Жил болгон хөдөлмөр халамж үйлчилгээний газраас зарладаг тендерт орох гээд бэлдэж байна. Хоёрдугаарт Зүүн хойд азийн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн 8-р их хурлын бэлтгэл ажилд бэлтгэж байна. Одоогоор ийм л ажилтай сууж байна.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг хамгаалж ажилласан энэ хугацаанд ямар ололт амжилтууд гарсан бэ?

Нэлээд ололт амжилтууд гарлаа. Хамгийн том амжилт гэвэл хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хүний эрхийн тухай конвенцид нэмэлт протоколын хамт нэгдэж орлоо. Үүнийг 2017 оны 12-р сарын 19-нд болсон их хурлаар оруулсан. Ингээд 2018 оны 5-р сарын 13-ны өдөр Женев дэх Монгол улсын төлөөлөгчийн газраас уг баримт бичигт гарын үсэг зурж энэ баримт бичиг албан ёсоор баталгаажлаа. Үүний дараа уг баримт бичгийг хэрэгжүүлэх Инчоны стратеги буюу эрхийг бодит болгоё гэдэг 2022 оныг хүртэл хэрэгжүүлэх ийм стратеги төлөвлөгөө батлагдсан.

Үүнийг 2013 онд анх Монгол улсад албан ёсоор хүлээж авсан. Мөн үүний дараа хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийн тухай хууль гэж батлуулах шаардлагатай болсон. Энэ хуулийг батлуулхын тулд бид ажлын хэсэгт нь орж ажиллан конвенцид нь нийцүүлэн батлуулж чадлаа. Мөн түүнчлэн засгийн газрын 136-р тогтоол гарлаа. Энэ тогтоол нь орон нутагт буюу тухайн орон нутгийн засаг дарга үүнийг хэрэгжүүлэх салбар зөвлөл гэж байгуулаад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн салбар зөвлөл гэж байгуулсан. Энэ ажил одоо хэрэгжээд зарим газраа эхлэл төдий явж байна. Үүнийг хурдлуулах ажлыг бид одоо анхааралдаа аваад явж байна.

Танай холбооноос гадна хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд чиглэсэн нийт хэдэн ТББ өнөөдөр манай улсад үйл ажиллагаагаа явуулж байна вэ?

Өнөөдөр 600 гаруй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн чиглэлээр ажилладаг ТББ байна гэж статистик судалгаа бий. Яг үнэндээ бол өдөр тутам идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулдаг 20 гаруй байгууллага байдаг. Эдгээр нь хараагүй, дүлий, тэргэнцэртэй гэдэг ч юмуу эсвэл бие даан амьдрах гэх мэт янз бүрийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд байгаа юм.

Эдгээр байгууллагууд хоорондоо хэр уялдаа холбоотой ажиллаж байна ?

Хоорондоо ерөөсөө уялдаа холбоогүй. Яагаад гэвэл эдгээр нь дандаа нэг хүнийг хуваасан учраас. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл хараагүй гэхээр нүд нь юм харахгүй, дүлий гэхээр чих нь юм сондоггүй гэдэг ч юм уу тийм утгаар гэсэн үг. Тэр утгаараа тус тусдаа үйл ажиллагаа явуулдаг.

Та өөрөө энэ асуудлыг юу гэж үздэг вэ? Эдгээр байгууллагууд нийлж нэгдэх боломжтой юу?

Олон улсын практикт байдаг юм билээ. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэвэл нэг Ди Пи Ай буюу Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн нэгдсэн холбоо гэсэн толгой байгуулага байдаг юм билээ. Тэр байгууллагаасаа дүлий ч гэдэг юм уу, хараагүй ч гэдэг юм уу тэдгээр байгуулагаа зангидаад явдаг толгой байгууллага байдаг гэсэн үг юм. Харин манайд бол ийм тогтсон дэг журам бол байхгүй.

Хөдөө орон нутагт байдаг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн амьдрал ямаршуухан байна даа? Ер нь хэд орчим хүн байдаг вэ?

Өнөөдөр статистик судалгаагаар Монгол улсад 108 мянган хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байна гэсэн ерөнхий судалгаа байдаг. Үүний 60-д хувь нь Улаанбаатар хотод байдаг. Үлдсэн 40 гаруй хувь нь хөдөө аймгуудаараа байна гэсэн тооцоо бий. Ер нь хөдөө аймгуудад байгаа хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд хүрч ажилахад маш хэцүү гэдгийн хэн ч гэсэн ойлгох байх. Яагаад гэвэл бид өөрсдийн гэсэн санхүүгийн боломж буюу санхүүжилт ерөөсөө байхгүй. Зүгээр утсаар ярилцаж мэдээлэл солилцдог. Хөдөө орон нутаг бол яахав нэг амьдрал энэ тэрээ хаясан яг хүний төлөө явна гэсэн ийм л улсууд л үүний төлөө явж байдаг. Ийм л байдалтай байгаа.

МХБИХ өөр бусад ямар байгууллагуудтай хамтарч ажилладаг вэ?

Манай байгууллага бол хамтарч ажиллаж байгаа байгуулагууд гэвэл өөрсдийнхөө байгууллагуудтайгаа л хамтарч ажиллана. Энэ нь дүүрэг байна, хот байна, бас аймгууд байна. Өөрөө бие даасан бодлогын чиглэлийн байгууллага учраас эдгээр байгуулагуудтайгаа хамтарч ажилладаг. Саяхан улаан загалмайн нийгэмлэгтэй хамтарч ажиллая гэж ярьж тохирсон. Мөн Хүний эрхийн үндэсний комисстой хамтарч ажиллахаар бас тохироод байж байна.

Ер нь Монгол улс хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдээ хөдөлмөр эрхлэлт болоод бусад зүйлээр хэрхэн дэмжин ажилладаг вэ?

Хамгийн нэгдүгээрт хөдөлмөр эрхлэлт байгаа. Үүнтэй зэрэгцээд халамж гэж байдаг. Халамжийн тухайд гээд ярих юм бол төр засаг халамжийг улам л чангалж байна, хасч байна, танаж байна. Гомдол ярьсан улсууд маш их байна. Хоёрдугаарт тодорхой хувь заагаад хасч танаж байна. Эхэндээ 60 хувиас дээш бол түлээ нүүрсний мөнгө өгдөг байсан бол сүүлдээ багассаар 80, 90,100 болох гээд байна. Энэ янзаараа удахгүй бараг хувьгүй болох гээд байна. Энэ нь юу гэсэн үг гэвэл зөвхөн хэвтрийн дэглэмд л байдаг хүнд түлээ нүүрс олгоно гэсэн бодлоготой байна. Мөн халамж авдаг улсуудын группынх нь мөнгө нь хаанаа ч хүрэхгүй байна. Мөн үүнтэй зэрэгцээд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний авдаг тэтгэвэрийн доод хэмжээ 250 мянган төгрөг байдаг ч энэ мөнгө мөн л амьдралд нь хаана нь ч хүрдэггүй. Иймэрхүү л байна. Нөгөө талдаа хөдөлмөр эрхлэлтийн хувьд энэ нэг л учраа олохгүй байх шиг байна.

Яагаад вэ гэвэл ийм хүмүүс ямар хөдөлмөр эрхлэх юм гэсэн тусгай бодлого алга. Бас хажуугаар нь янз янзын хүмүүс орж ирээд байна. Буцалтгүй тусламж гээд өгчихдөг болохоор янз бүрийн хүмүүс орж ирэх бололцоо бүрдээд байна. Энэ нь хоёр янз болчихдог. Бидний ярьдгаар том төсөл жижиг төсөл гэж ярьдаг юм. Жижиг төсөл гэдэг маань 5 сая хүртлэх хэмжээний ийм төсөл. Энэ бол яг хүндээ хүрч байх ёстой төсөл юм. Хувь хүн одоо яг хөдөлмөр эрхлэх гэхээр зэрэг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хөдөлмөр эрхлэх санхүүгийн дэмжлэг ерөөсөө байдаггүй. Хөдөө орон нутаг ч гэсэн ялгаагүй. Тэгэхээр үүнийг яаж хүргэх вэ? Үндсэндээ төр засаг болохоор бодлогоо ТББ –даа хандаж гаргах учиртай. Тэгэхгүй төр өөрөө гаргачихдаг болохоор энэ нь цоорхойтой гараад байна. Жишээ нь 5 сая төгрөг гэвэл буцалтгүйгээр өгөх ёстой байхгүй юу.

Гэтэл нэлээд олон хүний шаардлагаар санхүүгийн дэмжлэг буцалтгүй биш буцалттай болж байна. Үүнд манай гишүүд нэлээдгүй эмзэглэж байгаа. Мөн 50 мянган төгрөг гэдэг чинь мэргэшсэн байгууллагадаа өгдөг байсан. Тэгвэл энэ жилээс эхлэн 30 мянга болж доошоогоо ороод байна. Үүнийг аж ахуйн нэгжид өгч тэр нь тендер зарлаад түүнийгээ онлайнаар явуулна гэхээр маш хүндрэлтэй байдаг. Тэгэхээр ойлгохгүй юм маш их гардаг учраас бүх бухимдалууд нь бидэн дээр ирж байна. Өөрөөр хэлбэл хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн маань энэ талын чадвар муу байдаг гэсэн үг.

Энэ үүднээсээ үүнтэй холбоотойгоор хөдөө орон нутгаас над руу холбогдож байнга гомдол мэдүүлж байна. Тийм болохоор үүнийг арай ойлгомжтой хялбар дөхөм болгож бусад хүмүүст хүртээмжтэй болгох шаардлагатай байна. Ер нь энэ том төсөл гэдгийг болиулвал дээр байна. Харин жижиг төсөл нь буцалтгүй тусламж болж ТББ-тай хамтарч үүнийг маш сайтар зохин байгуулалттай хийхгүй бол зарим нэг хүмүүсийн олз болох гээд байна. Ийм асуудлуудаас үүдэн хөдөөгүүр бухимдал маш их байна.

Байгууллага аж ахуйн нэгжид хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдээс заавал нэг хүнийг авч ажиллуулах тусгай журам байдаг. Энэ журам саяхан шинэчлэгдсэн. Энэ журам хэр сайн мөрдөгдөж чадаж байна вэ?

Энэ журмаар бол аливаа байгуулага албан газарт 25 хүний дотор нэг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн ажиллах ёстой гэж заасан байдаг. Гэтэл одоо төв газар гэдэг юм уу энэ Улаанбаатар Дархан Эрдэнэт гэдэг ч юм уу ийм газруудад бол энэ журам бага ч гэсэн хэрэгжээд явж байна. Гэхдээ бидний оролцоотойгоор л хэрэгжиж байгаа. Гэхдээ бас зуун хувь биш . Тэдгээр байгууллагууд тайлангаа бидэнд ерөөсөө тавьдаггүй. Бид харин тайланг нь нэхэж авах ёстой. Өөрөөр хэлбэл төр засаг ТББ-д тайлангаа тавих учиртай. Харамсалтай нь тэд ерөөсөө өгөхгүй байна. Тэгэхээр энэ нь угаасаа бодлогын буруу үйлдэл юм. Тийм учраас энэхүү журмыг нь илүү нарийвчилж өгөх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа.

Тэгвэл төр засгаас ямар байдлаар дэмжлэг үзүүлвэл илүү үр дүнтэй гэж та үзэж байна вэ?

ТББ-тай маш сайн хамтарч ажиллах хэрэгтэй. Нэн ялангуяа манай байгууллагатай хамтарч ажиллах хэрэгтэй байна. Манай байгууллага бол өөрөө бодлогын байгууллага. Бусад байгууллагууд болохоор өөртөө хэрэглэдэг хэрэглээний байгууллагууд юм. Жишээлбэл зарим байгууллагууд манайх ийм юмны эрхийг хамгаалдаг, тийм юмны эрхийг хамгаалдаг тийм учраас тодорхой хэмжээний санхүүжилтийг олгож өг гээд ороод ирдэг. Тэдэнд төр заавал санхүүжилт олгох шаардлага байхгүй. Яагаад тэгж байна гэхээр олон улсын туршлага байна. Гадаадад бол ТББ гэдэг нь өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлдэг сайн дурын үндсэн дээр байгуулагдсан тийм байгууллагыг хэлдэг.

Нэг үгээр хэлбэл тэр гадны улс орнуудад ТББ, буяны байгуулагуудыг баян хөрөнгөтэй хүмүүс байгуулдаг. Гэтэл манайхан ядуу мөртлөө ТББ байгуулчихаад төрөөсөө мөнгө нэхээд суучихдаг. Энэ бол байж болохгүй асуудал. Угаасаа тогтолцоондоо буруу асуудал. Харин манай энэ Ди Пи Ай буюу Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн холбоо нь гадны ижил төстэй байгууллагуудтай их холбоотой ажилладаг. Тэдний туршлагыг манайд хэрэгжүүлэх маш их боломж байна. Тэгэхээр зарим зардлыг нь төрөөс аваад заримыг нь өөрсдөө төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлээд олох асар их боломж бололцоо байна гэсэн үг. Тэд өөрсдөө надаас асууж байсан. Танай улсад яадаг юм гэхэд бид манай улсад яадаг ч үгүй гэж хариулсан. Ямар ч мөнгө улсаас өгдөггүй гэхэд, тэгээд та нар энэ олон жил яаж ажиллаад яваад ирсэн юм гэж асууж байсан. Тэдний нүд нь орой дээрээ гарч байсан. Үнэхээр гайхаж байна лээ.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрх хэр зөрчигдөж байна вэ?

Маш их зөрчигдөж байна. Ер нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн дийлэнх хэсэг нь гэртээ л байдаг. Гэрээсээ гарах ямар ч бололцоо байхгүй. Дэд бүтэц алга. Хүн ингээд зорчоод явах дэд бүтэц алга байна. Хамгийн түрүүнд дэд бүтцээ хийчихвэл хүмүүс нийгэмшинэ. Гэрээсээ гараад хэнээр ч түлхүүлж, тэврүүлэхгүйгээр гараад явчихдаг, хэнээр ч дэмжлэг авалгүйгээр сургуульдаа оччихдог. Ийм л болох ёстой. Манайд бол сургууль бага байна. Цэцэрлэг бага байна. Ялангуяа эх эцгээрээ харуулж байгаа хүүхдүүд бол маш цөөхөн байна.

Бас зардал чирэгдэл ихтэй байна. Эцэг эх нь тэр хүүхдийг гаргасныхаа төлөө ял эдэлж байгаа юм шиг байдалтай байна. Тэгэхэд гадны оронд жишээ нь Японд байнгын хэвтэрт байгаа нэг хүнийг гурван хүн асарч байна. Тэгэхэд манайх ажиллаж байгаа нэг хүндээ тийм хэмжээний зардал гаргаад өгчихгүй л байгаа байхгүй юу. Ингээд яриад байвал тийм олон улсын туршлагууд маш их байдаг.

Он гарснаас хойш танай байгууллага ямар ямар үйл ажиллагаа зохион байгуулав?

Он гарснаас хойш холбооныхоо хурлаа хийн бусад салбар байгуулагууддаа үүрэг даалгавар өгч ажиллаа. Мөн ирэх 9-р сард болох олон улсын хурлын үйл ажиллаганд нэлээдгүй анхаарал тавьж ажиллаа. Өнөөдөр бид тэрний зардлын төлөө л явж байна. 34 сая төгрөгний зардал гарах учиртай. Гадаад орнуудаас төлөөлөгчид ирнэ. Монгол улсын нүүр царай. Монгол улс энэ их хурлыг хийж чадах уу гэж 2 жилийн өмнө Шанхай хотод болсон их хурлын үеэр олон улсын байгууллагын удирдлагууд надаас асууж байсан. Тэгэхэд нь би чадна гэсэн юм. Танай төр засаг санхүүжилт өгөх үү гэж асуусан. Өгнөө гэсэн. Тэд нар итгэхгүй байгаа байхгүй юу. Бүр болохгүй бол ард түмэндээ хандана даа.

Төр засгаас тэгээд хэр ойлгож хүлээж авч байна даа? Ерөнхий сайд болон яам тамгын газар бусад байгуулагын удирдлагууд ?

Энэ одоо үнэхээр хэцүү дээ. Дээд тал нь дөрвөн жил, доод тал нь одоо хоёр жилийн циклтэй л алга болчихдог дарга нар шд. Тэгэхээр бид тэр хүнд яг ойлгуулаад байж байтал тэр хүн маань алга болоод өгдөг. Тэгж байтал дараагийн хүн нь хүрээд ирдэг. Бас дараагийн хүнд нь ойлгуулах гээд явж байтал тэр нь бас л алга болоод өгдөг. Өөрөөр хэлбэл энэ их тогтвортой биш. Харин энэ ТББ нь өөрөө тогтвортой байгаад байдаг.

Сүүлчийн асуулт та холбооныхоо цаашдын хэтийн зорилго чиглэлийнхээ талаар ярина уу?

Хэтийн зорилго чиглэл гэвэл одоо төр, ТББ хоёрын хамтын ажиллагааг өөрөөр хэлбэл төрийн ажлыг төрд яг хажууд нь аваачаад бусад улс орнуудтай ижилхэн наагаад тавьчих хэрэгтэй байна. Тэгээд тэндээсээ нэг их төсөв мөнгө авах биш харин хөдөлмөрийн хэмжээний доод хөлсийг л авья. Тэгээд л энэ ажлыг чинь хийгээд өгье л дөө.

Саяхан Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх өөрөө хэлнэ лээ. Юм хийх гээд байгаа хүнийг бид дэмжинээ гэж. Тэгээд одоо хэр дэмжихийг нь харья. Бид юм хийх гээд байна. Гэхдээ одоогоор бид одоо Ерөнхий сайдад хандаагүй байгаа. Удахгүй хандана. Мөн цаашдаа хамтарч юу хийх юм бэ гэдэг энэ талаар ярья гэж бодож байгаа. Гэхдээ энд нэг зүйлийг хэлэхэд хамтарч ажиллая гэсэн ямар ч байгууллагыг бид таатай хүлээн авч хамтарч ажиллах болно гэдгийг хэлье.

Цаг зав гарган ярилцсанд баярлалаа.

Ж.Батдорж

BOLOD.mn

Ц. Мөнхсаруул: Төр засаг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийнхээ халамжийг улам бүр танасаар л байна
Tweet
Bolod.mn