2018-07-05

1921 оноос хойш Үндэсний их баяр наадмын бөхийн барилдаанд 22 аварга, 69 арслан цолтон төрөн гараад байна.

 

  Хамгийн олон удаа түрүүлсэн бөхөөр:

 дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ (Хэнтий, Өмнөдэлгэр) 11,

дархан аварга Х.Баянмөнх (Увс, Хяргас) 10,

дархан аварга Б.Түвдэндорж (Булган, Сэлэнгэбүрэн) долоо,

дархан аварга Ж.Мөнхбат (Төв, Эрдэнэсант) зургаа,

дархан аварга Д.Дамдин (Хөвсгөл, Цагаан-Үүр) таван түрүү

дархан аварга Д.Цэрэнтогтох  (Өвөрхангай Нарийнтээл) дөрвөн түрүү

дархан аварга Г.Өсөхбаяр (Архангай Батцэнгэл) дөрвөн түрүү

дархан аварга А.Сүхбат (Төв Сэргэлэн ) гурван түрүү

Ш.Батсуурь, Ц.Чимэд-Очир, Н.Жамъян, Д.Хадбаатар нар 2 удаа түрүүлжээ.

 

Хамгийн олон удаа индэрт гарч төрийн тэргүүнээс шагнал хүртсэн бөхөөр:

 дархан аварга X.Баянмөнх-13 (10 түрүү, гурван үзүүр),

дархан аварга Б. Бат-Эрдэнэ-12  (11 түрүү, нэг үзүүр),

дархан аварга Ж.Мөнхбат-10 (зургаан түрүү, дөрвөн үзүүр),

дархан аварга Д.Дамдин-10 (таван түрүү, таван үзүүр),

дархан аварга Б.Түвдэндорж-9 (долоон түрүү, хоёр үзүүр),

дархан аварга Д.Цэрэнтогтох-9 (дөрвөн түрүү, таван үзүүр) удаа авсан байна.

 

Аваргуудаас Б.Бат-Эрдэнэ 11 /1990 оны даншиг наадам МНТ-ны 750 жилийн ойд түрүүлсэн/, Х.Баянмөнх 10, Б.Түвдэндорж 7, Ж.Мөнхбат 6, Д.Дамдин 5,

 

Хамгийн олон удаа үзүүр түрүүнд үлдсэн хоёр бөх

 -Дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ, улсын арслан Д.Мөнх-Эрдэнэ нар 1992, 1993, 1995, 1996, 1997 оны улсын их баяр наадамд нийтдээ 5 удаа үзүүр түрүүнд хоёулаа тунаж үлдэж байжээ.

 -Аварга Д.Сумъяабазар мөн 1998,1999 онд  дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэтэй, 2003,2005 онд дархан аварга Г.Өсөхбаяртай тус тус  үзүүүр түрүүнд үлэж байв. Ингэснээр улсын Их баяр наадамд нийтдээ 4 удаа үзүүрт үлдэж, 2006 онд 10 давж түрүүлэн аварга цол хүртэж байв.

-Улсын гарьд Б.Гантогтох мөн 2000, 2002, 2004 оны улсын Их баяр наадамд нийтдээ 3 удаа үзүүрлэж байв.

-1959 оны улсын их баяр наадамд Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр сумын  Уйлган голын хоёр бөх Д.Дамдин, Ц.Бадамсэрээжид нар тунаж үлдэж барилдсан нь нэг голын хоёр бөх үзүүр түрүүнд үлдсэн анхны тохиолдол юм. 

   1921

 Д.Дамдин Улсын заан Сэлэнгэ Цагааннуур

 П.Бат-Очир Улсын начин Төв Дэлгэрхаан

 1922

 Г.Вандан Улсын заан Архангай Батцэнгэл

 Д.Далантай Улсын арслан Архангай Ихтамир

 1923

 Д.Далантай Улсын арслан Архангай Ихтамир

 Г.Самдан Улсын заан Хэнтий Баянхутаг

 1924

 С.Шагдар Улсын арслан Хөвсгөл Цагаан-Уул

 Г.Самдан Улсын арслан Хэнтий Баянхутаг

 1925

 Г.Самдан Улсын арслан Хэнтий Баянхутаг

 Н.Жамъян Улсын арслан  Архангай Цахир

 1926

 Н.Жамъян Улсын аварга Архангай Цахир

 Ш.Төмөрбаатар Улсын арслан Архангай Тариат /Зарим эх сурвалжид Хөвсгөл аймгий Галт сумын бөх улсын арслан ШТөмөрбаатар гэж бичсэн нь бий/

 1927

 Н.Жамъян Даян аварга Архангай Цахир

 О.Аюур Улсын заан Өвөрхангай Сант

 1928

 О.Аюур Улсын арслан Өвөрхангай Сант сум

С.Шагж Улсын заан Завхан Булнай /Тосонцэнгэл сум/

 1929

 Б.Банзар Улсын арслан Архангай Өлзийт

 С.Шагж Улсын заан Завхан Булнай

 1930

 С.Шагж Улсын арслан Завхан Булнай

 Б.Банзар Улсын арслан Архангай Өлзийт

 1931

 Бэх-Очир Улсын арслан Булган аймгийн Бугат сум /Зарим мэдээгээр М.Лхагва арсланг түрүүлсэн гэх нь бий/

 М.Лхагва Улсын заан Завхан Идэр /Олон түмэндээ Урт гарт хэмээн алдаршсан арслан Маамын Лхагва Монгол төрийн баяр наадамд гурван удаа түрүүлсэн гэж зарим эх сурвалжид дурдсан/

 1932

 П.Бат-Очир Улсын арслан Төв Дэлгэрхаан

 Д.Содном Улсын заан Архангай Хашаат

 1933

 М.Лхагва Улсын арслан Завхан Идэр /1931 оны наадам Ардын хувьсгалын яруу алдарт 10 жилийн тэгш ой тохиож 1000 гаран бөх барилдаж Лхагва арслан түрүүлсэн түүхтэй.Гэтэл цэргийн наадамд лам хүн түрүүлж болохгүй гэдэг шалтгаанаар үзүүр бөх хурандаа Бэх-Очирыг түрүүлүүлж Лхагва гуайг үзүүрлэсэнд тооцож улсын заан цол олгожээ.Тухайн үед Лхагва гуай хүрээнд шавилан сууж байсан лам байж.Тэр үеэс хойш лам биш хар хүн болсон байна.

-1933 оны Ардын хувьсгалын 12 жилийн ойн наадамд барилдаж Сэлэнгэ "Боохой" хэмээн алдаршсан Данзан арслангаар 9 даван түрүүлж АРСЛАН болжээ.Хүлээн зөвшөөрөгсөн ганц түрүү нь энэ  аж.

Д.Данзан Улсын арслан Сэлэнгэ Цагааннуур

 1934

 Х.Дэлэг Улсын арслан Архангай Өлзийт

 Л.Чимэд Улсын заан Төв Мөнгөнморьт

 1935

 Л.Чимэд Улсын арслан Төв Мөнгөнморьт

Ш.Гомбосүрэн Улсын заан Архангай Цэнхэр

 1936

 Т.Балсан Улсын арслан Дорнод Чойбалсан

 Л.Чимэд Улсын арслан Төв Мөнгөнморьт

 1937

 Ш.Гэлэг Улсын арслан Дорнод Гурванзагал

 Д.Лувсанжамц Улсын заан Архангай Хайрхан

 1938

 Б.Төрбат Улсын арслан Архангай Жаргалант

 Ц.Банди Улсын заан Өвөрхангай тарагт

 1939

 Б.Түвдэндорж Улсын арслан Булган Сэлэнгэбүрэн

 М.Лхагва Улсын арслан Завхан Идэр /1939 оны Халхын голын дайны жил, Ардын хувьсгалын 18 жилийн ойд Лхагва арслан цолтой зодоглож Булган аймгийн Сэлэнгэбүрэн сумын харьяат Б.Түвдэндорж аваргатай үлдэж түрүүлсэн байдаг. Гэтэл Маршал Х.Чойбалсангийн бөхийг унагалаа гээд Б.Түвдэндорж аварга түрүүлж М.Лхагва арсланг хүчээр үзүүрлүүлжбайсан гэдэг/

 1940

 Ш.Ванчинхүү Улсын арслан Ховд Буянт

 Л.Дамчаа Улсын арслан Дорнод Чойбалсан

 1941

 Б.Түвдэндорж Улсын аварга Булган Сэлэнгэбүрэн

 Х.Өлзийсайхан Улсын арслан Дорнод Халхгол

 1942

 Ө.Чүлтэмсүрэн Улсын арслан Хөвсгөл Түнэл

 Ш.Санжсүрэн Улсын арслан Завхан Сант Маргац

 1943

 Д.Лувсанжамц Улсын арслан Архангай Хайрхан

 Ц.Содов Улсын арслан Архангай Хайрхан

 1944

 Ц.Чимэд-Очир Улсын арслан Архангай Хайрхан

 Б.Түдэндорж Улсын аварга Булган Сэлэнгэбүрэн

 1945

 Б.Түвдэндорж Дархан аварга Булган Сэлэнгэбүрэн

 Ж.Цэвээнравдан Улсын арслан Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 1946

 Б.Түвдэндорж Дархан аварга Булган Сэлэнгэбүрэн

 Ц.Чимэд-Очир Улсын арслан Архангай Хайрхан

 1947

 Ш.Батсуурь Улсын арслан Говь-Алтай Жаргалан

 Г.Цоодол Улсын арслан Өвөрхангай Гучин-Ус

 1948

 Ш.Батсуурь Улсын арслан Говь-Алтай Жаргалан

 Г.Цоодол Улсын арслан Өвөрхангай Гучин-Ус

 1949

 П.Аюуш Улсын арслан Баянхонгор Богд

 Ш.Батсуурь Улсын арслан Говь-Алтай Жаргалан

 1950

 Ц.Чимэд-Очир Улсын аварга Архангай Хайрхан

 Ө.Чүлтэмсүрэн Улсын арслан Хөвсгөл Түнэл

 1951

 Ж.Цэвээнравдан Улсын аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 Б.Түвдэндорж Дархан аварга Булган Сэлэнгэбүрэн

 1952

 Б.Түвдэндорж Дархан аварга Булган Сэлэнгэбүрэн

 Ц.Чимэд-Очир Даян аварга Архангай Хайрхан

 1953

 Б.Түвдэндорж Дархан аварга Булган Сэлэнгэбүрэн

 Ш.Батсуурь Улсын аварга Говь-Алтай Жаргалан

 1954

 Б.Түвдэндорж Дархан аварга Булган Сэлэнгэбүрэн

 Ц.Бадамсэрээжид Улсын арслан Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 1955

 С.Оргодол Улсын арслан Төв Баянбараат

 Б.Бадам Улсын заан Булган Тэшиг

 1956

 Д.Дамдин Улсын арслан Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 С.Самданжигмэд Улсын арслан Өвөрхангай Баянгол

 1957

 Д.Дамдин Улсын арслан Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 Ш.Батсуурь Улсын аварга Говь-Алтай Жаргалан

 1958

 Д.Дамдин Улсын аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 Ж.Чойжилсүрэн Улсын заан Архангай Өлзийт

 1959

 Д.Дамдин Улсын дархан аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 Ц.Бадамсэрээжид Улсын арслан Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 1960

 Д.Дамдин Улсын дархан аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 Ц.Гомбодорж Улсын заан Архангай Хашаат

 1961

 С.Цэрэн Улсын аварга Булган Сайхан

 Д.Дамдин Улсын дархан аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 1962

 Д.Жамц Улсын арслан Архангай Хотонт

 Ж.Чойжилсүрэн Улсын заан Архангай Өлзийт

 1963

  Ж.Мөнхбат Улсын арслан Төв Эрдэнэсант

 У.Мижиддорж Улсын арслан Архангай Хашаат

 1964

 Ж.Мөнхбат Улсын арслан ТөвЭрдэнэсант

 Ч.Бээжин Улсын арслан Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 

1965

 Ж.Мөнхбат Улсын аварга Төв Эрдэнэсант

 Х.Баянмөнх Улсын заан Увс Хяргас

 1966

 Ж.Мөнхбат Дархан аварга Төв Эрдэнэсант

 Д.Дамдин Дархан аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 

1967

 Ж.Мөнхбат Дархан аварга Төв Эрдэнэсант

 Х.Баянмөнх Улсын арслан Увс Хяргас

 

1968

 Х.Баянмөнх Улсын аварга Увс Хяргас

 Д.Дамдин Дархан аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 

1969

 Г.Дэмүүл Улсын арслан Өмнөговь Манлай

 Д.Дамдин Дархан аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 

1970

 Ч.Бээжин Улсын аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 Д.Дамдин Дархан аварга Хөвсгөл Цагаан-Үүр

 

1971

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 С.Цэрэн Даян аварга Булган Сайхан

 1972

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 Ж.Мөнхбат Дархан аварга Төв Эрдэнэсант

 1973

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 П.Дагвасүрэн Улсын арслан Төв Батсүмэр

 1974

 Ж.Мөнхбат Дархан аварга Төв Эрдэнэсант

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 1975

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 Ж.Мөнхбат Дархан аварга Төв Эрдэнэсант

 

1976

 Д.Хадбаатар Улсын арслан Төв Баянчандмань

 П.Дагвасүрэн Улсын арслан Төв Батсүмэр

 

1977

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 П.Дагвасүрэн Улсын арслан Төв Батсүмбэр

 

1978

 Д.Цэрэнтогтох Улсын арслан Өвөрхангай Нарийнтээл

 Ж.Мөнхбат Дархан аварга Төв Эрдэнэсант

 

1979

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 Д.Хадбаатар Улсын арслан Төв Баянчандмань

 

1980

 Д.Цэрэнтогтох Улсын аварга Өвөрхангай Нарийнтээл

 Ж.Мөнхбат Дархан аварга Төв Эрдэнэсант

 

1981

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 Д.Цэрэнтогтох Улсын аварга Өвөрхангай Нарийнтээл

 

1982

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 М.МөнгөнУлсын арсланУвсДавст

 

1983

 Д.Цэрэнтогтох Даян аварга Өвөрхангай Нарийнтээл

 Д.Хадбаатар Улсын арслан Төв Баянчандмань

 

1984

 Д.Цэрэнтогтох Дархан аварга Өвөрхангай Нарийнтээл

 М.Мөнгөн Улсын арслан Увс Давст

 

1985

 Б.Ганбаатар Улсын арслан Өвөрхангай Баян-Өндөр

 Д.Хадбаатар Улсын арслан Төв Баянчандмань

 1986

 Д.Хадбаатар Улсын аварга Төв Баянчандмань

 Д.Цэрэнтогтох Дархан аварга Өвөрхангай Нарийнтээл

 

1987

 Х.Баянмөнх Дархан аварга Увс Хяргас

 Д.Цэрэнтогтох Дархан аварга Өвөрхангай Нарийнтээл

 1988

 Б.Бат-Эрдэнэ Улсын арслан Хэнтий Өмнөдэлгэр

 Д.Цэрэнтогтох Дархан аварга Өвөрхангай Нарийнтээл

 

1989

 Б.Бат-Эрдэнэ Улсын аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 О.Балжинням Улсын заан Увс Наранбулаг

 

1990

 Б.Бат-Эрдэнэ Даян аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 Д.Цэрэнтогтох Дархан аварга Өвөрхангай Нарийнтээл

 Шөвгийн дөрөвт:

-Жамбалын Ганболд

-Пунцагийн Сүхбат

 

1991

 О.Балжинням Улсын арслан Увс Наранбулаг

 П.Сүхбат Улсын заан Баянхонгор Баян-Овоо

Шөвөгт:

-Хорлоогийн Баянмөнх

-Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ

 

1992

 Б.Бат-Эрдэнэ Дархан аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 Д.Мөнх-Эрдэнэ Улсын заан Архангай Булган

Шөвөгт:

-Пунцагийн Сүхбат

-Дүгэржавын Хишигдорж

 

1993

 Б.Бат-Эрдэнэ Дархан аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 Д.Мөнх-Эрдэнэ Улсын заан Архангай Булган

 Шөвөгт:

-Одвогийн Балжинням

-Цэдэндамбын Баярсайхан

 1994

 Б.Бат-Эрдэнэ Дархан аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 О.Балжинням Улсын аварга Увс Наранбулаг

Шөвөгт

-Цэдэндамбын Цэрэнпунцаг

 1995

 Б.Бат-Эрдэнэ Дархан аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 Д.Мөнх-Эрдэнэ Улсын арслан Архангай Булган

Шөвөгт:

-Одвогийн Балжинням

-Гэлэгжамцын Өсөхбаяр

 

1996

 Б.Бат-Эрдэнэ Дархан аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 Д.Мөнх-Эрдэнэ Улсын арслан Архангай Булган

Шөвөгт:

-Долгорсүрэнгийн Сумъяабазар

-Одвогийн Балжинням

 1997

 Б.Бат-Эрдэнэ Дархан аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 Д.Мөнх-Эрдэнэ Улсын арслан Архангай Булган

Шөвөгт:

-Агваансамдангийн Сүхбат

-Цэдэндамбын Цэрэнпунцаг

 1998

 Б.Бат-Эрдэнэ Дархан аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 Д.Сумъяабазар Улсын заан Өвөрхангай Хужирт

Шөвөгт:

-Цэдэндамбын Цэрэнпунцаг

-Одвогийн Балжинням

 1999

 Б.Бат-ЭрдэнэДархан аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

 Д.Сумъяабазар Улсын заан Өвөрхангай Хужирт

Шөвөгт:

-Цэдэндамбын Цэрэнпунцаг

-Одвогийн Балжинням

 2000

 А.Сүхбат Улсын арслан Төв Сэргэлэн

 Б.Гантогтох Улсын заан Увс Хяргас

Шөвөгт:

-Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ

-Гэлэгжамцын Өсөхбаяр

 2001

 А.Сүхбат Улсын аварга Төв Сэргэлэн

 Б.Бат-Эрдэнэ Дархан аварга Хэнтий Өмнөдэлгэр

Шөвөгт:

-Гэлэгжамцын Өсөхбаяр

-Цэдэндамбын Цэрэнпунцаг

 

2002

 Г.Өсөхбаяр Улсын арслан Архангай Батцэнгэл

 Б.Гантогтох Улсын заан Увс Хяргас

Шөвөгт

-Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ

-Агваансамдангийн Сүхбат

 2003

 Г.Өсөхбаяр Улсын аварга Архангай Батцэнгэл

 Д.Сумъяабазар Улсын гарьд Өвөрхангай Хужирт

Шөвөгт:

-Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ

-Агваансамдангийн Сүхбат

 

2004

 А.Сүхбат Дархан аварга Төв Сэргэлэн

 Б.Гантогтох Улсын гарьд Увс Хяргас

Шөвөгт:

-Долгорсүрэнгийн Сумъяабазар

-Цэдэндамбын Цэрэнпунцаг

 

2005

 Г.Өсөхбаяр Далай аварга Архангай Батцэнгэл

 Д.Сумъяабазар Улсын гарьд Өвөрхангай Хужирт

Шөвөгт:

-Хадбаатарын Мөнхбаатар

-Цэдэвийн Мягмарсүрэн

 2006

 Д.Сумъяабазар Улсын аварга Өвөрхангай Хужирт

 Д.Азжаргал Улсын арслан Говь-Сүмбэр Сүмбэр

Шөвөгт:

-Гэлэгжамцын Өсөхбаяр

-Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ

 2007

 Х.Мөнхбаатар Улсын арслан Хөвсгөл Шинэ-Идэр

 И.Доржсамбуу Улсын гарьд Булган Гурванбулаг

Шөвөгт:

-Болдын Сайнбаяр

-Махгалын Баяржавхлан

 2008

 Д.Ганхуяг Улсын арслан Өвөрхангай Зүүнбаян Улаан

 Н.Ганбаатар Улсын гарьд Говь-Алтай Чандмань

Шөвөгт:

-Баттулгын Соронзонболд

-Батжаргалын Ганбат

 2009

 Г.Өсөхбаяр Дархан аварга Архангай Батцэнгэл

 Д.Ганхуяг Улсын арслан Өвөрхангай Зүүнбаян Улаан

Шөвөгт:

-Хадбаатарын Мөнхбаатар

-Мөнхсайханы Өсөхбаяр

 

2010

Б.Ганбат Улсын арслан Увс Баруунтуруун

 Г.Өсөхбаяр Даян аварга Архангай Батцэнгэл

Шөвөг:

-Дамбийн Рагчаа

-Хадбаатарын Мөнхбаатар

 2011

 С.Мөнхбат Улсын аварга Увс Баруунтуруун

 Г.Эрхэмбаяр Улсын арслан Сэлэнгэ Мандал

Шөвөгт:

-Жанцангийн Бат-Эрдэнэ

-Махгалын Баяржавхлан

 

2012

  П.Бүрэнтөгс улсын арслан Увс Давст

 Д.Рагчаа  улсын гарьд Архангай Булган

 Шөвөгт:

-Хадбаатарын Мөнхбаатар

-Гунаажавын Эрхэмбаяр

 2013

 Г.Эрхэмбаяр  Улсын аварга Сэлэнгэ Мандал

 Б.Гончигдамба улсын гарьд Завхан Их Уул

Шөвөгт:

-Батзоригийн Батмөнх

-Сүхбаатарын Мөнхбат

 2014

 Н.Батсуурь улсын арслан Увс Ховд

 Ш.Жаргалсайхан улсын гарьд Завхан Идэр

Шөвөгт:

-Чимэдрэгзэнгийн Санжаадамба

-Нямдоржийн Ганбаатар

 

2015

 Э.Оюунболд улсын арслан Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр

 П.Бүрэнтөгс улсын арслан Увс Давст

Шөвөгт:

-Чимэдрэгзэнгийн Санжаадамба

-Батнасангийн Гончигдамба

 2016

Ч.Санжаадамба Улсын аварга Архангай Хашаат

Р.Пүрэвдагва улсын арслан Архангай Эрдэнэбулган

Шөвөгт:

-Гунаажавын Эрхэмбаяр

-Намсрайжавын Батсуурь

 2017

Ц.Содномдорж Улсын арслан Хөвсгөл Тосонцэнгэл

Ө.Бат-Орших Улсын гарьд Увс Улаангом

Шөвөг

-Найдангийн Түвшинбаяр

-Нэгдэлийн Жаргалбаяр

Бэлтгэсэн: П.Булган