дэлхийн аваргад оролцлоо гээд алга болчихно. Мөн олон улсын тэквондогийн ДАШТ-ээс таван мөнгөн медаль авсан намтартай. Энэ бүхний хажуугаар ууланд аялна, дугуй унана, илтгэл тавьж лекц уншина гээд нийгмийн идэвх тун өндөр нэгэн. Залууст үлгэр дуурайл болж байгаа энэ эрхмийг сониныхоо хүндэт зочноор урьж ярилцлаа.

-Таныг боксчин, дугуйчин, аялагч, нийгмийн идэвхтэн л гэх юм. Яг алинаар нь тодорхойлбол танд илүү ойр байх бол?

-Миниий голлож хичээллдэг төрөл бол тулаан. Тэр дотроо контакттай тулааны бүх төрөл орно. Ялангуяа олон улсын буюу Хойд Солонгосын тэквондогоор тэмцээн уралдаанд илүүтэй ордог.
Яагаад гэвэл олон улсын тэквондод нас хязгааргүй, чи зодолдож чадаж л байвал зодолд гэсэн зарчимтай. Харин бусад тулааны төрлүүд ихэвчлэн 40 насаар хязгаар тогтоосон байдаг.
Миний хувьд 55 настай. Үндсэндээ 44 жил зодолдож байна гэж хэлж болно. Миний хувьд залуучууд, дүү нартаа ёс суртахуун, тамирчин хүн ямар байх ёстой талаар хэлж, ойлгуулахыг хамгийн их хичээдэг. Ер нь тамирчин хүн амжилт гаргасан ч бай, гаргаагүй ч бай эцсийн эцэст эцэг эх болж, амьдрал зохиодог. Харин аав болохын тулд ёс суртахуунтай эр хүн байх зарчмыг залуучуудад үлгэрлэн харуулахын тулд их хичээнэ. Энэ ч утгаараа бүх л төрлийн спорт руу орж, олон ч хүнтэй найзалж нөхөрлөлөө. Би кикбоксын дэлхийн аварга, олон улсын тэквондогийн дэлхийн аваргын таван мөнгөн медальтай. Боксын гурван одтой шүүгч. Мөн мөсөн хад, ханан хаданд авиралтын улсын аварга. Сүүлийн үед дугуй их унадаг болсон. Дугуйгаар Бээжин хүртэл явж байлаа.
-Та нийгмийн сүлжээнд маш идэвхтэй байдаг. Нас бол зөвхөн тоо юм гэсэн мессежийг таны постноос харж болохоор. Мөн өдий насны хүн мөртлөө хорин хэдтэй залуучуудтай тулалдаад медаль аваад ирэх жишээний. Энэ болгоныг яаж амжуулж, зохицуулж байна вэ?
-Зорилготой хүнд цаг зав гардаг, зорилгогүй хүнд шалтаг шалтгаан мундахгүй гэж ярьдаг даа. Ер нь зорилго байвал амжуулдаг л юм билээ. Хэрэв чи өөртөө цаг гаргаж чадахгүй байгаа бол цагаа зөв зохицуулахгүй байна гэсэн үг. Сүүлийн үед залуус илүү материаллаг зүйлд сонирхолтой болсон юм уу гэж надад анзаарагддаг. Эцсийн эцэст хүн эрүүл байж сайн сайхан амьдарна, ажлын бүтээмж өндөр байна. Гэтэл ажлаар шалтаглаж бүхний ард үлдэх гээд байдаг хандлага ажиглагдах юм.
Миний хувьд тамхи татдаггүй, архи уудаггүй. Илүү гарсан зав чөлөө болгоноо өөрийнхөө сайн сайхан, эрүүл мэндэд зарцуулдаг.
Ер нь хүмүүс, ялангуяа эрчүүд биеэ хамгаалах чадвартай байх ёстой. Гэхдээ тулааны спортоор хичээллэг тамирчид бусдаас илүү ёс суртахуунтай хүн байх ёстой юм. Тухайн хүн амжилт гаргах тусмаа даруухан байж, өөрийгөө хянаж, бусдад үлгэр дуурайл үзүүлэх нь хамгийн гол зарчим. Энэ зарчмыг багш нар тамирчиддаа суулгаж өгөх нь чухал. Нэг ёсондоо цохилт зааж өгөхөөс өмнө тамирчны ёс суртахуун, өөрийгөө авч явах зарчим, ах захаа хүндлэх ёсыг багаас нь төлөвшүүлдэг болмоор байгаа юм.
-Залуучуудтай рингэнд гараад тулалдахад ямар бодол төрдөг вэ. Өөрөөсөө олон дүү, эрч хүчтэй залуусыг ялаад байгаа нууц нь юундаа байдаг бол?
-Зодолдоно гэдэг зүгээр л алалцахын нэр биш. Хүнийг ялахын тулд ухаантай байх хэрэгтэй. Гоё техниктэй, хэчнээн зоригтой байлаа гээд ухаангүй бол чи ялж чадахгүй. Тулааны урлаг гэдэг маш богино хугацаанд сэтгэхийг шаарддаг. Богино хугацаанд сэтгэж, түүнийгээ гүйцэтгэж сурах нь хамгийн том ялалт юм болов уу.
-Хэчнээн ухаантай байгаад бие хөдлөхгүй бол хэцүү шүү дээ. Харин таны бие энэ түвшинд тулалдахад бэлэн хэвээр гэсэн үг үү?
-Тийм байхын тулд тогтмол бэлтгэл хийх хэрэгтэй. Би зогсоо зайгүй бэлтгэл хийдэг. Энэ чанараараа л өдийг хүртэл явсан байх. Нэг долоо хоног бэлтгэл хийхгүй болохоор л бие хүндэрч, техник, хурд алдагдах гээд байдаг юм.
Ер нь хүний хүч чадал, бие организмын байдал нь идэж буй хоол хүнс, амралт, амьдралын хэвшлээс шууд шалтгаалдаг. Жишээ нь, хүн өдөрт ажлаа хийж явсаар харихад 2500 килокалори хаядаг. Тиймээс 16 төрлийн амин дэм, 13 төрлийн амин хүчил, хоёр төрлийн ханасан болон ханаагүй тосны хүчил идэж байж алдсан эрч хүчээ нөхөх учиртай.
Хэрэв чи орой гэртээ очиж цуйван юм уу будаатай хоол идчихээд унтаад байвал алдсан килокалорио хэзээ ч нөхөхгүй. Хүмүүсийн дархлаа суларч, өвчин тусаад байгаагийн шалтгаан ерөөсөө л энэ.
Эмэгтэйчүүд ямар нэг баяр ёслол дөхөөд ирэхээр хамгийн богино хугацаанд тураадаг фитнес клуб хаана байна гээд хайдаг. Хэдийгээр богино хугацаанд жин хаяж болдог ч эрүүл мэндээ асар ихээр золиосолж байгаа юм. Энэ мэт алдааг нь хэлж ойлгуулахын тулд би лекц, сургалт их хийдэг.
-Таны биед ямар нэг өвчин хууч байна уу?
-Байхгүй дээ. Харин тулааны спортоор хичээллэдэг учраас бэртэл гэмтэл л их байна.
-Одоо залуучууд 40 гараад ирэхээр өөрсдийгөө ахмадын тоонд оруулж, гүзээ суугаад эхэлдэг. Энэ хандлагыг яаж өөрчлөх вэ?
-Би сүүлийн дөрвөн жилийн турш Европоор их явлаа. Тэнд бэлтгэл сургуулилт хийж байхдаа хөгжилтэй нийгмийн хүмүүсийн амьдралын хэвшил ямар байгааг ажиглахыг хичээсэн. Өндөр хөгжилтэй орны иргэдийн баримталдаг гол зарчим нь ерөөсөө эрүүл байх юм байна. Орой ажил хэдээс ч тарсан бай, заавал 1-2 цагийг эрүүл мэнддээ зарцуулаад хэвшчихэж. Өнөөгийн монголчууд шиг бухимдаад, нэгнийгээ үзэн ядаад, уурлаж хараагаад байх юм алга. Бие биенээ хүндэлж, нэгэнтэйгээ маш соёлтой харьцаж байна. Энэ соёл улсын хөгжил юм байна, улс орноо хөгжүүлж байна гэж байшин барилга барихаасаа өмнө иргэдээ эрүүлжүүлж, ёс суртахуун, боловсролтой болгох нь чухал гэдгийг би эндээс ойлгосон.
-Англи хэл, монгол бичиг сурч байгаа гэсэн байх аа?
-Би хэл сурахаасаа өнгөрсөн гээд хойш суух арга алга. Яагаад гэвэл гадаадын тэмцээн уралдаанд ороход англи хэлний мэдлэг зайлшгүй хэрэгтэй байна. Тиймээс Европт таван сарын турш англи хэлний курст суулаа. Европоор тойрохдоо үүргэвчээ үүрээд л автобус, онгоц, галт тэрэг гээд аль таарсан унаандаа суугаад явчихдаг. Ингэж аялах нь нэгдүгээрт зардал хэмнэнэ. Хоёрдугаарт, тухайн ард түмний амьдрал, соёл, ёс заншлыг мэдэж авахад дөхөм байдаг. Олны дунд нэлээд явсны ачаар англи хэлийг тодорхой хэмжээнд сурлаа. Төгс биш ч гэлээ ямар ч байсан хоолоо олоод идэх, хэрэгтэй унаагаа олоод суучих хэмжээнд хүрсэн.
-Саваагүй гэмээр нэг асуулт байна. Амьдрал дээр биеэ хамгаалах зорилгоор тулааны ур чадвараа ашиглах тохиолдол гарч байв уу?
-Тийм тохиолдол зөндөө бий. Энэ жил Бельгид худалдааны гудмаар алхаж байтал гурван монгол таарлаа. Намайг зогсоогоод “Ах аа, хэдүүлээ ганц юм уучих уу” гэж байна. “Уучлаарай ах нь уудаггүй юм. Тэгээд ч маш их ажилтай байна” гэсэн чинь намайг хоргоож чангаагаад өдөж байна. Элдэв янзын хараал ч урсгаж эхэллээ. Замд хөндөлсөөд байхаар нь түлхэж холдуулаад явах гэтэл хутга гаргаад ирсэн. Тэгэхээр нь цохиод автал унаад өглөө. Хоёр дахь нь хүрээд ирэхээр нь бас л цохиод унагаачихсан. Нөгөө хоёр чинь босож ирэхгүй болохоор нь эмнэлэг, цагдаа дуудсан. Олны хөлийн газар болохоор хүмүүс тойроод шавчихаж. Гэтэл хаанаас ч юм хоёр цагдаа хүрч ирээд намайг гавлаж, нөгөө хоёрыг эмнэлгийн машинаар аваад явсан. Цагдаагийн хэлтэс дээр очоод байцаалт өгөхөд камерт бүх юм бичигдээд үлдсэн байсан болохоор намайг буруугүй юм байна гээд суллаж явуулсан.
-Хүний нутагт нэгнийгээ дээрэлхдэг онцгүй нөхдүүд байж дээ?
-Шоронгоос гарч ирсэн нөхдүүд юм билээ. Тэнд амьдардаг монголчуудыгаа дарамталж, мөнгийг нь авдаг гэсэн. Тэндхийн монголчууд дараа нь “Хэдэн болдоггүй нөхдийг та сайхан хашраалаа. Ёстой их баярлалаа” гэж байсан. Гадаадын улс оронд амьдралын төлөө зүтгэж буй зөв сэтгэлтэй хүмүүсээс гадна иймэрхүү болж бүтэхгүй нөхдүүд ч байх юм.
Ер нь Европт брэндийн том дэлгүүрт ороход хамгаалагч нар нь байнга хянадаг. Брэндийн дэлгүүрээс хулгай хийдэг монголчууд тэнд цөөнгүй байдаг юм байна. Энэ мэтээс болоод монголчуудын нэр хүнд унаж байгааг өөрийн биеэр мэдэрсэн дээ.
-Ярианыхаа сэдвийг спорт руу хандуулъя. Таны бодлоор манай тулаанчдын түвшин ямар шатанд хүрээд байна вэ?
-Монголд тулааны урлаг хөгжиж, мундаг залуучууд гарч ирж байна. Гэхдээ тэднийг дэмжих бодлого дутагдалтай юм шиг санагддаг. Олимпын төрөл, олимпын бус төрөл гээд ялгачихсан. Жишээ нь би кикбоксын дэлхийн аварга, олон улсын тэквондогийн дэлхийн аваргын таван мөнгөн медальтай хэрнээ олимпын бус төрлөөр хичээллэдэг гэдэг утгаараа төрөөс дэмжлэг авч үзээгүй. Бид тэмцээн уралдаанд орох зардлаа дандаа өөрсдөө олдог. Харин сүүлийн үед тулааны том том бооцоотой тэмцээнүүд бий болсон нь залуучуудад сайхан боломж нээж өглөө. Одоо Америк, Япон, Солонгост цөөнгүй монгол залуу тулалдаж байна.
Ер нь тулалдах чадвар, тэсвэр, эр зориг монгол хүний цусанд байдаг юм шиг байгаа юм. Энэ чанар нь дэлхийд хэдийн танигдчихсан. Одоо ивээн тэтгэгч сайтай болчихвол UFC зэрэг том талбар руу ч гарах боломж байна. Нэг ёсондоо тамирчдыг хооронд нь зүгээр зодолдуулах биш, тэднийг ашиглан шоу хийж мөнгө олох боломж улам нээлттэй болж байна.
-Та боксын шүүгч хүн болохоор энэ спортын талаар ярилцъя. Монголын боксчид энэ жил уламжлалаа таслалгүй ДАШТ-ээс медаль аваад ирлээ. Харин ирэх жил Токиогийн олимпод яах бол?
-Мэдээж сайн хүүхдүүд байна. Гэхдээ наана нь олимпын эрхээ авах том шалгуур бий. Хамгийн гол нь ялагдчихаад ямар нэг шалтаг тоочоод суух биш, түүндээ дүгнэлт хийж илүү сайжрах нь чухал. Нэгэнт ялагдсан бол түүнийгээ хүлээн зөвшөөрч сурах хэрэгтэй. Сая дэлхийн аваргаар Б.Чинзориг, Х.Энх-Амар, Э.Цэндбаатар нарыг луйвардуулчихлаа гээд л яриад байна. Э.Цэндбаатар дээр гэхэд хажуугийн таван шүүгч бүгд 5-0 гэсэн оноо өгчихөөд байхад маргах ямар ч шаардлагагүй. Хожихоороо баатар аятай яриад, хожигдохоороо хэн нэгэн рүү буруугаа нялзаадаг байдлаа болимоор байна. Хэрэв шүүгчид бурууг өгөөд өөрсдийгөө өмөөрөөд байвал хэзээ ч сайжрахгүй. Тив, дэлхий, олимпын рингэнд дандаа шигшэгдсэн сайн шүүгчид ажилладаг юм. Энэ бүхнийг үгүйсгэж болохгүй л дээ.
Үзэгчид харахад нэг тамирчин идэвхтэй ажиллаад л байна. Гэхдээ тэр дунд онооны цохилт байхгүй бол оноо дарахгүй шүү дээ. Харин өрсөлдөгч нь хамгаалж байгаад нэг оновчтой цохилт хийгээд оноо авчихаж болно. Үүнийг энгийн хүмүүс харчихаад “Ингэж зодож байхад нөгөө талд ялалт өглөө, шүүгч нарыг хахуульдсан байна” гээд яриад эхэлдэг. Ямар цохилтод оноо дарах ёстой вэ гэсэн дүрэм байна шүү дээ.
-Н.Төгсцогтын талаар ямар бодолтой байна вэ?
-Монголоос явснаас хойш огт өөр болсон байна лээ. Угаас боксын эх оронд байгаа болохоор ямар алдаа гаргаж байна, юун дээр ажиллах шаардлагатайг олж харж, зөв тийш чиглүүлэх чадвартай хүн олон бий. Н.Төгсцогт бол ямар ч хийгүй тоглодог онцлогтой боксчин. Хүн харахад уран гоё юм байхгүй. Гэхдээ маш оновчтой, хүчтэй цохилттой, хий багатай. Мөн ажиллах чадвараар хэнийг ч дагуулахгүй. Ер нь ийм боксчин л амжилт гаргах магадлал өндөр байдаг юм.

-У.Мөнх-Эрдэнийн талаар ямар бодолтой байна вэ. Үеийнхэн нь зодог тайлчихаад байхад ганцаараа үзсэн хэвээр төдийгүй УАШТ-ээс мөнгөн медаль авлаа шүү дээ?
-Манай У.Мөнх-Эрдэнэ маш их хөдөлмөрч хүүхэд. Хөдөлмөрийнхөө үр шимээр амжилтад хүрсэн. Цаашид олимп, ДАШТ-д орох эсэхийг нь хэлж мэдэхгүй юм. Гэхдээ тухайн үед сорилго, спаррингийг шударга хийж, хэн ялж байгааг нь л явуулах ёстой. Шинэ тамирчинд зам тавьж өгөх ёстой гэж ярьдаг. Тэгвэл шинэ тамирчин нь У.Мөнх-Эрдэнийг хожиж байж л том тэмцээний эрхээ авна шүү дээ. Дотооддоо ялж чадахгүй бол гадагш гараад амжилт гарахгүй нь тодорхой. Энэ хүн яах аргагүй олимп, дэлхийн рингэнд өөрийгөө хэн бэ гэдгийг харуулсан тамирчин. Хэрэв одоо чадаж л байвал тэмцээнд явж болно шүү дээ.
-Таныг шүүгчээр ажиллаж байхад энэ хүнийг дэмжээд өгчихөөч гэсэн хүсэлт ирдэг байв уу?
-Би нэг тэмцээнийг рингний хажууд шүүлээ. Гэтэл 4:1-д орчихож. Нөгөө дөрвөн шүүгч эсрэг талд ялалт өгчихсөн гэсэн үг. 4:1-д орсон болохоор намайг дуудаад авч хэлэлцлээ.
Тэгэхээр нь би “Та нар наад хуучирсан арга барилаасаа сал. Аливаа юм шударга л байх ёстой” гэсэн. Гэтэл тэр нь нэг компанийн нэрэмжит тэмцээн байсан юм билээ. “Эднийх зардал гаргаад энэ тэмцээнийг зохион байгуулж байгаа юм. Тиймээс эдний тамирчныг дэмжих хэрэгтэй байна” гэсэн. “Больж үз та нар. Ийм жижиг тэмцээн дээр хүртэл луйвар хийж байгаа юм бол хэзээ ч сайн тамирчин төрөхгүй. Иймэрхүү яриа хийх гэж байгаа бол намайг рингний хажууд битгий суулгаарай” гэсэн. Тэрнээс хойш надтай иймэрхүү яриа хийхээ больсон.
Ер нь ихэнх жижиг тэмцээн дээр намайг ерөнхий шүүгчээр тавьдаг юм. Учир нь шүүгч нар өмнө нь өөрийнх нь багш байсан хүмүүсийн нөлөөнд автчих гээд байдаг. Харин би зөвхөн өөрийнхөөрөө шүүдэг болохоор ерөнхийгөөр тавих сонирхолтой юм шиг байна лээ.
-Шударга шүүсэнд баярлалаа гэсэн үгийг тамирчдаас сонсож байв уу?
-Би лав тийм үг сонсоогүй. Гэхдээ багш нар заримдаа хажуугийн шүүгчдийг солих хүсэлт гаргах тохиолдол бий. Ийм үед ихэнх нь над руу ирдэг юм. “Энэ шүүгчийн оронд Давааг суулгамаар байна” гэж хандах тохиолдол олон. Надад итгэж байгаагийн илрэл л юм даа.
-Боксоор олон жил тоглохоор тархи толгойндоо гэмтэл авах эрсдэлтэй гэдэг. Гэтэл та 40 гаруй жил тоглочихжээ. Гайгүй байна уу?
-Мэдээж олон удаа хүнд цохилт авбал тархи толгойнд нөлөөлнө. Гэхдээ тулааны төрлүүд бокс шиг толгойдоо цохилт авах нь бага. Ихэвчлэн хөл рүү өшиглөнө. Каратэ, кикбокс гэхэд тархи толгойдоо цохиулаад байх нь харьцангуй бага болохоор гайгүй ээ.

Г.Байгал

Засгийн газрын мэдээ

Ц.Даваа: Тулааны спортын тамирчид бусдаас илүү ёс суртахуунтай байх ёстой
Tweet
Bolod.mn