бараа бүтээгдэхүүний 80 гаруй хувийг, шатах тослох материалаа 100%, машин техник тоног төхөөрөмжийнхөө 95 гаруй хувийг импортлож байна. Өнөөдөр монголын эдийн засаг ганц уул уурхайн салбараас хэт хамааралтай болж, голланд өвчинд нэрвэгдэж байна. Голланд өвчнөөс сэргийлж, улс орны эдийн засгийг тогтвортой, тэнцвэртэй хөгжүүлэхэд дотоодын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд онцгой анхаармаар байна.

Монголчууд бид дотооддоо боловсруулах аж үйлдвэрийг хөгжүүлж, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний хэрэгцээнийхээ тодорхой хувийг хангахгүйгээр инфляцийг бууруулах, макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах, урт хугацаанд тогтвортой хөгжих боломжгүй нь тодорхой байна. Өнгөрсөн 2013 онд манай улсын боловсруулах аж үйлдвэр ДНБ-ний 6,2%, үүн дотроо хөнгөн хүнсний аж үйлдвэр дөнгөж 4 хувьд ч хүрэхгүй байгаа нь дэндүү чамлалттай байна.

Улс орны эдийн засгийн хөдөлгүүр нь хувийн хэвшил. Хувийн хэвшлийн цөм нь хамгийн олон хүн ажиллуулдаг жижиг, дунд үйлдвэрүүд /ЖДҮ/. Манай 100 гаруй мянган аж ахуйн нэгжийн бараг 90 хувь нь энэ ангилалд хамаардаг учир ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх талаар үе үеийн Засгийн газар үргэлж анхаарч, бүгд л хөнгөлөлттэй зээл тэдэнд олгох, эсвэл татварын хөнгөлөлт үзүүлэх бодлого барьж ирсэн. Гэсэн хэдий ч Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлүүд ихэнхдээ төрийн ажиллагсадтай холбоо сүлбээтэй аж ахуйн нэгжид очиж байна, олдохгүй байна гэсэн шүүмжлэл байнга гардаг. Засгийн газар хямдхан зээл олгосноор ЖДҮ-ийг өрсөлдөх чадвартай болгож чадахгүй байгаа. Монгол Улс эдүгээ дундаас доогуур хөгжилтэй, дэд бүтэц сул, төрийн өмчит компаниуд ноёлсон, төр засаг нь эдийн засагтаа гүнзгий оролцож, шатахууны үнийг төрөөс хязгаарлаж байгаа учраас чөлөөт өрсөлдөөн улам хумигдаж, ЖДҮ эрхлэгчид төртэй холбоотой байх, хөнгөлөлт, баталгаа авахыг л чухалчилдаг болж байгаа нь учир дутагдалтай байна.

Амжилттай хөгжсөн орнуудын жишээнээс харахад үйлдвэрлэлийн анхдагч хүчин зүйлүүдээ хөгжүүлэн шинэчилж, дэвшингүй хүчин зүйлүүд болгож чадснаар харьцангуй давуу талаа өрсөлдөх давуу тал болгосон байдаг. ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх бодлогоо бүтээмжийг дээшлүүлэхэд төвлөрүүлж, үнэ тогтооход оролцохгүй, чөлөөт өрсөлдөөнийг дэмжихэд чиглүүлэх нь зүйтэй байна. Харин төр засаг худалдаа бизнесийн харилцааг чөлөөтэй, саадгүй болгох, сайн чанарын боловсрол, сургалтыг нэвтрүүлэх, чанартай дэд бүтцийг байгуулахад түлхүү оролцох шаардлагатай байна.

Манай орон өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй, 3 сая хүрэхгүй хүн амтай, 50 гаруй сая толгой малтай. Мал аж ахуйн салбарт тулгуурласан ЖДҮ-г бодлогоор хөгжүүлэх бодит боломж байна. Манай орны эдийн засгийн хөгжилд уламжлалт Мал аж ахуйн салбар томоохон үүрэг гүйцэтгэж ирсэн. Бид олон зуун жилийн турш, малаа маллаж, ашиг шимийг нь хүртэж, арвин туршлага хуримтлуулсан. Малаа бойжуулах, өсгөх, малын түүхий эдийг боловсруулж ирсэн өөрсдийн арга барилтай, чадавхитай улс. Хэрэв бид орчин үеийн техник, технологийг Мал аж ахуйн салбарт нэвтрүүлж чадвал мах, сүүн бүтээгдэхүүнээр дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангаж, аж үйлдвэрийн үнэт түүхий эд болох ноос, ноолуур, нэхий, арьс ширээ боловсруулах үйлдвэрлэл явуулан, түүхий эдийг түүхийгээр нь экспортлох биш монгол брэнд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, экспортоо нэмэгдүүлэх, ажлын байр бий болгох асар их нөөц, давуу тал байна. Энэ нь хөнгөн, хүнсний үйлдвэрийгорон нутагт хөгжүүлэхэд чухал хувь нэмэртэй. Түүхий эдийн боловсруулалтын шат ахих тусам ажлын байр нэмэгдэж, ажиллах хүчин мэрэгшиж, өрсөлдөөн гүнзгийрч, чанартай, шилдэг брэнд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой болно.

Мал аж ахуйн түүхий эд мах, сүү, ноос ноолуур, арьс шир гэх мэт болон газар тариалангийн бүтээгдэхүүнийг иж бүрнээр нь боловсруулах хөнгөн, хүнсний үйлдвэрлэлийг сэргээн хөгжүүлж, дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангахын зэрэгцээ экологийн цэвэр, экспортын үндэсний брэндийн хэмжээнд хүргэн хөгжүүлмээр байна. Өөрөөр хэлбэл нөхөн сэргээгдэх эх үүсвэр бүхий голлох салбараа дан түүхий эдийн экспортоос өрсөлдөх чадвартай, бэлэн бүтээгдэхүүний экспортын салбар болгон өөрчилөхөд чиглүүлэх явдал юм.

Социализмын үед Хөдөө аж ахуйн түүхий эдэд суурилсан Хөнгөн, хүнсний үйлдвэрүүд ДНБ-ний 30 гаруй хувь байсан бол өнөөдөр нийт Боловсруулах аж үйлдвэр дөнгөж 7%, нийт Хөдөө аж ахуйн салбарын ДНБ-д эзлэх хэмжээ 14,4% байна. Нөхөн сэргээгдэх, шавхагдашгүй нөөцтэйн дээр “экологийн цэвэр” монгол брэнд бий болгон дотоод хэрэгцээгээ бүрэн хангах, экспортын эх үүсвэр болох боломжтойг та бүхэн эндээс харж болно.

Боловсруулах процессыг өндөр технологи, чанар, нэр төрөл, удаан хадгалалт, сав баглаа зэрэг олон улсын стандартын шаардлаганд нийцүүлэн “экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн” гэдгийг олон улсад сурталчлан, шинээр зах зээлүүд нээхэд онцгойлон анхаарч бодлогоор дэмжих нь зүйтэй байна.

Хөдөө аж ахуйн салбарт баримтлах бодлогын хамгийн гол цөм нь сум, аймаг бүс дундын үйлдвэрлэл, ложистикийн цогцолборыг орчин үеийн, өндөр технологи бүхий ЖДҮ-ийн сүлжээтэй нягт уялдуулахад чиглүүлэх хэрэгтэй.

Манай улс жилд 7000 тн орчим ноолуур бэлтгэдэг боловч 70%-ийг түүхийгээр экспортолдог, Хятадын дараа хоёрт ордог экспортлогч орон. Статистикийн тоо мэдээнээс харахад манай улс 2013 онд 10,3 сая малын арьс, шир бэлтгэсний 28,5 хувийг дотоодын Аж ахуйн нэгжүүд ашиглаж, 74,2 хувийг түүхий болон хагас боловсруулан экспортложээ. Оёмол бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэлийн салбарт 100 орчим аж ахуйн нэгж vйл ажиллагаа явуулж, нийт Хөдөө аж ахуйн түүхий эд бэлтгэлийн 18%-ийг ашиглаж оёмол бvтээгдэхvvн үйлдвэрлэж байгаа нь энэ салбарт өндөр боломж байгааг харуулж байна. Мөн импортыг орлох, экспортыг дэмжих, зарим салбарыг урамшуулах, хөдөө орон нутгийн Аж ахуйн нэгжүүдийг хөгжүүлэх зэрэг бүтцийн өөрчлөлтүүдийг татвар, тариф, хил гааль, импортын татвар гэх мэт санхүүгийн бодлогоор зохицуулж явуулах зайлшгүй шаардлага байна.

Манай татварын систем эдийн засгийнхаа дотоод гадаад орчны өөрчлөлт буюу коньюктурыг авч үзэхгүй байна. Ялангуяа, өнөөдөр боловсруулах аж үйлдвэрийг дэмжсэн татвар, хөрөнгө оруулалтын цогц бодлого хэрэгтэй байна.

Манай ЖДҮ эрхлэгчдээс татварын хувь хэмжээ өндөр байгааг шүүмжилж байна. Татварын өршөөлийн хуулийг санаачлан гаргах, 1 тэрбум хүртэлх орлоготой Аж ахуйн нэгжүүдийн татварын 90 хувийг буцаан олгох, татварын хэмжээг шатлалтай болгох зэрэг асуудлыг ихээхэн ярьж байна. Жижиг төр бага татвартай байх нь ойлгомжтой. Төрийн данхагар бүтцийг багасгах, үр ашиггүй зардлыг бууруулах, эдийн засаг дахь төрийн оролцоог хязгаарлах нь зүйтэй байна. Татварыг бууруулах нь хувийн хэвшлийг урамшуулан, бизнесийг өргөжүүлж, улмаар татварын орлогыг нэмэгдүүлэх нь тодорхой. Ийм гадаад орны олон жишээ бий.

Эдийн засагч Д. Даваасүрэн