Дан ганц Монгол Улс гэлтгүй дэлхийн олон улсад үүний талаар ярьж байна. “Дэлхий нийтэд инфляц өндөр байна”, “Эдийн засагчид стагфляц болно хэмээн анхааруулсаар байна” гэх мэт үгсийг улиг болтол давтлаа. Тэгвэл энэ хэр аюултай вэ.

Стагфляц гэдэг нь “stagnation” буюу зогсонги байдал, “inflation” буюу инфляц хэмээх үгсийн нэгдэл юм. Товчхондоо, энэ ойлголт нь эдийн засгийн өсөлт маш бага, үүний зэрэгцээ үнийн өсөлт, ажилгүйдэл өндөр байх үеийг хэлдэг.

"Чөтгөрийн тойрог"-т орсон Монголын эдийн засаг

Цар тахлын нөхцөл байдлаас улбаалж дэлхий нийтээр худалдааны сүлжээ тасалдсан. Титэм вирусийн “буянаар” хоёр, гурван жил элгээрээ хэвтсэн эдийн засаг сая нэг өндийх нь үү гэтэл үүнтэй залгаад геополитикийн асуудал үүссэн билээ. Ингээд ОХУ, Украин улсын хооронд үүссэн нөхцөл байдлаас болж өрнөдийн орнууд ОХУ болон Беларус улсын эсрэг эдийн засгийн хориг арга хэмжээ авсан. Уг нь худалдаа аль болох хориг саадгүй байх ёстой. Гэвч худалдааны ханган нийлүүлэлтийн сүлжээ тасалдаад эхлэхээр улс орнуудад, тэр дундаа далайд гарцгүй манай улсад олон бэрхшээл тулгарсан юм. Импортын бараа бүтээгдэхүүний орц өндөртэй манай улсын хувьд гаднаас ирэх бараа бүтээгдэхүүний үнэ өндөр болсноор инфляц өсөж байна. ОУВС-гийн ажлын хэсэг 2022 оны айлчлалын дүгнэлтдээ Монгол Улс стагфляцад орох төлөв харагдаж байна хэмээсэн. Тэд тус дүгнэлтэд “Дэлхийн хэмжээний шок болон хоёр хил дээр үүссэн нөхцөл байдал Монгол Улсад хүнд цохилт болж байна. БНХАУ-ын тал хилээ урт хугацаагаар хаалттай байлгаж байгаагаас Монгол Улс түүхий эдээ экспортод гаргаж, экспортын өндөр үнийн өсөлтийн үр өгөөжийг хүртэх боломж хязгаарлагдаж байна. ОХУ-ын нутаг дэвсгэрээр дамжин ирдэг хүнсний импорт, мөн БНХАУ-аас авдаг импортын тасалдал, нийлүүлэлтийн бусад саатал эдийн засгийн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлж, хүнсний аюулгүй байдлын эрсдэлийг нэмэгдүүлэн дэлхийн зах зээл дээр газрын тос болон хүнсний барааны үнэ өссөнөөс улбаатай эдийн засгийн бэрхшээлийг улам хүндрүүлж байна. Эдгээр хүчин зүйлийн улмаас инфляц Монголбанкны зорилтот түвшингээс хол давж, Украинд дайн эхэлснээс хойш үнийн өсөлт улам бүр эрчимжлээ. Монгол Улсын эдийн засаг зогсонги байдалд орж болзошгүй байна. Цаашдын төлөвт стагфляц харагдаж байна” гэжээ. Тэгвэл нэгэнт илэрсэн стагфляц цаашид даамжирвал юунд хүрэх, үүнээс хэрхэн гарах талаар эдийн засагчдаас тодрууллаа.

Н.Энхбаяр: Манай эдийн засаг биднээс хамаардаггүй

Эдийн засагч Н.Энхбаяр

Стагфляцыг шийдвэрлэх амаргүй. АНУ, Их Британи, Японд бол Төв банкны мөнгөний бодлогоор нөлөөлөөд асуудлаа зохицуулаад байна. Харин Монгол шиг хөгжиж байгаа орнуудад энэ нь маш төвөгтэй. Манайд Төв банкны бодлогын хүүгийн нөлөөлөл багасаж байгаа нь Засгийн газар өөр сувгаар хямд хүүтэй зээл гаргаад байгаатай холбоотой. Тэгэхээр Төв банкнаас гадна Засгийн газрын оролцоо их чухал. Засгийн газар инфляцад нөлөөлж байгаа хүчин зүйлүүдийн дэд бүтцийн асуудлыг шийдэх ёстой. Импортоос хамаарсан тасалдлуудыг нөхөхийн тулд тээвэрлэлтийн хүчин чадал, ложистикийг тасалдалгүй болгох хэрэгтэй. Аль асуудалд ямар байгуулага, ямар үүрэгтэй вэ гэдгээ бодолцож байж үйл ажиллагаагаа уялдуулахгүй бол энэ маш төвөгтэй үзэгдэл.

Том эдийн засагтай улсууд стагфляцад орсон бол эдийн засаг нь сэргэтлээ уддаг. Жишээ нь, Япон шиг олон тэрбум долларын эдийн засагтай аж үйлдвэржсэн оронд хэрэглээ маш удаан өсдөг. Хэрэглээ нь өндөр түвшинд хүрчихсэн, бүх бараа бүтээгдэхүүнээ дотоодоосоо хангаж байгаа учраас нийлүүлэлтээс хамаарсан тасалдал бий болдоггүй. Харин манайх бол өсөж байгаа эдийн засаг учраас эрэлт бий болдог. Манай сөрөг тал нь энэ эрэлт дандаа түүхий эд дээр тулгуурласан байдаг. Монголын эдийн засаг биднээс хамаардаггүй. 36 сая тонн нүүрс экспортлох эсэх нь биднээс огт хамаарахгүй. Тэр бол Хятадын эдийн засгийн эрэлтээс хамаарна. Хятадад үйлдвэрлэсэн ган Европын холбоо, АНУ руу экспортод сайн гарч байж эрэлт нь өснө. Гэвч ирэх жил авах нүүрсний хэмжээ буураад байна. Ийм нөхцөлд бид юу ч хийж чадахгүй. Бид хэлбэлзэлийг хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Төв банк ирэх жил инфляцыг нэг оронтой тоонд оруулна гэж ярьж байгаа ч энэ бол зүгээр л бидний бодол. Нэг оронтой тоонд оруулах арга, механизм нь байхгүй.

Стагфляц төрөөгүй хүүхдэд ч халтай

"Чөтгөрийн тойрог"-т орсон Монголын эдийн засаг Эдийн засагч Б.Отгонтөгс

Стагфляц маш том хор нөлөөтэй. Энэ үед ажилгүйдэл нэмэгдэнэ. Иргэдийн орлого буурна. Орлого буурахаар хэрэглээ буурна. Ингээд иргэдийн эрүүл мэндийн асуудал яригдаад эхэлдэг. Тухайн гэр бүл хүүхдүүдээ хэрэгтэй, шим тэжээлтэй хүнсээр хангаж чадахаа болино гэсэн үг. Энэ нь төрөөгүй хүүхдэд ч сөргөөр нөлөөлөх юм. Эдийн засгийн хөгжил зогссон үед ээжийнхээ гэдсэнд байгаа хүүхэд болон ээж нь цаг тухай бүрд нь хэрэгтэй амин дэм, витамин, эрдэс бодисоо авч чадахгүйд хүрнэ. Жирэмсний хугацаанд ээж төмөр, фолитой бэлдмэлүүдийг ууж байж ураг эрүүл байх боломжтой байдаг бол эдийн засгийн энэ зогсонги байдал үүнд сөргөөр нөлөөлнө. 3.5 сая хүн энэ бүх төлөөсийг төлнө гэсэн үг. Гэхдээ стагфляц гэнэт бий болчихоогүй. Мэргэжлийн хүмүүс 2016 оноос хойш л алдагдалтай төсөв батлахгүй байхыг сануулсаар ирсэн. Гэвч алдагдалтай төсөв баталсаар, өрөө нэмсээр ирсэн нь ийм байдалд хүргэлээ.

Зөв бодлого явуулбал стагфляц Монголд удаан явагдахгүй

"Чөтгөрийн тойрог"-т орсон Монголын эдийн засаг Эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхан

Монгол Улс стагфляцын нөхцөл байдалд жил гаруй хугацаанд явчихлаа. Түрүү жилийн мөн үеэс инфляц хоёр оронтой тоонд шилжээд одоог болтол өндөр хэвээр л байна. Иргэдийн орлого, худалдан авах чадвар доройтож байхад бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийн хомсдол болон бусад шалтгаанаар үнэ өсөөд байна. Энэ даамжирсаар байвал иргэд улам ихээр ядуурна. Манайх шиг иргэдийн орлого тааруу, ядуурлын түвшин өндөртэй оронд стагфляц маш хортой. Үүний эсрэг зөв хариу арга хэмжээ авах ёстой. Стагфляц нь эдийн засгийн нэлээд өвөрмөц, онцгой нөхцөл байдал учраас бодлогын шийдвэр гаргалт дээр томоохон сорилтуудыг авч ирдэг. Энэ үед мөнгөний болон төсвийн бодлогын зөв хослолыг барих нь зүйтэй. Томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлнэ гэж байгаа нь хамгийн зөв бодлогын гаргалгаа. Ингэснээр Монгол Улсын эдийн засгийн эрчийг сайжруулж, сэргэлтийг дэмжээд зогсохгүй, ирээдүйн эдийн засгийн суурь баазыг хүчтэй нэмэгдүүлж урт, дунд хугацаандаа өсөх боломжийг дэмжих юм. Хөрөнгө оруулалтын том төслүүдийг боломжийнхоо хэрээр эхлүүлж, хэрэгжүүлж чадвал хохирол багатай гэсэн үг. Хэрэв зөв бодлого хэрэгжүүлж чадвал, мөн гадаад нөхцөл байдал сайн байвал стагфляц манайд 10, 20 жилээр үргэлжлэхгүй. Монгол Улсын эдийн засаг жижиг, мөн цөөхөн зүйлээс хамаардаг учраас хурдан сэргэх боломжтой юм.

Асуудал хаа сайгүй л байна

"Чөтгөрийн тойрог"-т орсон Монголын эдийн засаг Эдийн засаг Ч.Хашчулуун

Өндөр хөгжилтэй орнууд үйлдвэрлэлээ их хэмжээгээр нэмэгдүүлж, нийлүүлэлтийг өсгөсөн туршлага бий. Түүнчлэн тэд төрийн нүсэр зардлыг бууруулах, төрийн өмчит үйлдвэрүүдийг хувьчлах, үр ашигтай болгох тал дээрээ анхаарч байсан. Тухайлбал, Япон улсын төмөр зам 1980 онд асар их хэмжээний өр хуримтлуулсан байсныг долоон компани болгон хувьчилж, хооронд нь өрсөлдүүлж, үйлчилгээг нь сайжруулж, зардлыг нь бууруулж байсан. Гэтэл манайх төрийн компанийг улам олон болгохоор явж байгаа нь өөрөө шийдэл болж чадахгүй. Энэ нь үр ашиг муутай. Стагфляц бол амархан шийдэж болох нөхцөлүүдийн нэг. Үүний тулд улс төрийн зориг хэрэгтэй. Энэ үед хүнд шийдвэрүүдийг гаргах шаардлагатай болдог. Дэлхий даяар зардал, үнэ өсөж байхад мөнгөний нийлүүлэлтийг багасгах хатуу бодлого хэрэгжүүлэх нь хангалтгүй. Мөнгөний бодлого ганцаар дийлэхгүй. Инфляцын асуудал хаа сайгүй л байна. Дэлхийд инфляцын хэмжээгээрээ бид их өндөрт байна гэж бодож байтал манайхаас өндөр инфляцтай 40-өөд улс байна. Үүнийг шийдэхийн тулд нийлүүлэлийн асуудлыг шийдэх, дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжих, зардлуудаа багасгах, ТӨК-уудын үр ашгийг дээшлүүлэх гарц байна.

Бид хаашаа явж байна

Хэдхэн хоногийн өмнө батлагдсан 2023 оны төсөв 1.4 их наяд төгрөгийн алдагдалтай. Үүнийг эдийн засагчид, сөрөг хүчин шүүмжилсээр байсан ч энэ хэвээр баталчихсан. Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ 2022 оны төсвийг боловсруулахад цар тахлын хямралыг даван туулах эдийн засгаа сэргээхэд төсвийн бодлогыг чиглүүлж, Засгийн газар үйл ажиллагаагаа бүхэлд нь зориулсан хэмээсэн. Түүнчлэн нэн түрүүнд эдийн засгийн макро тэнцвэрийг хангаж, өсөлтийг 5-6 хувьд тогтвортой барих нь Монгол Улсын хувьд ойрын жилүүдэд хамгийн чухал гээд 15 хувьд хүрээд байгаа инфляцыг нэг оронтой тоонд оруулах, үнийн өсөлтийг хязгаарлахад Засгийн газар онцгой анхаарсан хэмээж байсан ч харамсалтай нь эдийн засагчид төсвийн орлогыг хэт өндрөөр, бодит бус тооцчихлоо л гэж дүгнэж буй. Төсөв нийгэм, эдийн засгийн зорилтууд нь хөгжлийн бодлоготойгоо уялдсан эсэх нь ойлгомжгүй байна хэмээн шүүмжилж буй. Дээр дурдсанчлан хэдийгээр Төв банкнаас бодлогын хүүгээ өсгөж, мөнгөний хумих бодлого хэрэгжүүлж байгаа ч төсвийн бодлого үүнтэй уялдахгүй бол үр дүн гарахгүй. Олигтой өөрчлөлт хүлээлтгүй. Ийм ярвигтай нөхцөлд бодлого боловсруулагчдад сорилт тулгардаг хэмээн эдийн засагчид дээр хэлсэн үгэндээ тэмдэглэсэн.

Тэгвэл Монголбанкны Ерөнхий эдийн засагч Д.Ган-Очир “Цар тахлын дараах эдийн засгийн тогтвортой байдалд төсвийн гүйцэтгэх үүрэг” нийтлэлдээ “...Дэлхийн тэргүүлэх эдийн засагчид болох Коринек болон Стиглиц нар эдийн засгийн тогтвортой байдалд төсвийн бодлогын гүйцэтгэх үүрэг үлэмж нэмэгдэж байгааг онол практикийн түвшинд гарган тавьжээ. Өнөөдрийг хүртэл хөгжиж ирсэн эдийн засгийг тогтворжуулах бодлогын онол загварчлал нь мөнгөний бодлогод голлон төвлөрч байгааг өөрчлөх шаардлагатайг тэд онцолсон юм. Дэлхий нийтийг хамарсан өндөр инфляцыг өдөөж буй нийлүүлэлтийн сүлжээний тасалдал, хөдөлмөрийн зах зээл дээрх нийлүүлэлтийн хомсдол, эрчим хүчний үнийн өсөлтөд мөнгөний бодлогоор хариу арга хэмжээ авах боломж хязгаарлагдмал болохыг мөн сануулжээ. Харин нийлүүлэлтийн талын эдгээр асуудлыг төсвийн бодлого, арга хэмжээгээр шийдвэрлэх боломжтой гэж тэд үзсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийг тогтворжуулахад төсвийн бодлого илүү чухал үүрэг гүйцэтгэж, мөнгөний бодлогод нэмэлтээр дэмжлэг үзүүлэх ёстой гэжээ” хэмээсэн нь бий.

УИХ-ын нэгдсэн чуулганы хуралдаанаар ирэх оны төсвийг хэлэлцэх үеэр УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр “Монгол Улсын эдийн засаг хүнд байна стагфляцад орчихсон юм биш үү. ОУВС-гийн хөтөлбөрт орно гэж зарим хариуцлагатай хүмүүс ярьж байна ийм хэмжээнд хүрчихсэн юм уу” хэмээн асуухад Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар “Стагфляц болж байгаа гээд жилийн өмнөөс ярьсан. 1970-аад оны дунд үед дэлхий нийтэд тулгарч байсан асуудал. Мөнгөний бодлогоо сайжруулж, төсвийн алдагдлаа бууруулж, сахилга батаа сайжруулж байж хүндрэлийн ард гарсан. Улс орнууд инфляцын эсрэг тэмцэж байна. Жилийн өмнө энэ талаар ярьсан ч Монголбанкны ерөнхийлөгч шаардлагатай арга хэмжээ авахгүй явсаар байгаад ийм байдалд хүргэсэн” гээд ийм эгзэгтэй үед “хөнжилдөө хөлөө жийлцэх”-ийг л илүүд үзлээ. Гэтэл яг үнэндээ юу чухал вэ. стагфляц хэмээх энэхүү ойлголтыг мөн биш гэдгийг батлах чухал уу. Эсвэл энд хэн нэгнийг буруутгах чухал уу. Үнэндээ, Монгол Улсын эдийн засаг яг ямар байна, бидний өмнө ямар сорилтууд тулгараад байгааг илүү анхаарах нь зөв. Ингээд стагфляц мөн эсэхээс үл хамааран өөрсдийн асуудлыг олж харж, арга зам, гарц гаргалгаа хайж, шийдэх нь чухал. Үүн дээр нэмээд, дэлхий ингэж байна, тэгж байна, хөгжингүй орнууд ийм арга хэмжээ авч байна гэхийн оронд өөрийн улсын онцлогтоо тохирсон бодлого боловсруулах шаардлага тулгарлаа. Жишээ татах, туршлага судлах улсаа ч сайн бодож, судалж байж сонгох учиртай. Бодлого боловсруулагчид эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдалд хэн буруутай талаар нэгэн рүүгээ шүлсээ үсчүүлэх бус улс төр, эдийн засаг, нийгмийн орчиндоо нөхцөл байдлыг буулган дүгнэж, тохирох хариу үйлдлийг хийх нь хамгийн чухал болоод байна.

http://eagle.mn/r/109095