Баяр наадам өндөрлөлөө. Одоо бид нэн тэргүүнд ханцуй шамлан орж шийдэх асуудлын нэг бол үер усны гамшгаас сэргийлэх ажил гэдгийг хаа хаанаа мэдэрлээ. Эрүүл мэнд, эд хөрөнгийн их ч хохирол амсаж байна. Гэхдээ бид ирээдүйд үүсэх үүнээс ч илүү хор хохирлыг амсахгүйн тулд үерийн усыг хуримтлуулах, нөөцлөх арга замыг сонгох нь зөв гэдгийг усны салбарынхан дуу нэгтэй санал болгосоор байгаа юм. Өнөөдөр энэ үерийн ус бидэнд гамшиг л авчирна уу гэхээс үүсээд буй усны хомсдолыг нөхөж чадахгүй гэдгийг энэ чиглэлийн эрдэмтэн судлаачид хэлсэн. Харин тэд Монгол орны 30 гаруй гол, мөрөн дээр ус нөөцөлж хуримтлуулах далан боомтыг барих боломжтой гэдгийг хэдийнэ тогтоожээ.

Тухайлбал "усны" гэх тодотголтой З.Батбаярын гаргасан тооцооллыг харвал, бид 10 хоногийн үерт нэг жил хэрэглэх усаа урсган алджээ. Товчхондоо, Монгол Улс нийтдээ жилд 500 сая м³ ус хэрэглэдэг байна. Гэтэл энэ үерийн 10 хоногт хил даван гарч буй буюу бид ашиглахгүйгээр урсгаж буй усны хэмжээ 1.2 тэрбум м³ аж. Тэгвэл үүний зөвхөн талыг нь усан санд хуримтлуулан авч үлдсэн бол аравхан хоногийн дотор бүтэн нэг жил хэрэглэх усаа цуглуулах байжээ. 600 сая м³ усыг цуглуулаад 1 м³-ыг 1 ам.доллараар уул уурхайн үйл ажиллагаанд хэрэглүүлэхээр худалдахад 600 сая ам.доллар болж ус ашиг өгч эхлэнэ. Үүний зэрэгцээ уул уурхайн компаниуд зардал гаргаж ус олборлох шаардлагагүй, ердөө худалдаж аваад л ашиглана. Мэдээж энэ нь байгаль орчинд ээлтэй байх нь. Мэдээж энэ бол алдагдсан боломжийн жишээний тайлбар.

Тэгвэл үерийн усыг усан сан байгуулах замаар хуримтлуулж чадвал ямар үр дүнд хүрэхийг Туул голоор тайлбарласан жишээг харъя.

700 км урсдаг Туул голын олон жилийн дундаж урсац 26 м³/секунд байдаг юм байна. Энгийн үгээр хэлбэл ааа (1секунд) гэж хэлэх хооронд л 26,000 литр буюу 5 ширхэг усны машин (цистерн) дүүрэн ус урсаж өнгөрдөг аж. Яг одоо Туул голын ус жирийн үеийнхээс 3-4 дахин нэмэгдсэн. Гэхдээ тооцооллыг энгийн болгох үүднээс 2 дахин нэмэгдсэн буюу 50м³/с байгаа гэж авч үзвэл энэ нь минутанд 3000м³, цагт 180,000м³, хоногт 4,320,000 м³ ус урсаж байна гэсэн үг. Улаанбаатар хот хоногт (УСУГ-аас нийлүүлдэг) 150,000-160,000 орчим м³ ус хэрэглэдэг. Тэгэхээр үерийн үеэр Улаанбаатарын нэг хоногт хэрэглэх хэмжээний ус ердөө ганцхан цагийн дотор л урсдаг гэсэн үг.

Үер 7 хоног үргэлжилнэ гэж бодвол 30,2 сая м³ ус урсаж өнгөрнө. Хэрвээ ус хуримтлуулах усан сан барьж Туул голын дундаж урсацаас дээш гарсан урсацыг хуримтлуулдаг болбол энэ үерийн долоохон хоногт 15,1 сая м³ ус буюу Улаанбаатар хотын 100 хоногийн усны хэрэглээг хуримтлуулан авч үлдэх байжээ. Усан сан байхгүй учраас энэ хэмжээний ус Орхон голоор дамжин Сэлэнгэ мөрөнд нийлж, цаашлаад Байгаль далайд цутгана. Гол эрсдэл нь эндээ үлдэнэ.

Туул гол жилд дунджаар 1 сар орчим хугацаанд үерлэдэг гэж бодвол зуны болон намрын саруудад Улаанбаатар хотын бүтэн жилийн усны хэрэглээг хангаж чадахуйц их ус хуримтлуулах нь ээ. Хуримтлуулсан усаараа эхний ээлжинд Туул голын урсац багадах үед голоо тэжээж, Улаанбаатар хотын ундны уснаас бусад бүх усны хэрэглээг хангаж, бүх хуримтлуулсан усны дөнгөж 5 хувийг говь гэх мэтчилэн ус хэрэгцээтэй газар шилжүүлэх боломжтой болно. Мэдээж усан сангийн уснаас ойролцоогоор 15 орчим хувь ууршина. Гэхдээ энэ нь усны алдагдал гэхээс илүү агаарын чийгшлийг нэмэгдүүлж, байгалийн усны эргэлтийг хурдасгаж, Улаанбаатарын агаарын бохирдол, хуурайшилтыг тодорхой хувиар бууруулна гэх зэрэг тооцооллуудыг гаргажээ. Ингээд энэ нэг жишээн дээр Улаанбаатар хотын ойр Гачууртын Хар усан тохойд усан сан барих хувилбар хамгийн зөв хэмээх дүгнэлт гаргасан байна.

Энэ мэтчилэн усны нөөц манай оронд нэн чухал хэрэгцээтэй гэдэг дээр усны мэргэжилтнүүд, энэ чиглэлийн эрдэмтэн судлаачид санал нэгддэг бөгөөд тэд усан сангууд, усны хуримтлал, усны тохируулга менежмент, усны ангилал, стандарт бол эдийн засгийн үсрэнгүй хөгжлийн үндэс суурь, түлхүүр хэмээн үзэж байна. Мэдээж усан сантай бол үерийн эрсдэл буурна гэдгийг тодотгох нь зүйн хэрэг.

BOLOD.MN

Аравхан хоногийн үерт урсаж буй жилийн хэрэглээний усаа алдах уу, авч үлдэх үү?
Tweet
Bolod.mn