БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин орон нутгийн цагаар өчигдөр /2023.11.15/ Сан Францискод АНУ-ын ерөнхийлөгч Жо Байдентай хэлэлцээ хийсний дараа ХКН-ын Төв хорооны Улс төрийн товчооны гишүүн, Гадаад харилцааны сайд Ван И хэвлэлд ярилцлага өгсөн юм. 

-Өнөөдөр Ши Жиньпин дарга, ерөнхийлөгч Жо Байдентай хэлэлцээ хийсэн. Энэ үйл явдлыг хоёр орон, тэрчлэн дэлхий нийтээрээ анхаарч байна. Хоёр орны төрийн тэргүүн юу ярилцав. Хэлэлцээний онцлог юу байв? 

-Ерөнхийлөгч Жо Байдены урилгаар Ши Жиньпин дарга АНУ-д ирж, хоёр улсын төрийн тэргүүн нарын уулзалт хийлээ. Мөн АПЕК-ийн удирдагчдын албан бус уулзалтад оролцоно. Саяхан Филоли эдлэн дэх хоёр улсын төрийн тэргүүний уулзалт маш сайн, өргөн хүрээтэй, гүн гүнзгий боллоо. Үүнд гурван онцлог зүйлийг дурдаж болно.

Нэгд, Стратегийн чанар. Ерөнхийлөгч Жо Байден Ши Жиньпинд даргад төрийн тэргүүнүүдийн уулзалтын урилга илгээсэн нь АПЕК-ийн уулзалтын үеэр зохион байгуулах бусад хоёр талын уулзалтаас өөр юм. Энэ бол Хятад-Америкийн "дээд хэмжээний уулзалт" юм гэж Америкийн тал тусгайлан мэдэгдсэн. Уулзалтын зохион байгуулалтын онцлог, Хятад, Америк, тэрчлэн олон улсын хамтын нийгэмлэгийн анхаарал, уулзалтын ач холбогдлын хувьд энэ бол стратегийн ач холбогдолтой, алс хэтийг эрэлхийлсэн төрийн тэргүүн нарын дээд хэмжээний уулзалт гэж хэлж болно. 

Хоёрт, Түүхт чанар. Энэ уулзалт Хятад, Америкийн харилцаа эгзэгтэй байгаа гол зангилаа мөчид болж байна. Хятад, Америкийн тогтвортой харилцаа олон улсын хамтын нийгэмлэгт урьд өмнөхөөсөө илүү хэрэгтэй байна. Ши Жиньпин дарга зургаан жилийн дараа АНУ-д ахин айлчилж, хоёр улсын төрийн тэргүүн нэг жилийн дараа нүүр тулан уулзаж байгаа нь Хятад, Америкийн төрийн тэргүүн нарын дипломат харилцааны түүхэн өв, орчин үеийн үнэ цэнийг тодорхойлж, хоёр орны төрийн тэргүүн нарын олон жилийн найрсаг уламжлалыг үргэлжлүүлж байна. Энэ удаагийн айлчлал, уулзалт нь Хятад, Америкийн харилцааны түүх төдийгүй олон улсын харилцааны томоохон үйл явдал болох нь дамжиггүй.

Гуравт, Манлайлан удирдах чанар. Уулзалт 4 цаг үргэлжилсэн бөгөөд бүтэн синхрон орчуулгатайгаар ярилцлаа. Хоёр орны төрийн тэргүүн нүүр тулан уулзахдаа харилцан зөвшилцөх, санал зөрөлдөөнөө зөв зохицуулах, яриа хэлцэл, хамтын ажиллагааг ахиулах асуудлаар ярилцсан. Палестин-Израилийн мөргөлдөөн, Украины хямрал, уур амьсгалын өөрчлөлт, хиймэл оюун ухаан зэрэг дэлхийн өмнө тулгараад буй сорилтуудыг зохицуулах талаар санал солилцлоо. Мөн цаашид Хятад, Америк хоёр том гүрэн хэрхэн зөв харилцаатай байх талаар ярилцаж, Хятад, Америк хоёр улс үүрэг хариуцлагаа идэвхтэй хүлээж, ирээдүйд чиглэсэн "Сан Францискогийн алсын хараа"-г бий болгож, хоёр орны харилцааг эрүүл, тогтвортой байлгах тухай асуудлыг нухацтай авч үзлээ.

-Төрийн тэргүүн нарын уулзалтаар Ши Жиньпин дарга ямар үзэл бодол, байр суурь онцлов?

-Хоёр орны төрийн тэргүүн Хятад, Америкийн харилцааны стратегийн, ерөнхий болон чиг баримжаа бүхий асуудал, дэлхийн энх тайван, хөгжлийн томоохон асуудлаар харилцан хүндэтгэсэн уур амьсгалд санал бодлоо солилцлоо. Ши Жиньпин дарга Хятад, Америкийн харилцааг тогтворжуулах, сайжруулах талаар Хятадын албан ёсны байр суурийг тодотгосон. 

Нэгд, Түүхэн сонголтоо зөв хийх. Хятад, Америк хоёр түнш үү, өрсөлдөгч үү, харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа юу, сөргөлдөөн үү? Энэ бол үндсэн асуудал  юм. Ши Жиньпин дарга хэлэхдээ, "Түүх бол хамгийн сайн сурах бичиг. Бодит байдал бол хамгийн сайн соён гэгээрүүлэгч юм. Хоёр орон хамтран ажиллаж, хоёр талын ашиг сонирхолд нийцсэн хамтын ажиллагааны хөтөлбөрийн дагуу идэвхтэй ажиллаж, олон улсын болон олон талт үйл хэргээр нааштай харилцаж, Хятад, Америкийн харилцааны ирээдүй гэрэл гэгээтэй байх болно гэдэгт найдаж байна" гэсэн юм.

Хоёрт, Харилцааны зөв арга замыг олох. Ши Жиньпин дарга хэлэхдээ, Хятад, Америк хоёр түүх, соёл, нийгмийн тогтолцоо өөр боловч өөр хоорондоо ангид байх боломжгүй. Бие биеэ өөрчлөх гэж оролдох нь бодит зүйл биш. Мөргөлдөөн, сөргөлдөөнийг хэн ч тэвчихгүй. Тиймээс "бие биенээ хүндэтгэж, энх тайвнаар зэрэгцэн оршиж, хамтдаа ялалт байгуулах"-ыг баримтлах нь зөв арга юм. Энэ гурван зарчим нь өнгөрсөн хагас зуун жилийн Хятад, Америкийн харилцаанд хуримтлагдсан туршлага төдийгүй түүхэн дэх томоохон гүрнүүдийн мөргөлдөөн, сөргөлдөөний гүн гүнзгий сургамж юм. Тиймээс Хятад, Америкийн хамтын ажиллагааны чиглэл болох ёстой гэв.

Гуравт, "Сан Францискогийн алсын хараа"-г хөгжүүлэх. Ши Жиньпин дарга онцлон тэмдэглэхдээ, Хятад, Америк хоёр тал зөв ойлголцож, санал зөрөлдөөнөө хамтаар үр ашигтай зохицуулж, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг явуулж, том гүрнүүдийн үүрэг хариуцлагыг хамтдаа үүрч, хүмүүнлэгийн солилцоог нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Эдгээр "таван нийтлэг зүйл" нь Хятад, Америкийн харилцааг тогтвортой хөгжүүлэх таван "тулгуур багана" болно гэсэн юм.

-Энэ удаагийн уулзалтаар ямар зөвшилцөл, үр дүнд хүрэв?

-Хятад, Америкийн төрийн тэргүүн нарын энэ удаагийн уулзалтын үр дүн олон талтай бөгөөд харилцан хүндэтгэх, эрх тэгш, харилцан үйлчлэх үндсэн дээр хоёр тал олон салбарын яриа хэлцэл, хамтын ажиллагааны талаар ярилцаж, улс төр, дипломат харилцаа, хүмүүнлэг соёлын солилцоо, глобал засаглал, цэрэг арми, аюулгүй байдал зэрэг олон салбарт 20 гаруй нийтлэг ойлголтод хүрлээ. Үүнд:

Удирдах зарчмын хувьд, хоёр талын дипломат төлөөлөгчид Балид болсон уулзалтаас хойш Хятад, Америкийн харилцааны үндсэн зарчмыг хэлэлцэхэд гаргасан хүчин чармайлт, тохиролцсон нийтлэг ойлголтыг хоёр орны төрийн тэргүүн нар хүлээн зөвшөөрөв. Бие биенээ хүндэтгэх, энх тайвнаар зэрэгцэн орших, харилцаа холбоогоо хадгалах, зөрчил мөргөлдөөнөөс урьдчилан сэргийлэх, НҮБ-ын дүрмийг дагаж мөрдөх, хамтын ашиг сонирхлын чиглэлээр хамтран ажиллах, хоёр орны харилцаанд өрсөлдөөний хүчин зүйлсийг хариуцлагатай зохицуулах шаардлагатайг онцоллоо. Энэхүү зөвшилцлийн долоон зарчим нь маш чухал бөгөөд хоёр талын дараагийн гүнзгий яриа хэлэлцээнд бат бөх суурь болж байна. Хоёр орны төрийн тэргүүн хоёр талын ажлын хэсэгт энэ асуудлаар үргэлжлүүлэн ярилцах чиглэл өглөө. 

Яриа хэлцэл, хамтын ажиллагааны хувьд, худалдаа, эдийн засаг, банк санхүү, экспортын хяналт, Ази-Номхон далайн бүсийн асуудал, далай тэнгис, зэвсгийн хяналт, цөмийн зэвсгийг үл дэлгэрүүлэх зэрэг олон салбарт дээд түвшний солилцоог эрчимжүүлж, дипломат бодлого төлөвлөлт, хамтарсан ажлын хэсэг, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тухай тусгай бодлого хэрэгжүүлэхээр хоёр тал шийдлээ. Мөн "Хятад, Америкийн шинжлэх ухаан, технологийн хамтын ажиллагааны хэлэлцээр"-ийг шинэчлэх яриаг эхлүүлж, Хятад, Америкийн хөдөө аж ахуйн хамтарсан зөвлөлийг ахин ажиллуулахаар тохиролцов.

Хүмүүнлэг соёлын солилцооны хувьд, Хятад, Америкийн хүмүүнлэг соёлын солилцоо чухал ач холбогдолтойг ахин нотолж, ирэх оны эхээр хоёр орны шууд нислэгийг нэмэгдүүлэхээр тохиролцсон. Мөн үүний зэрэгцээ Хятад, Америкийн боловсролын хэлэлцээр байгуулж, суралцах оюутны тоог нэмэгдүүлж, соёл урлаг, спорт, залуучууд, бизнесийн солилцоог идэвхжүүлэхээр боллоо. 

Глобал засаглалын хувьд,  Хятад, Америк цаг уурын өөрчлөлтийг зохицуулах хүчин чармайлтаа эрчимжүүлэх ёстойг төрийн тэргүүн нар онцлов. Сүүлийн үед хоёр орны цаг уурын асуудлаарх тусгай төлөөлөгчид идэвхтэй хэлэлцсэн асуудлууд болох нүүрстөрөгчийн ялгарлыг бууруулах, COP28-ын амжилтыг ахиулах, Хятад, Америкийн хооронд "Уур амьсгалын өөрчлөлтийн зохицуулалтыг эрчимжүүлэх" бичиг баримтыг хэрэгжүүлж эхэлсэн, мөн хоёр тал уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг хамтран ажиллах тухай “Нарны нутаг” мэдэгдэл гаргасан зэргийг сайшаалаа. Түүнчлэн хиймэл оюун ухааны асуудлаар засгийн газар хоорондын яриа хэлэлцээний механизм байгуулахаар тохиролцов.

Цэрэг арми, аюулгүй байдал, хууль сахиулах салбарын хувьд, эрх тэгш, харилцан хүндэтгэсэн зарчим дээр хоёр армийн дээд түвшний харилцаа холбоог сэргээж, Хятад, Америкийн Батлан хамгаалах яамны ажлын хуралдаан, тэнгисийн аюулгүй байдлын зөвлөлдөх уулзалт хийхээр тохиролцов. Мөн Хятад, Америкийн армийн бүсүүдийн удирдлага, командлагч нарын хооронд утсаар ярих механизм бий болгохоор тогтлоо. Хар тамхины эсрэг ажлын хэсэг байгуулж, хамтарсан ажиллагаа явуулахаа мэдэгдсэн юм.

Хоёр талын ажлын хэсгүүд өндөр дээд түвшний харилцан айлчлалаа үргэлжлүүлж, Сан Францискогийн уулзалтын дараа өөр бусад арга хэмжээ хэрэгжүүлнэ гэдэгт хоёр орны төрийн тэргүүн санал нэгдэв. 

Хятад, Америк өргөн хүрээнд нийтлэг ашиг сонирхолтой бөгөөд харилцан ашигтай байж, хамтдаа хожих нь хоёр орны харилцааны үндсэн шинж чанар юм. Яриа хэлцэл, хамтын ажиллагаа бол Хятад, Америкийн харилцааны хамгийн зөв сонголт гэдгийг эдгээр нийтлэг ойлголт, үр дүн гэрчилж байна. 

-Уулзалтаар хоёр тал санал зөрөлдөөнтэй, эмзэг асуудлаар ярилцсан уу. Хятадын талын байр суурь ямар байна вэ?

-Хятад Америкийн харилцааг эрүүл тогтвортой хөгжүүлэхэд Хятад улс хичээж байна. Үүний зэрэгцээ Хятад улс өөрийн хууль ёсны эрх ашиг, байр сууриа тууштай хамгаалах төдийгүй улаан шугамаа дагаж мөрдөнө. Хэрэв Америк өрсөлдөөний нэрээр Хятадад дарамт шахалт үзүүлэх юм бол Хятад улс өөрийн бүрэн эрх, аюулгүй байдал, хөгжлийн ашиг сонирхлоо нухацтай хамгаална гэж Ши Жиньпин дарга онцолсон. Тайваний асуудал бол Хятад Америкийн харилцааны хамгийн чухал бөгөөд эмзэг цэг байж ирсэн. Ши Жиньпин дарга Хятадын зарчимт байр суурийн талаар дэлгэрэнгүй тодорхойлсон. “Нэг Хятадын зарчим” баримталж, "Тайванийн тусгаар тогтнолыг" эсэргүүцэж, Тайваньд зэвсэг нийлүүлэхээ зогсоож, Хятадын дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй байх, Хятадын энх тайван, эв нэгдлийг дэмжихийг Хятад улс АНУ-аас шаардаж байна.

Ши Жиньпин дарга эдийн засаг, худалдаа, шинжлэх ухаан, технологийн асуудлаарх Хятадын байр суурийг илэрхийлж, Америк эдийн засаг, худалдаа, шинжлэх ухаан, технологийн салбарт Хятад улсыг хязгаарлаж, дарамт шахалт үзүүлэх нь "эрсдэлийг арилгах" биш, харин эрсдэл үүсгэж байгаа явдал гэж онцолсон. Эдгээр буруу арга барил, үүнээс улбаатай Хятад, Америкийн харилцааны тодорхойгүй байдал нь хамгийн том эрсдэл болоод байна. Хятадын шинжлэх ухаан, технологид дарамт шахалт үзүүлэх нь Хятадын өндөр чанартай хөгжлийг хазаарлаж, Хятадын ард түмний хөгжлийн эрхийг хасаж буй явдал юм. Үүнийг бид хэзээ ч зөвшөөрөхгүй, энэ үйлдэл бүтэлгүйтэх болно. Хятадын асар том хөгжил нь дотоодын хүчирхэг хөдөлгөгч хүч, түүхэн логиктой холбоотой бөгөөд гадны ямар ч хүчин үүнд хориг саад хийж чадахгүй. Иймээс Хятад улсын анхаарал хандуулж буй асуудалд Америкийн тал нухацтай хандаж, ганц талын хоригоо цуцалж, Хятадын компаниудад шударга, тогтвортой, ижил тэгш орчин бүрдүүлж өгөхийг хүсэж байна гэв.

-Сан Францискогийн уулзалт Хятад Америкийн өнөөгийн болон ирээдүйн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?

-Сан Францискогийн уулзалт бол Хятад, Америкийн харилцааны итгэлцлийг нэмэгдүүлж, эргэлзээг арилгах, санал зөрөлдөөнөө зохицуулах, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд чухал уулзалт юм. Мөн тодорхойгүй, донсолгоо ихтэй, огцом өөрчлөгдөж буй дэлхий дахинд тогтвортой байдал бий болгоход маш чухал алхам боллоо. Хоёр орны төрийн тэргүүний удирдлагаар Хятад, Америкийн харилцаа өмнөх сорилтуудыг даван туулсаар, Бали арлаас Сан Франциско хүрэх зам тийм ч хялбар биш байсан юм. Гэхдээ Сан Франциско төгсгөлийн цэг биш, энэ бол шинэ эхлэлийн гараа байх ёстой. Хятад, Америк хоёр эвлэрэх, ойлголцох, ойртох зөв арга замыг олж чадна. Энэ бол түүхэн шаардлага, цаг үеийн чиг хандлага, мөн ард түмний хүлээлт гэдэгт бид үргэлж итгэдэг. Ирэх онд Хятад, Америкийн дипломат харилцааны 45 жилийн ой болно. Хоёр тал Сан Францискогоос эхэлсэн шинэ гараагаар хоёр орны харилцааны үндэс суурийг улам бэхжүүлж, энх тайвнаар зэрэгцэн орших тулгуур хүчин бий болгож, хоёр орны харилцааг эрүүл, тогтвортой замаар урагш хөгжүүлэх ёстой.

Эх сурвалж: cri.cn