингэснээр нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого, тусламжийн дүн 33.5 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 35.2 хувь, нийт зарлага ба цэвэр зээлийн дүн 33.5 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 35.2 хувьд хүрч нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл алдагдалгүй болж, суурь тэнцэл дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 3.3 хувийн ашигтай болохоор төсөөлжээ.

ГАНГА НУУРЫГ ХАМГААЛАХ ТӨСВИЙГ БУУРУУЛЛАА

Ганга нуурыг бохирдол, ширгэлтээс хамгаалах, урсацыг сайжруулах төслийн эхнийх нь амжилттай хэрэгжсэн гэдэг ч хоёрдугаар төсөлд 2024 онд гурван тэрбум төгрөг төсөвлөж 10 хувийг хассан байна. Эхний 2024 оны 1.5 тэрбум, үлдсэн төсвийг 2025 онд 1.5 тэрбумаар хэрэгжүүлэхээр олон ажил төлөвлөсөн байсан ч энэ удаагийн төсвөөс танасан юм.

ЗҮҮН БҮСИЙН ХОЁР АЖЛЫН ТӨСВИЙГ ТАНАХААР БОЛОВ

Мал эмнэлгийн салбарт олон ажил хийхээр төлөвлөж байгаа зүүн бүсийн Мал эмнэлгийн төв лабораторийг Хэнтий аймагт байгуулахаар 2021 оноос хойш ярьж байгаа ч хараахан ажил хэрэг болсонгүй. Тодотговол, Хэнтий аймгийн Хэрлэн голын хөвөөнд 7000 га газарт усалгааны систем хийхээр Азийн хөгжлийн банкнаас 5.5 тэрбумын хөрөнгө оруулалт хийсэн. Гүйцэтгэгч "Жинсийн орой" нэртэй компани нь өнөөдрийг хүртэл хийсэн ажил байхгүй байгааг дурдана лээ. Гэрээ байгуулаад хугацаа нь дууссан. Мөн "Жинсийн орой" компани нь Азийн хөгжлийн банкны 42 сая ам.долларын санхүүжилтээр нийт 7000 га талбайд, 12 байршилд усалгааны систем байгуулах ажил гурав дахь жилдээ хийж байгаа ч дуусаагүй, ажил нь 56 хувьтай явж байгааг дуулгана лээ. Эдгээрийн төсвийг мөн танахаар байнгын хорооны хурлаар шийднэ лээ.

https://news.zindaa.mn/4zho