Зуны сайхан үдэш Хар далай тогтуун тайван. Усан онгоц зорчигчид хийгээд ачаа бараагаар дүүрэн байх авай. Онгоцны тавцан доороосоо дээш гоёмсог сайхан ажээ.

Аялал урт, тойрог нь – Крым, Кавказ, Анатолийн эрэг, Константинополь...

Нар шарж, тэнгэр цэнхэртэн, жимсний ундаа ягаарна.

Зогсолтгүй үргэлжлэх эргүүлэгт түм түжигнэх буудал, ахмадын туслахын орилох дуу. Майна, Вира – дахин тайвшрал, эмх цэгц, уулсын цаагуур үргэлжлэх тайван зам, манан дунд замхрах аагим халуун байлаа.

Нэгдүгээр зэрэглэлд хүйтэн салхи салхилж, нам гүм, цэвэрхэн. Харин халуун төөнөсөн хөдөлгүүр, хоолны газрын ойролцоо олон үндэстний зорчигчид орох, гарах зай олдохгүйн зэрэгцээ бохир, халаагуур дээр ч, давхар өлгүүрт ч, зангууны гинжин дээр ч мөн адил. Хаа сайгүй ямар нэгэн үнэр ханхална, халуун хэрнээ тааламжтай, дулаан хэрнээ заваан, гэвч далайн цэнгэг үнэртэй холилдон сэтгэл хөдөлгөх нь нэн сонин бөлгөө. Энд орос эрчүүд, эмэгтэйчүүд, украинчууд, афоны лам нар, күрдүүд, гүржүүд, герегүүд бий... Күрдүүд зэрлэг түмэн шүү. Өглөөнөөс орой болтол унтана. Гүржүүд харин дуулж, эсвэл бөөгнөрөн бүжнэ, хөнгөн шингэн үсрэн сээтэгнэж, өргөн ханцуйгаа шууж, алгаа тас-тас ташиж олны дундуур сэлэх мэт шунган орно. Палестин руу явж байгаа мөргөлчид зогсоо зайгүй цай ууна, тэдний дунд унжуу мөртэй, шингэн шар сахалтай, шулуун үстэй нэгэн эр бурханы судраас чанга дуугаар унштал, ширүүн харцтай, улаан цамц өмсөж, ногоон алчуур ороосон, хар үстэй, нэгэн эрх дураараа төрхтэй эмэгтэй гал зуухны хажууд зогсон түүнээс харц үл салгана.

Трабзоны зогсоол дээр удаан зогсов. Би эрэг дээр очоод, буцах замдаа дам нуруун шатаар дамжин зэвсэглэсэн, уранхай ноорхой хувцастай бүлэг күрдүүд орж байхыг харав. Бүлгийн өмнө саарал дээлэн дээр цагаан хүрэм өмсөж, мөнгөн тоноглолтой бүс жавхайтал ороосон яхигар том өвгөн явна. Бидэнтэй хамт зам туулсан күрдүүд дэрхийн босож, тэдэнд зай тавьж өгөв. Тэд толгойлж яваа өвгөнд олон хивс давхарлан дэр хийж хэвтүүлэв. Өвгөн хаан лугаа тухлан хэвтэв. Сахал нь буржгар цагаан, нүүрний арьс нь хуурайшиж, наранд борложээ. Түүний хонин бор нүд ер бусаар гэрэлтэнэ.

Би дөхөж очин, явган суугаад “Селям” гэж оросоор хэлбэл:

- Кавказынх уу? гэв.

Тэр бас оросоор найрсаг хариулав.

- Ноёнтоон, бид күрдүүд гэж цаанаас нь хэн нэгэн өгүүлэв.

- Хаашаа явж байгаа юм бэ? гэхэд:

- Стамбул, ноёнтоон. Хаанд бараалхахаар. Хаанд талархлаа илэрхийлэхээр долоон ташуур авч явна. Хаантан миний долоон хүүг дайнд авч явсан. Хэд байсан төдийг. Тэд бүгд дайнд амь үрэгдсэн. Хаантан намайг долоон удаа алдаршуулсан даа хэмээн тэрбээр даруухан агаад бардамхан өчив.

- Цэ, цэ, цэ – гэж бидний дээхэн талд зогсож байсан гартаа дүнсэн тамхи барьж хүрэм мөрлөсөн залуухан керчень герег эр дуугарав. Тэрбээр инторын өнгөтэй дамаск бортогон малгай, саарал хүрэм, хажуудаа товчтой хээнцэр өмд, чийдсэн гутал жийжээ.

- Ийм хөгшин байж ганцаараа үлдсэн хэрэг үү ! хэмээгээд толгой сэгсрэв.

Өвгөн түүний бортгон малгай руу харснаа:

- Ямар тэнэг юм. Чи хөгшин болох ч харин би хэзээ ч хөгшрөхгүй ээ гэж хариулжээ. Сармагчны тухай мэдэх үү? Гэхэд, ганган залуу үл итгэсэн байдлаар инээмхийлснээ:

- Ямар сармагчин бэ? гэвэл

- За сонсож бай ! Тэнгэр газрыг Бурхан бүтээснийг мэдэх үү?

- Мэднээ, тэгээд...

Өвгөн: - Дараа нь бурхан хүн бүтээгээд “Хүн чи дэлхий ертөнц дээр гучин жил амьдрах болно. Сайхан амьдарна аа, “Бурхан зөвхөн миний төлөө бүхнийг бүтээсэн юм байна” хэмээн баярлах болно. Чи үүнд баяртай байна уу?” гэжээ. “Тийм ээ, сайхан байна, гэхдээ ердөө л гучин жил гэж үү? Арай л бага байна даа” хэмээн хүн боджээ.

- Чи сонсож байна уу? гэж өвгөнийг инээвхийлтэл:

- Сонсож байна гэж залуу хариулжээ. Өвгөн цааш нь:

Дараа нь бурхан багш илжиг бүтээжээ. Арьсан богц, ачаа бараа зөөж, хүн чамайг унаж толгой түрүүгүй жанчих болно. Энэ нас чамд болох уу? Илжиг ч уйлж хашгичиж эхэлжээ. Тэрбээр Бурханд хандаж:

- Би тийм урт насаар яах юм бэ? Бурхан минь надад ердөө арван таван жил байхад болно гэхэд хүн “Тэгвэл надад арван таван жилийг нэмчих” гэж Бурханд хэлжээ. Бурхан түүний хэлснийг зөвшөөрөв. Ингээд хүн гэдэг амьтан дөчин таван жил амьдрах болов. Хүнд сайн юм болсон байгаа биз дээ? хэмээн өвгөн залуу руу харан асуужээ. Залуу:

- Муугүй л юм гэж тун чиг итгэлгүйгээр, энэ бүхэн яг юунд хэрэгтэйг ойлгож ядан хариулжээ.

Өвгөн:

Дараа нь Бурхан нохой бүтээгээд, түүнд мөн адил гучин жилийн нас өгчээ. Бурхан нохойд хандан:

- Чи үргэлж догшин байж, эзнийхээ өмч хөрөнгийг хамгаалж, хэнд ч зусардахгүй. Бас хажуугаар өнгөрсөн бүхэн руу ноцож, шөнө ч тайван унтахгүй шүү! гэжээ. Нохой хариуд нь:

- Надад ийм амьдралын тал л байхад болно хэмээжээ. Хүн дахин Бурханд хандан:

- Нохойн тал насыг надад өгөөч! гэж гуйжээ. Бурхан түүний гуйлтыг биелүүлэв. Одоо хүн хэдэн настай болсон бэ? гэвэл залуу:

- Жаран нас гэж залуу хариулав. Өвгөн цааш нь:

Бурхан сармагчинг бүтээв, түүнд ч мөн адил гучин нас өгөөд ийнхүү өгүүлрүүн:

- Чи ямар нэгэн ажил төрөлгүй, асуудалгүй байна. Гэвч царай зүсний хувьд тийм ч сайхан харагдахгүй, халзан толгойтой, үрчлээтэй нүүртэй, хөмсөг гэхээр зүйлгүй. Бүгд чамайг харахыг хүсэвч, харин тэд шоолон инээх болно.

- Тэр ч мөн адил насныхаа хагасыг авахыг хүссэн үү? хэмээн ганган залуу асуув:

- Тийм ээ! хэмээн өвгөн өндийгөөд хажуудах күрдээсээ усан тамхи авангаа:

- Хүн ч мөн адил тэр насыг нь авахыг хүссэн гэж хэлээд эргээд хэвтээд өгчээ.

Өвгөн дуугаа хураан биднийг умартан ямар нэгэн зүйл рүү тас гөлрөв. Дараа нь хэн нэгэнд хандалгүй:

- Хүн, оноож авсан насаа хүн шиг насалсан - хооллож ундалж, дайнд явж, хурим найранд бүжиж, залуу бүсгүйчүүдтэй дурлалцаж өнгөрөөдөг жамтай. Харин арван таван жил илжиг аятай хөдөлмөрлөж хөрөнгө хураасан байдаг. Арван таван жил нохой аятай олсон хөрөнгөө хамгаалж, харамлаж, уурлахдаа шөнө ч унтахаа больж билээ. Эцэст нь сармагчин шиг царайтай зэвүүн муухай хөгшин болж хувирав. Бүгд толгой сэгсрэн хөгширснийг гайхан шоолж байлаа. Энэ бүхэн чамд тохиолдоно гэж шүдэн завсраа шингэн тамхины толгойг өнхрүүлэн, инээмсэглэн залууд хэлэв.

Тэгвэл яагаад энэ бүхэн чамд тохиолдоогүй юм бол? гэж залууг асуутал:

- Надад тохиолдохгүй ээ! гэжээ.

- Яагаад тэр вэ?

- Над шиг хүн маш цөөхөн шүү дээ! гэж өвгөн өөртөө итгэлтэйхэн өгүүлжээ. – Би илжиг байгаагүй, нохой ч байгаагүй, тиймээс сармагчин байх ямар ч хэрэггүй биз дээ? Яалаа гэж би хөгшин байх билээ дээ? хэмээжээ.

1936 он

Иван Алексеевич Бунин (1870-1953)

Эх сурвалж www.wikimon.mn

Орчуулсан Ц.Эрдэнэцэцэг