Хавар, зуны улирал болж цэцэг ногоо дэлгэрэхтэй зэрэгцэн эмийн сангаар “харшил”-н эм худалдаж авах гэсэн хүмүүсийн урт дараалал үүсдэг. Магадгүй та болон таны эргэн тойронд яг одоо "нус, нулимсандаа хутгалдан" зовж яваа хүн ганц нэгээр тогтохгүй байгаа гэдэгт итгэлтэй байна. Учир нь наймдугаар сар бол ургамлын тоосны харшлын оргил үе юм.

Тиймээс бид энэ удаад олон хүний "толгойны өвчин" болсон ургамалын тоосны харшил буюу шарилжны харшлын талаар мэргэжлийн эмчээс тодрууллаа.

-УРГАМАЛЫН ТООСНЫ ХАРШИЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

-Ургамлын тоос нь тасалгаанд нарны гэрлийн хөндлөн тусгалд хумхын тоос харагддаг шиг нүдэнд үзэгдэхгүй жижиг юм. Гадаа агаарт тийм тоосжилт үүсдэг учир түүнээс бултах, зайлсхийх боломжгүй. Нүдэнд үл үзэгдэх ургамлын тоос амьсгалын замаар орж харшлын шинж тэмдгийг илрүүлдэг. Мөн нүдний салстад бууж нүдний харшил үүсгэх эх үндэс болно. Хамрын болон нүдний харшил зэрэг явагддаг нь ийм учиртай.

Улаанбаатар хотод амьсгалын замын харшилтай хүмүүсийн 68.3 хувь нь шарилж, лууль, согоовор, ерхөг, хус, улиас зэрэг ургамлын тоосны шалтгаант харшилтай байна.

-ЮУНААС БОЛЖ ҮҮСДЭГ ЮМ БЭ?

-Харшил өвчний тархалт сүүлийн 30-40 жилийн дотор дэлхий дахинд хүн төрөлхтний дунд мэдрэгдэхүйц ихэсч байгаа. Яагаад харшил ихэсч байгааг тодорхойлсон хэд хэдэн онол, таамаглал байдаг.

Нэгдүгээрт, Хүн төрөлхтөн хөгжихийн хэрээр суурьшмал хотын амьдралд шилжиж байна. Байгаль орчноосоо хэт их тасарч, хөндийрч байна. Хүн эрүүл ахуйн хэм хэмжээ сайн хангагдсан орчинд амьдрахын хэрээр дархлаа тогтолцооны халдварын эсрэг тэмцэх чадварт өөрчлөлт орж эхэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, хүний биеийн дархлаа тогтолцоо нь хүрээлэн буй орчноос хүний биед нэвтэрч байгаа төрөл бүрийн халдварын хүчин зүйлийн эсрэг тэмцэж, халдварын зүйлээр өвчлөхгүй байх дархлааг бий болгож, тэмцэх үүрэгтэй. Тэгэхээр сүүлийн үед хот сууринд баруунжсан амьдралын хэв маягаар амьдрахын хэрээр хүний биед орох байгалийн ашигтай халдварын хүчин зүйлс тухайлбал, нян, шимэгч, мөөгөнцөрийн хэмжээ нь багасаад ирэхээр хүний дархлаа тогтолцооны гүйцэтгэх үүрэг нь өөрчлөгдөж халдварын биш ургамлын тоос, амьтан, шавьж, хоол хүнсний зүйлийн эсрэг хэт хүчтэй дархлааны хариу урвал үзүүлж харшлаар өвчилдөг болчихоод байгаа юм.

Хоёрт, агаарын бохирдол, хоол тэжээлийн онцлог, ахуйн химийн бодисын хэрэглээ, антибиотикийн зохисгүй хэрэглээтэй холбоотойгоор хүний биеийг бүрхсэн бичил биетүүд устан өөрчлөгдөж, улмаар харшил үүсдэг. Жишээ нь, антибиотикийг зохисгүй хэрэглэхээр өвчин үүсгээд байгаа халдварын хүчин зүйлийг устгахын зэрэгцээ хүнд байдаг ашигтай нян бактеруудыг давхар устгаад дисбиозыг үүсгэж, харшилд мэдрэмтгий болгож харшил бий болно.

-УРГАМЛЫН ТООСНЫ ХАРШЛААС СЭРГИЙЛЭХ БОЛОМЖТОЙ ЮУ?

-Эдгээр ургамлууд нь цэцэглэж, дохиурын тоос нь агаарт дэгдсэнээр хүн амд харшил үүсгэх, үр нь газарт унаж дараа жил дахин ургах шалтгаан болдог тул цэцэглэхээс өмнө арга хэмжээ авснаар үрийн нөөцийг бууруулах, харшлаас сэргийлэх ач холбогдолтой.

Иймээс ургамлын үр боловсрохоос өмнө тохиромжтой үед тайралт хийх хэрэгтэй. Шарилж, луулийн төрлийн ургамлууд нь харилцан адилгүй хугацаанд ургадаг ба цэцэглэлтийн үе нь янз бүр байдаг. Мөн тайралт хийсний дараа дахин ургадаг учир 6-р сарын сүүлээс 8-р сарын дунд үе хүртэл гурван үе шаттайгаар тайралт хийнэ.

НЭГДҮГЭЭР ҮЕ: 6-р сарын 20-ноос 7-р сарын 1

ХОЁРДУГААР ҮЕ: 7-р сарын 15-наас 7 –р сарын 25

ГУРАВДУГААР ҮЕ: 8-р сарын 05-наас 8-р сарын 15

Тайралт хийснээр тухайн газрын ургамлын тоосны хэмжээ буурах, ногоон зүлэгт талбай нэмэгдэх, хөрсний нөхөн төлжилт, ургамалжилт дахин бүрэлдэх нөхцөл бүрдэж, хөрсний чийгшилтийг хэвийн хэмжээнд барих ач холбогдолтой тул зулгаах, шатаах, сэндийчэх зэргээр хөрсийг эвдэхгүй байх нь чухал юм.

-ХАРШИЛТАЙ ЭХЭЭС ХАРШИЛТАЙ ХҮҮХЭД ТӨРӨХ ҮҮ?

-Харшил удамшилд нөлөөлдөг. Эцэг, эхийн аль нэг нь харшилтай бол харшилтай хүүхэд төрөх магадлал 50 хувь. Харшилгүй эцэг, эхээс харшилтай хүүхэд төрөх 25 хувийн магадлалтай. Харин хоёул харшилтай бол 75-80 хувийн магадлалтай. Энэ нь экземтэй хүний хүүхэд тийм өвчинтэй төрнө гэсэн үг биш. Өөр төрлийн харшилтай болох магадлалтай. Харшламтгай байдал нь ген дамждаг.

-ГОЛИО, ЦАРЦААНЫ БӨГС СОРОХ НЬ ХАРШИЛД САЙН ГЭДЭГ ЭНЭ ХЭР ҮР ДҮНТЭЙ ВЭ?

-Хүмүүс дур мэдэн голио, царцааны эд эрхтэнг сорж идэх тохиолдол байдаг. Тэгвэл энэ талаар Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн Эм, хор судлалын лабораторийн академич, шинжлэх ухааны доктор, профессор Я.Ганболдын хэлснээр голиог элдэв идэштэн гэж нэрлэдэг байна. Учир нь голио өвс ургамлаас гадна махан идэштэй. Малын сэг зэм, үхсэн мэрэгчээр хооллодог. Голио идсэн мал, нохой ихээхэн турдаг байна. Иймд голио идэх нь элдэв төрлийн халдвар тархаах ӨНДӨР эрсдэлтэй хэмээн тайлбарласан юм.

-ТЭГВЭЛ АРГАЛЫН УТАА?

-Энэ ч гэсэн батлагдаагүй арга, харин ч харшлыг хүндрүүлэх магадлалтай юм. Учир нь харшил хүндэрвэл амьсгалын замын астма, багтраа зэрэг өвчнийг үүсгэдэг. Хэрэв дээрх аргыг хэрэглэх бол заавал мэргэжлийн эмчээс зөвлөгөө авахыг зөвлөж байна.

-УРГАМЛЫН ТООСНЫ ХАРШЛЫН ҮЕД ИЛРЭХ ШИНЖ ТЭМДГҮҮД ИЛЭРДЭГ ВЭ?

Шингэн нус их хэмжээгээр гоожих, Хамар битүүрэх, Ойр ойрхон хүчтэй найтаалгах, Нүд улайх, загатнах, эсвэл хорсох, Нүд гэрэлд мэдрэмтгий болж, нулимс гоожих гэх мэт төрөл бүрийн шинж тэмдэг илэрдэг.

-УРГАМЛЫН ТООСЖИЛТ АГААРТ ДЭГДСЭН ҮЕД ЯАХ ЁСТОЙ ВЭ?

-Хаалга цонхоо хаах, тор байршуулах, машин болон гэртээ агаар чийгшүүлэгч хэрэглэх, гадуур хувцсаа битүү орчинд /шүүгээ, уут/ хийх, угаасан хувцсаа гадаа хатаахгүй байх, гадуур явахдаа амны хаалт зүүх, ургамалтай ажиллах шаардлага гарвал амны хаалт зүүх хэрэгтэй.

-ХАРШИЛ БҮРЭН ЭМЧЛЭГДДЭГ ҮҮ?

-Харшил эмчлэгддэг өвчин. Харшлын эмчилгээ хийлгээд зовиур шинж тэмдэггүй сайхан амьдарч болно. Харшил эмчилгээний дөрвөн зарчим бий.

Нэгд, өвчтөний сургалт. Тухайн хүн харшилтай болчих юм бол эмчдээ хандаад харшил гэж юу яагаад харшилтай болдог, яаж эмчилж, сэргийлж болох талаар зөвлөгөө авч, харшлын тухай ойлголтоо зөв болгох хэрэгтэй. Тэгээд эмч, өвчтөн хоёр нийлээд харшлын өвчний эсрэг хамтдаа тэмцэх ёстой. Эмч эмчилгээ хийж зөвөлгөө өгөөд, өвчтөн хэрэгжүүлэхгүй бол харшлын эсрэг тэмцэл үр дүнгүй болно. Хоёулаа тэмцээд, эмчийн зөвлөгөө заавраар эмчилгээг хийх юм бол харшлыг дийлж болно.

Хоёрт, харшил төрөгчөөс зайлсхийх. Яг юунд харшилтай гэдгээ оношилуулж шалтгаанаа мэдээд түүнээс зайлсхийх арга. Үүнийг эмч зааж өгнө. Харшлын шалтгааныг илрүүлэх цусны шинжилэгээ, арьсны сорилын аргууд байдаг. Эффект эмнэлэгт манай оронд хамгийн түгээмэл тохиолдох 40 төрлийн харшилтөрөгчийг цусанд оношилж байгаа. Харшлын шалтгаанаа найдвартай мэдрэг сайн аргаар тогтоолговол эмчилгээ хийхэд үр дүн сайтай байдаг.

Гуравт, эмэн эмчилгээний арга. Харшлын эсрэг төрөл бүрийн эмүүд гарч ирсэн. Харшлын эсрэг эмийн сонголт Монголд сайн байгаа. Харшилтай хүнд өвчний зовиур шинж тэмдэгийн хүнд хөнгөний байдал, ямар эрхтэн тогтолцоог хамарч байгаагаас хамаарч эмч эмийн сонголтоо хийж ямар тунгаар, хэр удаан эмчлэх эмчилгээний тактикаа боловсруулж аюулгүй, үр дүнтэй эмчилгээ хийх ёстой.

Дөрөвт, дархлаа эмчилгээ гэж байдаг. Харшилтөрөгчид мэдрэгшсэн зүйлээр нь дархлаа эмчилгээ хийгээд хэт их идэвхижсэн байгаа дархлаа тогтолцоог тэнцвэржүүлж эмчилэх арга юм. Өвөрмөц дархлаа эмчилгээг зөв сайн хийвэл 10 гаруй жил зовиур шаналгаа багатай байж үр дүнтэй болно. Сүүлийн үед дархлаа зүгшрүүлэг хийдэг эмчилгээний шинэ бэлдмэлүүд гарч байгаа ч бэлдмэлийн үнэ өртөг маш өндөр байна.

Харшил эмчилгээний энэ дөрвөн зарчмаар харшлыг эмчлээд хянаад явах юм бол тухайн хүн харшлын зовиур шинж тэмдэггүй явж болно. Харин генийн мутацитай холбоотой эцэг, эхээс удамшсан харшламтгай суурийг бүрэн засах боломжгүй байгаа юм.

Харин одоо та бүхэндээ харшил ид хөдөлж буй энэ цагаар харшлыг бага ч гэсэн намдаах 10 зөвлөгөөг хүргэж байна.

1. Гадуур явах цагаа хязгаарлах

Хэрэв та ургамлын харшилтай бол өглөө эсвэл салхитай байхад гадуур хэт их явахгүй байхыг зөвлөж байна. Учир нь ургамлын ид цэцэглэлтийн үед агаарт цэцгийн тоосонцрын агууламж хамгийн их байдаг юм. Энэ үед гудамж, цэцэрлэгт хүрээлэнгээр зугаалах нь хамгийн тохиромжгүй үйлдлүүдийн нэг. Оройн цагаар эсвэл бороо орсны дараа гадуур алхах нь харшилтай хүмүүст хамгийн тохиромжтой.

2. Хамгаалалтын зүйлс ашиглах

Хүнд хэлбэрийн харшилтай хүмүүст гадуур гарахдаа нэг удаагийн маскыг чийглэж, зүүхийг эмч нар зөвлөж байна. Энэ нь загварлаг харагдахгүй ч эрүүл мэндээ хамгаалах хамгийн энгийн бөгөөд хамгийн үр дүнтэй арга юм. Мөн том тольтой нарны шил нь таны нүдэнд тоосонцор орж нүд загатнуулахаас хамгаалдаг байна.

3. Өөрт тохирсон эм, бэлдмэлийг тогтмол хэрэглэх

Хэрэв та харшилтай бол эмчид хандаж өөрт тохирох эм, бэлдмэлийг тогтмол хугацаанд хэрэглэх хэрэгтэй. Мөн өөрийн хэрэглэдэг эм, нүд, хамарны дусаалга үргэлж биендээ авч яв. Учир нь зөвхөн харшил тань хүндэрч, хэрэглэхээс өөр араггүй болсон үед бус харшил хөдлөхөөс өмнө хэрэглэж харшил хөдлөхөөс сэргийлэх хэрэгтэй.

4. Гэр доторх бичил тоосонцорт анхаарлаа хандуул

Гэрт тоосонцор орж ирэхээс хамгаалж хаалга, цонхоо хаагаарай. Оройн цагаар гэртээ агаар оруулах нь тохиромжтой байдаг. Харин хаалга болон цонхондоо нойтон даавуу зүүхээ мартуузай. Харшлын эсрэг чийгшүүлэгч, агаар цэвэршүүлэгч, агааржуулагч гэх мэт шүүлтүүртэй тусгай төхөөрөмжүүд ч бий.

5. Өглөө, оройд тогтмол усанд орох

Хувцас, бие болон үсэнд тогтсон тоосонцрыг байнга угаах нь харшилгүй амьдрах хамгийн энгийн алхмуудын нэг.

6. Угаасан хувцсаа гадаа хатаах хэрэггүй.

Мөн л тоосонцор тогтоохгүйн үүднээс юм шүү.

7. Харшил хөдөлгөх хоол хүнснээс татгалз

Харшлаар шаналж байгаа хүмүүс аль болох ногоо идэхгүй байх хэрэгтэй. Үүнд, бүх халуун орны жимс, байгалийн жимсгэнэ, бяслаг, өндөг, чавга, самар, шоколад, улаан лооль, загас, сүү, сүүн бүтээгдэхүүн орно.

8. "Хоёрдогч" харшлаас зайлсхийх

Хоол хүнснээс илүүтэйгээр "хоёрдогч" харшил танд зовлон авчирч магадгүй. Энэ нь гоо сайхны хэрэгсэл, анхилуун үнэртэй лаа, цэвэрлэгч бодисууд болно. Гэртээ муур, нохой, үс ихтэй амьтан тэжээдэг бол харшил тусах нь амархан байдаг. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын гаргасан судалгаагаар эпидермин гэх харшил нь дэлхийд хамгийн түгээмэл байдаг гэсэн судалгаа гарчээ. Иймээс харшил тань хөдөлсөн үед өөрийн хайртай гэрийн тэжээвэр амьтнаа эрхлүүлэхгүй байхыг зөвлөж байна.

9. Тогтмол чийгтэй цэвэрлэгээ хийх

Албан байгууллага болон гэртээ байнга чийгтэй цэвэрлэгээ хийхийг зөвлөж байна. Ингэснээр тавилга дээр тогтсон тоосонцор арилж, таны харшил хөдлөхгүй юм.