Монголын Эрдэмтдийн Үндэсний Зөвлөл, Хөдөө Аж Ахуйн Их Сургууль, Дэлхийн Монгол Ногоон Нэгдэл байгууллагаас хамтран 2015 оны гуравдугаар сарын 19-ний өдөр зохион байгуулсан “Ураны хайгуул, олборлолт түүний эерэг, сөрөг үр дагавар” олон улсын семинарт Төрийн байгууллага, оюутнууд, иргэний нийгмийн байгууллагууд, хөдөө орон нутгийн зарим төлөөллүүд оролцсоноос гадна Япон, Солонгос, Германаас ураны эсрэг үзэлтнүүд ирж оролцож байжээ. Тус семинарт японоос ирж оролцсон ураны сөрөг нөлөөллийн судлаач эмэгтэйн яриаг Баяншарга уул сонины эрхлэгч Л.Бор тэмдэглэн авч үлдсэн байна.

"Фукушимад атомын цахилгаан станц дэлбэрсний улмаас агаарт цацраг идэвхт хорт бодис цацагдаж, хүмүүс маш хэцүү амьдарч байгааг монголчуудын ихэнх нь мэдэхгүй байгаа. Одоо ч энэ цацраг идэвхт бодисын хор хөнөөлийг багасгах талаар ямар ч хяналт тавьж чадахгүй байна. Япончуудын зарим нь их аюултай нөхцөлд амьдарч, эрүүл хоол хүнсний асуудал ч хүндрэлтэй болсон. Японы Засгийн газар энэ үнэнийг хэлэхгүй нууж байна. Цацраг идэвхт бодис нь ургамал ба амьтаны генд нөлөөлж өөрчлөлт оруулдаг. Энд Фукушимад атомын цахилгаан станц дэлбэрсний 2 жилийн дараа генийн өөрчлөлтөнд орж ургасан жимс, загасны зургийг харуулж байна. Фукушимагийн ойр хавьд маш их өвчлөл гарч хамраас цус гарах, хараа муудах, арьс салст өвчлөх, ой санамж муудах, зүрхний өвчлөл, үс унах, гажигтай хүүхэд төрөх, үхсэн хүүхэд гарах, бамбай булчирхайн өмөн үү зэрэг ихэссээр байна. Өмнө нь бамбай булчирхайн өмөн үү 10 000 хүүхдэд нэг байсан бол одоо 10 000 хүүхдэд 100 болж өссөн судалгаа гарсан. Японы Засгийн газар хүмүүс олноороо үхэж байгаа ч нууж, эдгээр хүмүүст төдийлөн анхаарал халамж тавихгүй, нүүлгэн шилжүүлэх байтугай буцаж эндээ амьдрахад хор нөлөөгүй зүгээр гэсээр байна.

Япон бол жижиг арлын орон, цацраг идэвхт бодисын хог хаягдлыг хаана хаяхаа мэдэхгүй байгаа. Түүнийг ураны талаар юу ч мэдэхгүй мэдээлэлгүй аль нэг оронд хаяхаар санаархаж байгаа. Тэр нь Монгол ч байж магадгүй юм. Энэ зураг дээр цацрагаар бохирлогдсон задалж болохгүй төмрийн хаягдал, том том машин техник байгааг харуулж байна. Цацрагаар бохирлогдсон шатааж болох бүх хог хаягдлыг шатаасан цацрагтай үнсийг хаана булшлах нь бас л асуудал болоод байна. Япон орон даяар тараах, өөр мужид булшлахыг ч олон нийт зөвшөөрөхгүй байна.

Бид Дорноговьд очиж хэмжилт хийхэд хэсэг газар Фукушима шиг цацрагийн түвшин өндөр байсан. Ер нь цацраг идэвхит бодисонд "аюулгүй хэмжээ" гэж байхгүй. Японы Засгийн газар 0023 мк зивертийг "хэвийн" хэмжээ гэж хэлж байдаг. Гэтэл Дорноговьд 0037 мк зиверт цацрагийн түвшин "маш өндөр" байсан. Цацраг идэвхт бодисын хэмжээг бага, дунд, өндөр түвшнийх гэж хуваадаг. Олон улсын эрдэмтэд энэ маш хортой хог хаягдлыг яах вэ гэж судалгаа хийсэн байдаг ч ихэнх судалгаанд ураны хог хаягдлыг аюулгүй болгоно гэж байхгүй гэсэн үр дүн гарсан байдаг. Маш том нүх ухаж булна гэж ярьдаг ч бас боломжгүй юм.

Дорноговьд газрын гүнд хүхрийн хүчил шахаж хүдрийн биетийг буталж ураны 85 хувийг л гаргаж авдаг, 15 хувь нь дороо үлддэг. Арева компани ураны олборлолтоор гаргаж авсан ураны исэл болон хаягдал шаврыг хамгаалалтгүй хаяснаас байгаль орчныг цацрагаар бохирдуулсан байна. Ураны баяжмалд уран, тори, радон зэрэг элементүүд байдаг өндөр цацраг идэвхит бодисыг агуулж байдаг. АНУ-д хийсэн нэгэн судалгаагаар ураны маш хортой хог хаягдлыг булшилсан газарт 500 хүн хавдраар өвчилсөн гэж гарсан.

Ийм учраас Арева компани ураны олборлолтыг шууд зогсоох хэрэгтэй. Мөн Японы ураны хог хаядлыг Монголд булшилж болзошгүй тул сонор сэрэмжтэй байж шууд зогсоох хэрэгтэй. Хамгийн сүүлчийн захих үг бол “Ураныг маш хортой гэдгийг монголчууд бүгд ойлгож, эх орноо хамгаалж тэмцээрэй” гэж хэлэх байна" гэжээ. Уг тэмдэглэлийг тухайн үед bayansharga.mn сайтад зурагтай нийтэлсэн нь устжээ/

Урантай холбоотой асуудлаар малчид, иргэний нийгмийн байгууллагынхан өнөөдрийг хүртэл үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлж, учир шалтгааныг нэхсээр байна. Гэвч тэдэнд яг таг хариу өгсөн удаа байсангүй. Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын малаас гадна зэрлэг амьтад нь хүртэл хэвийн бус болсны бодит шалтгаан нөхцлийг дээрх япон судлаач шиг үнэн шударгаар хэлэх хүн алга. Тиймээс гадны мэргэжлийн лабораторийг оруулж ирэх хүсэлтийг удаа дараа гаргасан боловч өнөөдрийн байдлаар ГХЯ-нд гацсан сурагтай.

Өнгөрсөн хугацаанд төрийн зүгээс тодорхой бус тайлбар тавьж, итгэл үнэмшил муутайхан эрдэмтдийн үгээр захиалгат нэвтрүүлэг хийн цацаж, үнэнийг нуун иргэдээ аргацаах зуурт хэдхэн хоногийн өмнө төрийн тэргүүн маань Францад айлчилж, айлчлалын хүрээнд Монгол Улсын Засгийн газар болон “Орано майнинг” компанийн хооронд байгуулах Хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөл боловсруулах ажлын хэсгийн хэлэлцээний протоколд “Орано групп”-ийн ерөнхий захирал Клод Имовен, “Эрдэнэс Монгол” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал С.Наранцогт нар гарын үсэг зурчихсан. Энэ алхам ураны асуудлыг дахин сэдрээж байна.

Нэг талаас ураныг бид аюулгүй технологиор олборлож, ашиглаж чадах цаг үе мөн эсэх, нөгөө талаас эрчим хүчний хараат байдлаас одоо л гарахгүй бол үнэхээр хугацаа, боломж алдах эсэх гэсэн асар хол хоёр эргэлзээн дундуур ийм үйл явдал боллоо. Уг нь энэ хоёр туйлыг хэдий чинээ ойртуулна, эсэргүүцэл, шүүмжлэлийг төдий чинээ бага хүртэх учиртай. Гэтэл өнөөдөр ураны эсрэг тэмцлүүд үргэлжилж байна, цаашид ч хэрхэхийг таашгүй.

Цацраг идэвхт бодисын аюул, эрсдэлийн бас нэгэн жишээ: