Иргэний зориг ногоон намын дарга Ц.Ганхуягтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

 Та өнөөгийн Монгол улсын эдийн засгийг юу гэж дүгнэж байна вэ?

Өнөөдөр Монгол улсын эдийн засаг амаргүй нөхцөл байдалд байна. Уг нь дэлхийн зах зээл дээр эрдэс баялагийн үнэ өссөн нааштай орчин бүрдсэн ч гэсэн улсын өр 27 тэрбум гаруй доллараар нэмэгдсэн байгаа. Энэ утгаараа өр буурч бодит орлого нэмэгдэх биш харин эсрэгээрээ өр зээл улам өссөн гэж хэлж болно. Та бүхэн мэдэж байгаа ер нь сүүлийн 5-6 жилд хүмүүсийн бодит орлого огт өсөөгүй байгаа. Цалин тэтгэвэр тэтгэмж огтхон ч нэмэгдээгүй. Ийм үед ам долларын ханш үндсэндээ бараг хоёр дахин өссөн үзүүлэлттэй байна. Хүмүүсийн дунд дундаж давхрага гэдэг ойлголт бараг алга болж, дийлэнхдээ ядуурлын бүсдээ шилжин орж байна. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл ерөнхийдөө Монгол оронд ядуурал хавтгайрч байна гэсэн үг юм.

У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрийг та хэр сайн ажиллаж байна гэж үзэж байгаа вэ?

У.Хүрэлсүхийн ЗГ байгуулагдаад нэг их удаагүй байна. Хэдийгээр У.Хүрэлсүхийн ЗГ-ийн 100 хоног өнгөрсөн ч гэсэн өмнөх ЗГ-аасаа эрс ялгагдхаар бодитой тодорхой ажлуудыг хийсэнгүй. Гурван тулгуурт бодлого гэж саяхан зарлаж байх шиг байна лээ. Гэхдээ тэр нь тийм дорвитой өөрчлөлт гэж харагдахааргүй байна. Бас ажиглаад харж байхад сайд нар нь хоорондоо тодорхой асуудлууд дээр маш их зөрчилдөж байна. Жишээ нь уул уурхайн асуудал дээр их зөрчилдөж байна. Мөн бие биенийгээ үгүйсгэх бие биенийхээ өмнүүр орж ажлыг нь хийх гэдэг ч юм уу янз бүрийн сонин үзэгдлүүд их харагдаж байна. Бас эргэж буцсан бодлого их явуулж байна. Энэ нь ялангуяа татварын асуудал дээр тодорхой харадсан. Тухайлбал татварын хэмжээ 10 хувь байсныг нэмэгдүүлсэн байснаа буцаагаад 10 хувь дээр нь буулгах жишээний тэнэг тэнэг ажил их хийж байна.

Энэ бүхнээс  харахад энэ ЗГ-т өөрийн гэсэн тодорхой тогтсон бодлого алга гэж хэлж болно. Сүүлийн үед уул уурхай түүнийг тойрсон авлига хээл хахууль ялангуяа Оюу Толгойтой холбоотой асуудал дээр агентлагуудийн хэмжээнд мөрдөн шалгах ажиллагаанууд идэвхижиж байгаатай холбогдуулан хүмүүс У.Хүрэлсүхийн багийг сайн ажиллаж байна гэж үзэж байх шиг байна. Угтаа мөнгө, санхүүгийн бодлого талаасаа өмнөх ЗГ-уудаас ялгагдах зүйл үнэндээ алга. Гадагшаа явсан Ерөнхий сайд, дарга нар гол төлөв зээл авч ирдэг ийм л ажил хийж байна. Энэ зээлүүд эргээд ард түмний нуруун дээр л бууна гэсэн үг. 27 тэрбум ам долларын зээл маань эргээгээд Монгол улсад маш их дарамт учруулна гэдгийг онцолж хэлмээр байна.

Улс төрийн намууд Оюу-Толгойн гэрээг цуцлах шаардлагатай гэсэн байрь суурьтай байгаа. Энэ талаарх таны байр суурийг сонсоё?

Өнөөдөр бид зөвхөн Оюу Толгой гэдгээр л жишээ болгож ярьж байна. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 6-ийн 1-д газрын дээрх болон доорхи бүхий л баялаг ард түмний мэдэлд төрийн хамгаалалтад байна гэж заасан байдаг. Тэгвэл газрын баялаг маань өнөөдөр ард түмний мэдэлд үнэхээр байж чадаж байна уу гэдэг асуулт зүй ёсоор урган гарч ирнэ. Жишээлбэл Оюу Толгойн гэрээг 2009 онд ямар нэгэн ТЭЗҮ буюу техник эдийн засгийн үндэслэлгүйгээр байгуулсан байдаг. Ингээд мордохын хазгай гэж хэлж болох олон асуудлууд ар араасаа хөвөрч эхэлсэн гэж хэлж болно. Сүүлдээ муу дээрээ муухай, муухай дэрээр улцан гэгчийн үлгэрээр Дубайн гэрээ буюу далд уурхайн санхүүжилтийн төлөвлөгөө гэсэн ийм гэрээг Ч.Сайханбилэгийн ЗГ-ын үед байгуулсан. Уг гэрээг байгуулахдаа яамдаасаа ч санал авалгүйгээр төрийн албаны дүрэм журмыг зөрчөөд дур мэдэн хийсэн байсан. Энэ нь дэндүү увайгүй бас хариуцлаггүй, хэлэх муу үг олдохгүй үйл явдал болсон. Оюу Толгойн ордын нөөц бол өөрөө асар их, Монгол Улсын иргэдэд чамлахааргүй ашиг ногдох ёстой. 2037 онд ашиг хүртэх үү үгүй юу гэсэн асуудал яригдаж байгаа нь үнэхээр сэтгэл эмзэглүүлж байна.

Ийм тодорхойгүй нөхцөл байдал үүсчихээд байхад Оюу Толгойн Монголын талын ногдох 34 хувиа бид өөрсдөө хүнээс зээлээр хүүтэй авч явж байна. Энэ нь хүн төрөлхтний түүхэнд байхгүй том луйвар юм. Тийм учраас бид энэ гэрээг цуцлах ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Мөн энэ асуудлыг тавьсан манай бусад намуудын төлөөлөл УИХ-аас байгуулсан Оюу Толгойн гэрээний хэрэгжилтийг шалгах ажлын хэсэгт хүмүүсээ оруулаад ажиллаж байна. Энэ ажлын хэсэг ирэх 6-р сард дүнгээ олон нийтэд танилцуулах байх. Энэ үүднээсээ анх гэрээ байгуулах үед тэр зарлаж байсан тэр тоонууд жишээ нь Монгол улсад өдөр бүр сая ам доллар орж ирж байна гэсэн тоо баримт үнэн байсан уу худлаа байсан уу эсвэл Монгол улс өдөр бүр сая ам доллар алдсан байна уу үгүй юу гэдгийг нягтлах болно. Эцэст нь энэхүү шалгалтын үр дүнд Оюу Толгойн гэрээ манай ард түмэнд ашигтай гэрээ байсан уу, ашиггүй гэрээ байсан уу гэдэг нь тодорхой болно. Энэ дээрээ үндэслээд энэхүү гэрээг анх байгуулсан төрийн эрх барих дээд байгуулллага УИХ Оюу Толгойн гэрээг цуцлах эс цуцлах эсэх асуудлыг шийдэх байх.

Сүүлийн үед АН-ын зүгээс ЗГ-ийг огцруулах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Та энэ талаар юу гэж бодож байна ?

Энэ тухай асуудлыг АН-ын нөхдүүдээс өөрсдөөс нь асуух нь зөв байх. Ер нь бид нар цаашдаа нэг зарчим барьж ажиллах ёстой. Энэ нь танхимын зарчим юм. Түүнээс биш шүд сугалах замаар ч юм уу, сугалаад огцруулдаг явдал бол парламентын зарчимд нийцэхгүй зарчим. Нэг үгээр хэлбэл танхимаа бүрдүүлсэн Ерөнхий сайд өөрөө тухайн намын саналыг авч үзээд огцруулах шаардлагатай байна гэвэл өөрөө саналаа оруулж шийдвэрлэдэг байх ёстой. Түүнээс биш өөр нэг нам хэн нэгэн этгээдүүд тэрнийг энийг огцруулна гэдэг бол угаасаа зарчмын хувьд буруу. Тэр улсуудын тухайд гэвэл ямар ямар үндэслэлээр  огцруулна гэж ярьж байгааг УИХ дах сөрөг хүчний зүгээс өөрсдөөс нь асуух хэрэгтэй.

МАН өнгөрсөн сонгуулийн үеэр амалсан мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлж чадаж байна уу, Энэ талаар та юу гэж хэлэх вэ?

МАН-ын мөрийн хөтөлбөрийг унших юм бол өнөөдрийн манай ард түмний амьдрал өргөс авсан юм шиг сайн сайхан болох тийм мөрийн хөтөлбөр байсан. Тус намынхан мөрийн хөтөлбөртөө хамгийн наад зах нь гаднаас зээл тусламж авахаа зогсооно гэж тусгасан байсан. Гэтэл эсрэгээрээ гаднаас зээл авдаг явдал хэвээрээ л байна. Энэ үүднээсээ манай улсын зээлийн хэмжээ нэмэгдэж байгаа. Мөн зээлийн дарамт өсөж, хувь хүмүүсийн бодит орлого буурч байна. Зөвхөн энэ үзүүлэлтээр тус намын мөрийн хөтөлбөрийг дүгнэж болох байх. Тэгэхээр МАН-ын мөрийн хөтөлбөр гэдэг баримт бичиг нь хий хоосон мөрөөдлийн жагсаалт байжээ гэж үзэхээс өөр арга байхгүй юм.

Сүүлийн үед Монгол улс болон монголчууд маань оффшорын эсрэг маш их тэмцэл өрнүүлж байгаа. Энэ тэмцэл үр дүнд хүрч чадах болов уу?

Манай хууль хүчний байгууллага, төрийн бүхий л институт яг энэ чиглэлд маш сайн идэвхитэй тэмцэх ёстой. Энд гол асуудал нь юу байна гэхээр Монгол улсын Үндсэн хуулинд заасан байгалийн баялагийн эзэн бол ард түмэн байна гэсэн заалт бодит ёсоор хэрэгжиж чадахгүй байгааг харуулж байгаа үзүүлэлт юм. Жишээлбэл байгалийн баялаг нь ард түмний мэдэлд байна гээд заагаад өгчихсөн мөртлөө Үндсэн хуулийн 6-ийн 2 дээр төрийн өмч мөн гээд биччихсэн. Өнөөдөр тэр эрдэс баялагийг олборлосон этгээд нь төрийн өмч нэрэн доор уг баялагийг өөрийнхөө хувийн өмч мэтээр гадагш нь экспортолж, их хэмжээний ашиг хонжоо олж, тэр орлогыг нууж байгаагаас үүдэн энэ оффшорын асуудал үүсч байна. Миний ойлгосноор Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачлагаар Үндэсний аюулгүй байдлын ажлын алба 1990 оноос хойш өнөөг хүртлэх монголын хилээр гарсан нийт эрдэс баялагийн тоо хэмжээг гаргах гэж байна гэж би сонссон.

Энэ шалгалтын хүрээнд энэ эрдэс баялагийн хэмжээг цаад хүлээн авагч тал буюу хятадын холбогдох боомтуудаар манай хэчнээн хэмжээний эрдэс баялаг гарсныг дээрх тоо баримтуудаар харьцуулж үзэх ёстой байх. Ингээд харьцуулаад үзэхэд хэрвээ зөрүүнүүд гарч ирэх юм бол тэр нь оффшор руу орсон гэсэн үг. Тэгэхээр нийтдээ тухайн үеийн зах зээлийн ханшаар бодоод үзэхэд 1990 оноос хойш хэчнээн хэмжээний алт, зэс, молибден төмрийн хүдэр зэрэг эрдэс баялаг гадагшаа гарсан гэдгийг тэр үеийн зах зээлийн ханшаар үржүүлвэл гараад ирнэ. Хэрвээ ингэж чадвал оффшорт байгаа нийт мөнгөний хэмжээний дүр зураг гарч ирэх учиртай. Ингэж байж энэ зөрүүгээр өнөөдөр ард түмний маань баялагийн үнэ цэнэ тодорхой болж, энэ баялаг хаана нуугдаж байгаа нь тодорхой болно. Бас өнөөдөр энэ яриад байгаагаас асар их тоон дүн гарч ирэхийг үгүйсгэхгүй.

Ерөнхийлөгч Х.Баттулга энэ албан тушаалд сонгогдсоноосоо хойш хэр сайн ажиллаж байгаа вэ?

Манай Иргэний зориг ногоон нам Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр анхаасаа энэ хүнийг дэмжсэн. Харин АН энэ хүнийг Ерөнхийлөгчид нэрийг нь дэвшүүлсэн.Тухайн үед бид энэ хүнийг дэмжиж дуу хоолойгоо өргөөд санлаа өгч оролцон Х.Баттулгыг Ерөнхийлөгчөөр сонгосон. Яг өнөөдрийн байдлаар Ерөнхийлөгч бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх тийм эрх мэдэл үнэндээ маш их дутагдаж байгаа гэж хэлж болно. Хэдийгээр манай улс хагас ерөнхийлөгчийн засаглалтай улс юм шиг болов ч Үндсэн хуулинд зааснаар төрийн дээд эрх мэдлийг зөвхөн УИХ хэрэгжүүлнэ гэж заасан байдаг. Тэгэхээр УИХ бүх юмны дээр байна гэсэн үг. Өнөөдөр хамаг чухал томилгоог УИХ хийдэг ийм л байдалтай байна. Тэр утгаараа Ерөнхийлөгч чухал албан тушаалд хэчнээн өөр хүмүүсийг санал болгоод ямар ч нэмэргүй байдаг.

Ерөнхийлөгч өнөөдөр ямар эрх мэдэлтэй байна гэхээр зөвхөн шагнал урамшуулал, зарлиг гаргах зэрэг билэг тэмдгийн шинж чанартай ажлуудыг л хийж байна. Гэхдээ нэг зүйлийг манай хууль тогтоох дээд байгууллага УИХ-ынхан маань зайлшгүй анхаарах ёстой. Ерөнхийлөгчийн зүгээс тавиад байгаа шаардлагууд нь ард түмний санал бодолтой нийцээд ард түмэн дэмжээд байхад УИХ эсэргүүцээд байвал нэг ёсондоо хэний талд ард түмэн байна гэдэг санал асуулгаар бас асуудал шийдэгдэх гарц байж болно. Тэгэхээр тийм юманд хүргэлгүйгээр институци хоорондын зөрчил хямралд хүргэхгүйгээр аль болохоор төрийн институциуд хоорондоо ойлголцож зарим юман дээрээ буулт хийх боломжууд байгаа гэж харж байна. Хамгийн гол нь аль аль тал нь зөв ойлголцож хоёулаа дөргүй бух шиг аашлахгүйгээр зөв хамтарч ажиллах хэрэгтэй.

ИЗНН-ын зарим хүмүүс хэвлэлийн хурал хийхдээ Монголд өнөөдөр үйл ажиллгаа явуулж буй бүх намуудыг тараах хэрэгтэй гэж мэдэгдсэн. Энэ ер нь хэр зөв бодлого вэ? Мөн танай намынхан таныг өөрийг чинь намын даргаа гэж албан ёсоор үзэхгүй байгаа гэсэн яриа байсан ?

Зарчмын хувьд тэр тэмцлийн гол агуулга нь юу байсан гэхээр өнөөдөр Монголд улс төрийн нам яг жинхэнэ утгаараа оршин тогтнож чадахаа болиод нам дагнасан бүлэглэл тухайлбал МАНАН бүлэглэл энэ улс орны толгойд гарч ирээд он удаан жилээр дарангуйлж байгаа учраас энэ улс орон ерөөсөө өөдлөхгүй байна. Тиймээс энэ бүх болж бүтэхгүй байгаа юмны гол хариуцлагыг МАНАН бүлэглэл хүлээх ёстой гэж үзэж буй учраас бүх намуудыг татан буулгаад бүгдээрээ ижил гараанаас шинээр эхэлье гэсэн санаа юм.

Харин намайг ИЗНН-ын жинхэнэ дарга мөн үү, биш үү гэдгийн тухайд гэвэл манай ИЗНН 2012 онд гурван даргатай байх шинэ дүрэм баталсан юм билээ. Энэ дүрмийг баталж байх тэр үед миний бие Болгар улсад Элчин сайдаар ажиллаж байсан. Сая энэ оны нэгдүгээр сард манай намын Үндэсний хороо хуралдаад намын дүрэмдээ өөрчлөлт оруулан ИЗНН нэг даргатай байхаар тогтсон. Тийм болохоор миний бие одоо намын дүрмийн дагуу тус намын даргын албан тушаалд байгаа нэг л дарга нь. Энэ талаарх мэдээллийг Улсын дээд шүүхийн веб хуудаснаас харж болно.

Танай намынхан ойрын үед ямар ажил хийхээр төлөвлөж байна?

Бид одоо уул уурхайн сэдэв дээр нилээд анхаарлаа хандуулан ажиллаж байна. Мөн үүнээс гадна Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн тал, тэр дундаа Монгол улс Ерөнхийлөгчийн засаглалтай байх ёстой гэсэн зарчмын байр суурийг нэлээн түлхүү боловсруулаад үүнийгээ бусад намуудын хамтаар сурталчлах ажлуудыг хийхээр төлөвлөж байна.

Цаг зав гарган ярилцсанд баярлалаа.

Ж.Батдорж 

BOLOD.mn