Улс тѳрийн тѳрѳлжсѳн зохион байгуулалттай боловсролд дээхни үед хамрагдсан юм надад уг нь байгаа, гэлээ ч улс тѳрд, тэр тусмаа улс тѳрѳѳр бичих сонирхол тун муутай, дургүйд хүчгүй гэдэг дээ, за нэг тиймэрхүү л явж ирж. Ингэж эхэлсэн чухам учир нь, улс тѳрийн талаар А ч гүй байж энэ нѳхѳр бас юугаа мэдэмхийрээд байнаа гэж хэлүүлхээс эмээж үгээ цэнэхийн оронд бичвэртээ эхлээд нэг иймэрхүү малгай ѳмсгѳчихвѳл басчиг А бол байгаа шүү надад гээд  ѳѳртѳѳ итгэлтэй байсан нь дээр гэж бодсоных юмаа.

Сүүлийн үед улс тѳрчдийн тамын тогооны  баатруудын ажил буцалж,  далд улс тѳрийн зарим нэг сэжүүр, ширүүн галаар буцалгасан олгой  аятай зах зухаасаа дээшээ ил гаран бултганан цухалзаж олныг бужигнуулан, засгаа хүртэл унаган, заримыг нь баярлуулж, хэсгийг нь бухимдуулж, үлдсэний нь гомдоож орхив. 

Засгийн газар унасан нь уг нь бол нэг их сүртэй юм биш, сүйд болоод байх юм ч байхгүй л дээ, байдаг л үзэгдэл. Сүржигнээд, дѳвчигнѳѳд цагийг хайр найргүй элээгээд байгаа хэсэг нь улс тѳрѳѳр ѳвчилсѳн, түүндээ хараат болчихсон улс тѳрчид ѳѳрсдѳѳ  л байх шив дээ. 

Харин шинэ юм гэвэл улс тѳрийн хүчнүүд, фракци бүлэглэлүүдийн ард нуугдсан далд сонирхлууд, ѳѳрсдийх нь ѳдѳѳсѳн хэрүүл хараал дундаас чамлахааргүй ил гарч ирээд байгаа юм биш үү! 

Ялангуяа энэ улс оронд чинь ерѳѳсѳѳ улс тѳрийн гегемони гээч юм, нарийвчилвал эрх баригч намын гегемони  нүүрлэчихсэн юм байна ш дээ гэдэг нь баримтаар нотлогдчихов.

Энэ утгаар бол бүхэлдээ муугүй үйлийн ѳрнѳл, монголын улс тѳрд намууд цаашид тѳлѳвших бодитой алхам байж ч мэднэ. Харин шинэ засгаа байгуулахдаа л тун сайн тунгаан бодолцож, элдэв заваан сүлжээнд уусчихаагүй, боловсролтой, мэдлэгтэй, залгамж бодлогын сэтгэхүйтэй, босгосон бүтээснээ үргэлжлүүлээд, муугий нь хаяад явчих хүмүүсээр бүрдүүлээд,  намчирхал, фракцийн эрхшээлээс аль болохоор ангид байлгах нь юунаас ч чухал байхаа. Шинэ ерѳнхий сайд танхимаа бүрдүүлэхдээ улс тѳрийн хэвшил харалгүй, салбар аваад явчих, хямралын регрессийг л зогсоож чадах мэргэжилтнүүдийг сонгох шаардлагатай л гэсэн үг, ийм цаг үед байгаагаа хаа хаанаа ойлгох ёстой. Улс орны эрх ашгийг хэсэг бүлгийн эрх ашгаас дээгүүр тавьж нам, фракцийн гадуур ажиллах ёстой.  Хэрвээ энэ үнэн бол, амьдралд биеллээ олдогсон бол монголд улсад тѳр хямраагүй, харин ч цэвэрших чадвартай, тѳлѳвших хандлагатай байгааг харуулна гэсэн үг, тэгвэл монголчууд азтай ард түмэн.

Далд улс тѳр гэхээр тамтгаа алдсан тохиролцоо, хуйвалдаан, эх зах, ичгүүр сонжуур гэж байхгүй далд сонирхлоор эвлэлдсэн албан, албан бус сүлжээнүүдийг хэлээд байгаа гэдэг нь ямарч тайлбаргүйгээр шууд л ойлгогдох биз. Монголын нийгмийн байгуулал, ухамсрын ѳнѳѳгийн тѳвшинтэй холбоод харахаар далд сонирхол нь эдийн засгийн агуулгатай сонирхол гэдэг ч ойлгомжтой зүйл. Энэхүү сонирхлыг гагцхүү албан тушаалаар л гүйцэлдүүлдэг тийм тогтолцоонд амьдарцгааж байгаа болохоор ѳнгѳн талаасаа албан тушаалын тѳлѳѳ гэж харагдаад байна. Тэхээр мѳнгѳ бол зорилго, албан тушаал бол хэрэгжүүлэх механизм болж таарч байна, энгийн бидний хувьд бол үнэндээ тэр нь эгээ л адилхан чёрт юм. Аль нь ч ялгаагүй, хэн нь ч ялгаагүй гэсэн үг.

Гэхдээ мэдээж,  улс орныхоо нийгэм, улс тѳрийн амьдралыг дуугүй хараад сууж хэн ч чадахгүй, би ч чадсангүй, үнэндээ бол тэвчсэнгүй. Тэвчээр алдагдсаны гол нь, улс тѳрийн тогоондоо улс тѳрѳѳ зуураа л бантангаа хутгаа л ард түмэнд болсон, болоогүй, амттай, амтгүй нь хамаагүй тайван шиг тараагаад сууж байхын оронд нус цэр ялгадас, гуйвсан дайвсан, сонирхолд хэт автсан  хүмүүсийн шүлс, бѳѳлжис, эдийн засгийн далд гэмт хэргийн сэжигтнүүдийн хар аминдаа дархлаа үүсгэх гэсэн атгаг санаа оруулан  хутгаж тэрэндээ хор найруулж ард түмэн рүү цацаж эхэлсэнд л дургүйцсэн хилэнц, бухимдалд байгаа юм. Ард түмэн хэдийвээр ѳлмѳн зэлмэн, сульдаатай байгаа ч гэсэн ийм новшийн бантан идэхгүй ээ, улс тѳрчдѳѳ! 

Бид монголчууд, та нар ч бидний нэг хэсэг шүү, анхнаасаа л ингэж заваарах хэрэггүй байсан. Энэ заваарсан сунжирсан, хүн болгон хар толгойгоо бодсон арчаагүй байдал дилемма (гацаа) үүсгэж, нийгмийн хайран цагийг хайр найргүй хѳнѳѳж байна. Ард түмэн мѳн ч их сануулсан даа!

Нийгмийн реалитив цагийн талаар ойлголт авъя гэсэн хүсэлтэй хүнд 100000 гаруй хандалттай НИЙГМИЙН ЦАГИЙН АЛДАГДАЛ гэсэн нэг нийтлэл санал болгон ѳргѳе!

http://www.tsahimurtuu.mn/index.php/component/k2/item/2004-article_20130104_01 

Улс тѳрийн заваарал, завхралаас бухимдаж байгаа нь ганц би ч биш болтой, сүүлийн үед медиа сайтуудаар дүүрэн эгдүүцэл зэвүүцэл, бүр НАМ бол ТАМ гэж хэлэх нэгэн ч байх боллоо. Нэр нүүрээ улс тѳрчид ѳѳрсдѳѳ л баасдаад байх юм. Хэн намайг хэлхэв, хэрээг хэн саахав ч билүү үлгэрээр бүхний дээр гараад суучхаараа (сүүлийн үед намын гегемон гэж ярьцгаагаад байгаа)  ил далд юу хамаагүйд хушуу дүрэн, ачааллаа даахгүй гэдэс нь тийрч хордоцгоон сэтгэл мэдрэлд нь солжрол сууж эхэлдэг ч юмуу, нэг л бишээ! Олон түмний зэвүүцэл дургүйг ч их хүргэж байна.

Олигархи хоорондын улс тѳрийн тогтолцоо гэж иймэрхүү л юм байдаг болтой доо. Одоо л засч голдиролд нь оруулахгүй бол цаашдаа долоо дахин дордож эргэн засагдах арга гүй уршигт хүргэж ч мэдэх л юм.

Манай зарим нэртэй улс тѳрчид фракцийн амбицаас гаръя, намыг засгаас түр ч атугай хѳндийрүүлье гээд байгаа нь аргаа барсан арга мэх биш, цаг үеийн тохиол, дэмжүүштэй рационал санаа л гэж ойлгож байна.

Улс тѳр угаасаа л заваан эд, ялангуяа эдийн засагтай холилдхоороо чанараа алддаг болтой, хүн чанараа гээсэн хүмүүсийн л ажил байдаг байх. Ямартай ч ингэж л харагдаж байна.

Улс тѳрийн тоглолт явагдаж байгаа газрыг тогоо гэнэ, улс тѳрчид ѳѳрсдийх нь ѳгсѳн хѳѳрхѳн нэр. 

ИХГ Наранхүүгээс эхлүүлээ л тогоо л гэж яриад байгаа биз дээ. 

Том улс тѳр яригддаг тогоонд бол үнэндээ том тамын ажил явагдана, тиймээс тамын том тогоо гэж нэрийдэж бас  болно. Ѳнѳѳ үеийн тамчид ч гэждээ чааваас, тогоондоо багтахгүй байн байн хэрэлдэж, шанаадалцаж, зодолдож, бие биенээ хатгаж, хутгаж, шургаж, унгаагаа ухаж, алингаа алдацгааж байх шив дээ. Бие биенээ бѳгсий нь ухах нь яг л дорго шиг. Нэг нь нѳгѳѳгѳѳ унагах гэж байдгаа алдах нь бүр эмгэнэлтэй.

Том тогоогоо улс тѳрчид улс тѳрийн тогоо гэж бахархан нэрийддэг. Том хар тогоондоо чанагдсан хүмүүсээ тэд улс тѳрийн тогоонд чанагдсан тулхтай улс тѳрч гэж цоллодог. Чанах хүмүүсээ тогооны гаднаас, жижиг улс тѳрчдѳѳс сонгож аваад эхлээд жижиг аяган тогоонд чанаж болгоно. 

Том кострулин тогоонд ус хийж дунд нь жижигхээн хѳѳрхѳн аяган тогоо байрлуулаад түүн дотроо битүү шѳл буцалган сармис чинжүүгээр амтлан болгож амтархан зооглодог доо, за нэг тиймэрхүүл. 

Дээхни соцын үед бол тогоо, шѳлний сонголт, тухайн үеийн байгуулалдаа тохирсон давгүй сайн системтэй байжээ, одоо тэр нурсан, гэхдээ уламжлал бол бүр ч алдарчихаагүй, хуучин бууны хугархай хэлтэрхий зѳндѳѳ л байх шиг байна.  Ядаж муу бүхэн нь уламжлагдаад үлдчихсэн нь бүр ч хар лайтай. 

Сэтгэлгээ бол тогтвортой чанар, тотилат системийн бүтээл, улс тѳрийн сэтгэлгээ тийм ч амар хувьсаж ѳѳрчлѳгдѳггүй болтой.

Улс тѳрийн тогоонд орох кадр сонголтын үндсэн хэмжүүр бол ХҮН ЧАНАР, хүн чанартай хүн улс тѳрд таарахгүй гэдэг талаасаа.  Хүн чанартай хүнийг хичнээн чанаад ч тулх гэдэг юм нь сайн тодордоггүй юм гэсэн, тэхээр тулх гэдэг нь ѳѳдгүй гэдэгтэй бараг л дүйж очмоор ч юм шиг.

Нэг ийм яриа байдаг. Том улс тѳр рүү орохоор гуйвалтгүй шийдсэн нэг залуу, талийгч эцгийхээ хѳрѳгт мѳргѳн байж "хүүгээ ѳршѳѳгѳѳрэй, хүү нь хүн чанараа орхиж улс тѳр рүү орохоор шийдлээ" гэж шивнэсэн гэдэг. Тэхээр зарим хүмүүс тамын том тогоо руу орохоо урьдчилан мэдэрдэг ажээ.

Тогоон дотроо хүмүүсийг мулз чанаж сэтгэхүйгий нь лүмпэн пролетарийн үзэл суртлаар хордуулан  хувхайруулж, тогооны ажлаас ѳѳр бодох юмгүй болгон занданшуулдаг нь тотилат тогтолцооноос уламжлагдан ирсэн арга барил юм. Улс тѳрѳѳр занданшсан тархи нь нийгэм, улс орныг бүхэлд нь хордуулж тийм нэг занданшсан улс  болгон хувиргадаг. Энэ бол пролетарийн үзэл санаа олон жил ноёрхож, дээрээс нь тулгалтаар хэвшүүлж тогтоосон пролетарийн сэтгэлгээний үр хѳврѳл.

Монголын улс тѳрчдийн сэтгэлгээ гэхээр оросын улс тѳрийн л сэтгэлгээ шүү дээ, ѳѳр альтернатив байсангүй. Туулж ѳнгѳрүүлсэн бидний түүх үүнийг гэрчилнэ. Энэ бол үнэхээрийн адгийн тамын тогоо байсан, одоо ч тэр тогооноос гарахгүй, гарч чадахгүй, тодорхой хэлвэл гаргахгүй зууралдсаар, бусдыг хордуулах гэж эрмэлзсээр, санаатай, санаандгүй зүтгэсээр л байна л даа. Улс тѳрчид энэ байдлаа мэдэхгүй, мэдсэн зарим нь ухамсарлахгүй, ухамсарлаад байгаа хэсэг нь гарах гарцаа олохгүй байгаа ийм л нэг зэлтэр маягийн гацааны дүр зураг. 

Би энд социализм, капитализмийн тухай ерѳѳсѳѳ яриагүй, олон арван жилээр ард түмний сэтгэлгээг занданшуулсан лүмпэнч үзэл санаа, ашиг сонирхолын тѳлѳѳ үхэх, үхүүлхээс ч буцахгүй улайран тэмцдэг ухамсаргүй ухамсар улс тѳрийн сэтгэлгээнд ѳнѳѳдрийг хүртэл бат суурьтай оршсоор байгаа талаар л ярьж байна. Лүмпэн гэгч нь гэр оронгүй, идэх хоолгүй, ѳмсѳх зүүх нь тамтаг болсон үгээгүү гэсэн утгатай немц хэлнээс гаралтай нилээд монголжсон үг юм гэсэн. Лүмпэнч үзэл санаа гэхээр хоногийн хоол залгуулхаас цаашгүй, материаллаг орчин талаасаа боломж нь хязгаарлагдмал, хүнийг ѳлѳн ховдог болгож, эд мѳнгѳ харахаараа, эсвэл амсаад ирхээрээ хүнээ алдаж, зоосны тѳлѳѳ үхэх, үхүүлхээс ч буцахгүй болгодог тийм нэг гажиг заваан сэтгэхүйг хэлээд байна. Олон арван жил ийм явж ирцгээсэн, манай улс тѳрчид ч ялгаагүй, ѳѳрсѳддѳѳ элит гэсэн нэр зүүсэн тэдэнд үе залгамжилсан хѳрѳнгѳ байгаагүй, тэгшхэн лүмпэнгүүд байсан. Ѳнѳѳгийн монголын улс тѳрчид гэхээр голдуу олдмол хѳрѳнгѳнд суусан, лүмпэн сэтгэлгээтэй олигархи голдуу л эрхмүүд байна ш дээ. Монголд үндэсний хѳрѳнгѳтѳн хэрэгтэй юу гэвэл үнэхээр хэрэгтэй, гэхдээ заавал улс тѳрч байх албагүй, олигархи бол бүр хэрэггүй. Үндэсний хѳрѳнгѳтѳн үндэстнээ бодно, олигархи гагцхүү ѳѳрийгѳѳ л бодно. 

Нэгэнт олигархи болчихсон бийлэгжүү тэд ѳѳрѳѳсѳѳ бусад бүх хүмүүсийг хоёр идэхгүй, хоосон хонохгүй амиа аргацаасан хэмжээнд л бариад байх, байлгах далд сонирхолтой байдаг байна. 

Бүх нийтийн ѳлсгѳлѳн эцэстээ туйлийн үнэнч хүмүүсийг тѳрүүлж байдгаараа ашигтай хэмээн Лениний хэлсэн үгийг саначихад илүүдэхгүй. Туйлийн үнэнч гэсэн нь одоогоор бол, ѳѳрийн гэсэн бодлого гүй мѳртѳѳ хүний хэлснээс гаждаггүй, олигархийн гарт орчихсон хүмүүсийн тийм нэг занданшсан сэтгэлгээг л хэлээд бана. Монголчууд ѳнѳѳдѳр ѳлсгѳлѳнд нэрвэгдчихээгүй ч гэсэн дийлэнхи нь ядуу байна. Масс хүнд байдалд байна. Энэ нь улс тѳрчдѳд ашигтай тал байна уу, гүй юу гэж бодоход хүргэж байна.

Ард түмний ядуурал бол улс тѳр амжилтанд хүрэх хамгийн тохиромжтой талбар байсаар ирснийг монголын түүх бэлхнээ харуулна. 

Улс тѳрийн тогоонууд. Монголын хамгийн том хар тогоо бол тѳр барьж байсан хуучин нэрээр МАХНын эзэмшлийх, дотоод тогтолцоо, үйл ажиллагааны алтан дүрэм, механизмаараа олгой хагаравч тогоон дотроо, тогоо хагаравч гэр дотроо гэдэг зарчмын баримтлалаас үүсэлтэй үйлийг чанадаг тогоо. Засгийн эрх барих аз таараагүй, гэлээ ч хамгийн том хар тогоо. Ардчиллын жишиг замыг сонгосон багагүй хугацаанд ч энэ тогооны дотор тал огтхон ч шинэчлэгдээгүй, за сайндаа л гадна хѳѳгий нь хусч янзалсан болоод л орхисон гэж хэлж болохоор юм.  Улс тѳрийн тулх гэх чамин ойлголт ч энэхүү заваан тогооноос л гарсан. 

Улс тѳрийн тулх гэгч нь хуучнаа үхширтэл баримтлах гэсэн далд утгатай консерватив санаа юм. Угаас МАН бол консерватив нам, гэхдээ мэдээж монголын онцлог гэж байлгүй яахав. Барууны консерватив үзэл санаанд, шинэд реакци муутай ч хуучны үнэтүүдийг хадгалж үлдээх гэсэн эрмэлзэл зоолттой байдаг. Гэтэл монгол онцлогтой консерватизм нь хуучны хоцрогдсон үзэл санааг жанжин шугам болгон баримталж, ѳѳрсдийн үзэл баримтлалыг хосгүй зѳвд тооцон түүнтэйгээ  зѳрчилдсѳн бүхнийг хайр найргүй унагах, устгах, үгүй хийх бодлого холилдсон байдгаараа ѳвѳрмѳц. Энэ бол баримттай зүйл. Хоцрогдсон үзэл санаа гэдгийн доор би лениний онол, сургаал үзэл санааг хэллээ.

Монголын улс тѳрийн голлох хүчний нэг МАН бол контингентээрээ улс тѳрийн том нам, хамгийн гол нь онолын үндэслэлээ, аугаа Ленинийхээ сургаал, сургамжийг чанд мѳрдѳж чаддаг, чадсаар ч ирсэн хүчтэй сѳрѳг хүчин. Одоо ч гэсэн тэр агуу их фанатик хүний сургаалиар л явж байгаа, арга барилын хувьд монголжсон, бѳх маягаар  ѳрсѳлдѳгчѳѳ ямарч хамаагүй мэхээр унагах олон тѳрлийн  механизмтайгаараа ѳвѳрмѳц харагддаг ч суурь үндэслэлээр нь шинжээд үзхээр аргаггүй л зүүний үзэлтэй, ард суурьтай ленинч нам мѳнѳѳс мѳн юм. Ѳѳрсдѳѳ болхоор ѳѳр юм ярьдийн, тэр хамаагүй бодит байдал бол факт. Бултавч бултайна, далдлавч далдайна гэгчээр мѳн чанар нь үйлдлээр нь гарч ирдэг, дотооддоо ѳѳр сургаал  багтах орон зай байхгүй, гаднаа урагш явах аргагүй болон улдсан  нам л даа уг нь. Гэхдээ ѳнѳѳдѳр ч хүчтэй хэвээр байсаар байгаа учир нь массын ухамсартай холбоотой байх гэж бодож явдаг, ийм санааг олон хүн хэлдэг. Популизм сайн хийж массын энгийн ухамсрын тѳвшинд байгаа хэсгийг ѳѳрт татаж чадаж байнаа л гэсэн үг.

Яриа хэл, уриа лоозон нь шударга ёс, хууль зүй байдаг ч үйлдэл нь эсрэгээр явчихдаг иймэрхүү юмыг дэлхий даяар л double-standart гээд байгаа шүү дээ. Угтаа бол, амнаас нь алт унаж, ард нь далд хорон санаа нуугдаж байдаг үйлийн тухай монголчууд давхар стандартаас ч ѳмнѳ ярьж хэлсээр ирсэн ард түмэн. 

МАН бол тийм давхар стандарттай л нам, ардын хэлээр бол далд санаатай нам, тийм байсаар ч ирсэн, одоо ч байгаа. 

Ил, далд стандарты нь татвараар  жишээлээ л харчих!  

Орлого цалин нэмэх, татварыг бууруулах, хѳдѳѳг бүр татваргүй байлгахын тѳлѳѳ тэмцдэг, иргэдэд бэлэн мѳнгѳ тараахыг урьтал болгодог, нийгмийн асуудал их ярьдаг, ѳнгѳцхѳн хархад ардыхаа тѳлѳѳ л тэмцээд зүтгээд байгаа ч юм шиг, далд стандарт буюу далд хорон санаа нь болхоор татварыг танаж, эсвэл нийгмийн нэг хэсгийг бүр татваргүй байлгаж улсын тѳсвийг сѳхрүүлэн, үүгээр улс тѳр хийж эрх баригч засаглалыг нохой мордон унагах, ердѳѳ энэ. Цаашдаа ч хэд дахиад унагачих бодлоготой байж мэднэ.

Нийгэмд мэдээллийн хувьсгал нэвтэрч, мэдлэгт цахим ертѳнц ноёлох болсон орчин цагт,  ард түмэн харанхуй ард байхаа больж, хүмүүс юм юм л гадарладаг болчихсон болхоор,  далд санаа нь ил гарч ирээд байдаг,  МАНын хувьд бол энэ нь ёстой л гай, гачлан гэлтэй. 

Ирээдүй нь ч гэсэн тун бүрхэг, мэдээж ухамсаргүй ухамсартай хэсгээ дагаад эргэн буцдаг, ухардаг нийгэм байдаг л байх, гэхдээ лавтайяа МОНГОЛ биш, санах ч хэрэггүй юм. Ардчиллын галт тэрэг хурдаа авчихсан, ухрах нь бүү хэл зогсох ч аюултай гэдгийг масс эрхбиш гадарладаг болчихож. 

МАНын зарим хэсгийн ардчилалд эргэлзүүлэх санаа явуургүй, харин ардчиллын замаар буруу хазгай яваад байгаа бол зүгшрүүлэх талаас нь хэлээд дэмжээд, хамтраад ажиллавал ард түмэн ойлгоно. Хамтрана гэхээр сайдын суудал нэхээд суучихдаг гѳжүүд, хѳшүүн нам. 

Ардчиллынхан... гэдгээр далим хийж унагах бодлого бариад хол явахгүй л дээ. Манайх шиг жижиг улс дэлхийн жишгээс гажвал амиа хорлосонтой л адил болно гэдгийг захын тэнэг ч ойлгоно байх.

МАНын зүгээс,  нийгмийн сэтгэлгээг улс тѳрийн тогоонд чанаж, нэвширсэн үзэл нэвт шингээн түмний тархийг занданшуулах бодлого явуулж, үзэл санаагий нь хүлээж авахгүй болгонтой ил далд тэмцэлдсээр ирсэн, одоо ч тийм, энэ нь нийгмийн цагийг зүгээр л уучихаж байгаа,  эрх баригч засгийг ажлы нь тогвортой тайван хийлгэхгүй байгаа нь эндээс тодорхой харагдана. Тэдний хувьд улс орон урагш алхах нэг их чухал биш, эрх баригчид улсаа удирдаж чадахгүй байна гэдгийг л нотлон харуулах нь гол зорилго.

Улс тѳрийн тогоонд чанах, тархи занданшуулах ажил анхнаасаа Ленинээс үүсгэлтэйг дахин дахин тэмдэглэе!

Ганц МАН ч гэлтгүй, ер нь л монголд улс тѳрийн намууд олигтой тѳлѳвшиж чадахгүй байна. 

АНын хувьд бол хэт залуу байна, хүнээр бол ИДЭР НАС л юмуу даа, тѳлѳвшлийн тухай ярих болоогүй.

Монголын улс тѳрийн сэтгэлгээ одоогоос 100 жилийн ѳмнѳх оросын больщевик сэтгэлгээний тѳвшинд л байна. Дэлхийн улс тѳрийн ухамсрын сэтгэлгээнээс даруй 100 жилээр хоцорч явнаа л гэсэн үг. Нийгмийн ч бай, улс тѳрийн ч бай аливаа сэтгэлгээ бол генэнд суулттай, харьцангуй нилээд  тогтвортой чанар, тэхээр цаашдаа ч тийм амархан ѳѳрчлѳгдѳнѳ гэх найдвар тун муутай. Энэ бол тотилат системд сэтгэлгээгээ эвдүүлсний ул мѳр. 

Энэ нэг их ноцтой дүгнэлт биш, улс тѳрчдийн ѳѳрсдийх нь амнаас гарсан дүгнэлтээр биш, намуудын популист амыг биш, үйлдлий нь авч үзээд, арга барилд нь тандалт хийгээд логик сэтгэлгээний харьцуулан цэгнэх арга хэргэлээдхээр ийм л дүгнэлт аяндаа гарч байгаа. 

Үндэсний ѳндѳр боловсролтой зарим улс тѳрчид, улс тѳрийн мэдлэгтэй, зохион байгуулалтат боловсролтой,  рационал сэтгэлгээтэй хэсэг г.м. нэгж тохиолдлын  тухай энд ерѳѳсѳѳ яриагүй, зѳвѳѳр ойлгоно буйзаа. 

Гагцхүү, монголын улс тѳр ѳнѳѳдѳр, ѳрсѳлдѳгчѳѳ егүүтгэдэг 100 жилийн ѳмнѳх ленинч арга барилаар яваад, тэр нь улс тѳрийн амьдралд ажил  болоод, амжилт олоод байгаа нийтлэг байдлыг ажихаар  ерѳѳсѳѳ л улс тѳрийн ухамсар 100 жилийн ѳмнѳх оросын хэмжээнд л байгаа юм байнаа л гэсэн логик гаргалгаа. Тэр үеийн ленинч арга барилаас ганц нэг баримт дурдаатхаар аяндаа дүгнэлт бодитой болчих байхаа. 

Намын санхүүжилт, гишүүнчлэл Ѳнгѳрсѳн 100 жилийн хугацаанд нѳхцѳл байдал, нийгмийн хѳгжил танигдахгүй болтлоо ѳѳрчлѳгдѳн хѳгжсѳн боловч  тэр үеийн хуучин арга барилууд, бүр заримдаа түүнээс ч дор болхи арга зарчим ялангуяа намын дотоод гадаад ардчилалд байсаар, мѳрдѳгдсѳѳр байх юм. Гишүүнчлэлийг аваа л үзье л дээ.

Одоогоос 100 гаруй жилийн ѳмнѳ дѳѳ, намын гишүүн хүн намын дотоод үйл ажиллагаанд байнга оролцоно, намын гишүүн хүн намын дотоод амьдралд оролцохгүй байж болно, гагцхүү намын хяналтанд байна гэсэн 2 чиглэлээр маргалдаж ОСДАН, Оросын Социал Демократ Ажилчны нам большевик, меньшевик болон 2 салж тангаргын гэм болж байсан түүхтэй. 

Ленинч намаас үүдэлтэй, хатуу гишүүнчлэлтэй байх большевик зарчмыг нь монголын улс тѳрийн ихэнхи намууд одоог хүртэл мѳрддѳг. Эндээс үүдэн цѳѳн буурь хүн амтай монголчууд сум багаа хүртэл намчирхаж, улс тѳржиж, талцаж хэрэлдцгээдэг. Нам барьсан талцлаас болж гэр бүлийн хэрүүл гарах ч энүүхэнд. 

Угтаа зѳвхѳн сонгуулийн үеэр л идэвхждэг парламентийн зохион байгуулалттай, хатуу гишүүнчлэлгүй  намууд байвал манай хувьд тохиромжтой баймаар юм. Нам гишүүн бүрийг хянахгүй, ерѳнхий контингентээ хараад л  сонгуулийн үеэр электрат олж авахын тулд нам бусчуудын дунд ч адилхан орж ажилладаг байвал зѳв голдиролдоо ормоор.

Намын санхүүжилт ч гэсэн зохион байгуулалт нь мафийн шинжтэй, хулгай луйврийн аргатай л байна л даа.

Алдарт түүхч Анна Гейфманы архив судалгааны баялаг материал дээр тулгуурлан бичсэн бүтээлүүдээс, пролетарийн хувьсгал ялахаас ѳмнѳ Ленины нам нь санхүүжилтийн  хувьд хулгай, дээрэм, луйвар, залилан...жулик аргаар босгосон мѳнгѳн дээр сууж байжээ гэдгийг амархан мэдэж болно. Тухайлвал Ленин, банк дээрэмдхийн тулд жандармуудын нүүрлүү серийн хүчил цацахыг зѳвлѳж байжээ. Тэр үед баячуудаас авсан мѳнгийг бол эргүүлж ѳх шаардлаггүй гэж үзэж байсан. Энийг бүхэлд нь нам санхүүжүүлэх экспроприацийн арга гэдэг байв. Expropriatio гэдэг нь хѳрѳнгѳ булаах, луйвардах гэсэн утгатай латин гаралтай үг л дээ. 

Бид хулгайч, луйварчид биш, манай нам ажилчин ангийн нам биш, бүлэг хулгайчдын сект боллоо, намыг сайн санааны үүднээс санхүүгийн хувьд дэмжих Икс тооны хүмүүсийг түшье гэж намын нѳхдүүд нь Ленинд сануулж байсан. Ленин харин ...бид Иксээр биш Эксээр явах ёстой! гэж ёжтой хариулт ѳгч байжээ.

Улсын үйлдвэрийн газрыг зээлийн барьцаанд тавьж намд хандив ѳргѳж нэр олж байгаа улс тѳрч, түүнийг тэтгэж байгаа намыг би 100 жилийн ѳмнѳх оросын больщевик намаас ч дор байна гэж хэлмээр байна. 

Улсын эзэншилтэй үндсэн хѳрѳнгийг намын зээлийн барьцаанд тавчихаад тодорхой хүнд албан тушаал амлаад сууж байгаа намыг би шууд л экспроприаци (луйврын) нам гэж хэлнэ. 

Хойд хѳршѳѳ муусайн шар орос, мангаа нар гэж шоолдог хүмүүс ѳѳрсдийхѳѳ тѳвшинг 100 жилийн ѳмнѳх орос оронтой харьцуулаад нэг харчихмаар байгаа юм.

Ѳмдгүй байж ѳвдѳг цоорхойг шоолов гэж байдаг даа! 

Улс тѳрийн гегемони Монголд улс тѳрийн гегемони улмаар намын гегемони үүссэн( феномен) үү гэвэл үгүй, тэр угаасаа л байсан, байсаар ирсэн, 100 жилийн ѳмнѳх лениний пролетарийн намаас үүдэлтэй  гэж хэлж болно. Харин сүүлийн үед эрх баригч нам жинхэнэ хэлбэрэт нь оруулж, намыг бүхний дээр гаргаж, гаргаж ч гэждээ гарчих шив дээ. Эндээс эх адаггүй улс тѳржилт үүссэн. Монголд улс тѳр, хүлээлт гэсэн 2хон л ажил байна. Улс тѳрчид нь намчирхдаг, масс нь дээшээ хараа л амруугаа юм хийхийг хүлээгээ л улс тѳрѳѳ яриа л, шаардаа л  хэвтэж байдаг дүр зураг. Тэрэндээ хүлээлт гээд сүрхий нэр ѳгчихсѳн, ичмээр.

Масс ажилгүй, хоол нэхэхээр нь хүлээлт үүсчихлээ гээд л улс тѳрчид нь сандран гүйлдэж улс тѳрѳѳ хутгаж эхэлнэ. Эрх баригч нам нь бүх асуудал дээр жанжлахыг эрмэлзэнэ. Бушуу туулай баасандаа хутгалддаг болхоор замаа мэдэхгүй сандарч тэвдэж гүйж яваад нүхэнд уначих шив дээ. 

Популизм Одоогоос 100 жилийн ѳмнѳ Орос оронд ялсан ардчилсан хувьсгалын үр дүнг, орос орноос хѳѳгдсѳн Ленин гэх нѳхѳр нууцаар орж ирэн, ѳмчийг ажилчдад, газрыг тариачдад хуваан ѳгнѳ гэж популизмдан орвонгоор нь эргүүлж,  массын дэмжлэгийг авч пролетарийн диктатур тогтоон иргэний дайнд улсаа аваачсан гашуун түүхийг одоо хүн бүхэн мэддэг болжээ.

Ѳнѳѳдѳр 2012 оны сонгуулийн амлалт, популизмыг эргээд харахаар бас л нэг тиймэрхүү л дүр бууж байна. Ард түмнээ баян чинээлэг болгоно гэж амласан хүмүүс ѳнѳѳдрийн байдлыг хараад хэлсэн амалсан үг нь хоолойд тээглэсэн яс шиг зовоодог болуу даа, эргэлзээтэй.

Политика это концентрированное выражение экономики, улс тѳр бол эдийн засгийн хураангуй илэрхийлэл, энэ алдарт үгийг ленин хэлсэн гэдэгтэй хэн ч маргахгүй, ленинч намууд энийг үзэл санаандаа аксиом болгон баримталдаг гэдэгтэй ч маргах ямар ч вариант байхгүй. Харин энэхүү аксиом болсон томъёолол, хүн тѳрѳлхтѳнд асар их хохирол учруулж, догматикаар мѳрдүүлсэн манай мэтийн улс орнуудад зуун зуун жилээр засаад ч барагдахгүй муу ул мѳр үлдээсэн гэдэгтэй бол маргах нэгэн гарах л байх.

Орчуулга дээр ч маргах хүн  байж болох, гэхдээ л агуулгы нь дагуулаад ингээ л орчуулчихлаа, урьдах орчуулга нь арай ѳѳр, ..тѳвлѳрсѳн...хэмээж агуулгыг нилээд  гажуудуулчихсан юм билээ. Системдээ баригдсан, улс тѳрийн улбаатай зориудын гажуудсан орчуулга байж ч мэднэ.

Konzentration буюу концентрация нь монгол хэлнээ тѳвлѳрѳл гэхээсээ баяжмал, нягтаршил, нэвчилт гэсэн утгаар голдуу бууна, хэлний мэргэжилтнүүд илүүг хэлэх байхаа, гагцхүү контекстээс нь л битгий салгаж үзээрэй гэж гуйя. 

Энэ тодорхойлолт, анх Марксын томъёолсон, аливаа сонирхол яаж улс тѳрждѳг тухай нийгмийн хѳгжлийн ерѳнхий зүй тогтлын утгыг Троцкий, Бухарин, Ленин нар хэрхэн ѳѳрсдийхѳѳрѳѳ тайлбарлаж санал зѳрѳлцѳн маргалдсанаас үүдэн гарсан байдаг. 

Нийгмийн амьдралын асуудал хэрхэн улс тѳржиж болох зүй тогтлыг К.Маркс нээж,  Любая общественная проблема приобретает политический характер, если её решение прямо или опосредственно связано с классовыми интересами, проблемой власти. гэж хэлсэн. К.М, Ф.Э. Соч 2 изд, т 1, стр 360

Монгол хэлнээ, Аливаа нийгмийн асуудал, хэрвээ шийдэл нь ангийн сонирхол, засаглалын асуудалтай шууд ба шууд бусаар холбогдсон л бол улс тѳрийн шинжтэй болж ирдэг. гэж бууж байна.

Ленин тэр үед, нийгэм, эдийн засгийн жижигхэн асуудал ч ялгаагүй улс тѳрийн чиг хандлагатай байх ёстой гэж үзэж дээрх аксиомыг гаргаж ирсэн. Ѳѳрѳѳр хэлвэл эдийн засгийг бүхэлд нь болон гинжин цагираг бүрээр нь түгээмлээр улс тѳржүүлнээ л гэсэн үг. Эндээс самое концентрированное гэдэг нь тѳвлѳрсѳн биш урвуугаар түгээмэл...гэсэн утга гарч байгаа. Контекстээс нь харахад самое гэсэн тодотгол түгээмэл гэдэгт багтаад орчихож байна. Хамгийн түгээмэл, их бага түгээмэл гэж байхгүй л дээ.

Ѳнѳѳгийн монголын нийгмийн байгуулалын үйл ажиллагаанд хэвшмэл болсон эдийн засгийн улс тѳржилт, аж ахуйн ажилд нам, улс тѳрийн учир зүггүй  оролцоо бүгд Лениний  эль сургаал үг үсэгчилэн биелэгдэж, мѳрдѳгдѳж ирсний арилаагүй ул мѳр. Энэ нь, ѳнѳѳдрийн намууд Лениний сургаалийг мѳрийн хѳтѳлбѳр болгоод байгаа биш юм, зүгээр л нийгмийн сэтгэлгээ 100 жилийн ѳмнѳх орос орны хэмжээнд байнаа гэдгийн л баталгаа гэж болно. 

Туулж ѳнгѳрүүлсэн үйл явц, түүхийн бичээсийг эргээд ѳнгийхэд сонин дүр зураг харагддаг юм. 

Лениний энэ гаргалгааг тухайн үедээ Троцкий, Бухарин тэргүүтэй сэхээтнүүд, Больщевик нам, Ардын комиссиаратын зарим гишүүд эрс эсэргүүцэж байжээ. Дэмжиж байсан хүн гэвэл Сталин ба түүний үзэл бодлоор нийлсэн гурвал. Тиймээс ч Ленин, туйлийн харгис амиа бодсон чанарыг нь мэддэгч эдийн засагт диктатур тогтоож чадах хүн гэж бодон Сталиныг ѳѳрийн үйл хэргийн залгамжлагч болгон гэрээсэлсэн байх магадлалтай.

Улс тѳр бол эдийн засгийн түгээмэл илэрхийлэл мѳн гэсэн томъёолол нь улс тѳрѳѳр бамбай хийн эдийн засгийн бүх асуудалд, бүх тѳвшинд нэвтрэн орж, оролцож түгээмэл ноёрхол тогтоож сонирхлоо хэрэгжүүлэх гэсэн Лениний далд стандарт байжээ гэдэг нь ѳнѳѳдѳр ил болжээ. Манайд ч энэ жанжин шугам тун сайн хэрэгжиж байгаа. Намыг эдийн засгаас салгаж улс тѳрийн тогоонд нь эргүүлж оруулахгүйгээр энэ асуудал шийдэгдэхгүй, хэзээ ч!

Платформ. Аливаа улс тѳрийн нам байгуулагдах, улмаар оршин тогтнох үндсийн үндэс нь юу вэ?

АШБ уу? гишүүд үү? эдийн засаг уу? бодлого зорилго уу? удирдлага зохион байгуулалт уу? аль эсвэл эв нэгдэл үү?...гэвэл аль нь биш болтой, эдгээр нь зүгээр л нам оршин улс тѳрийн үйл ажиллагаа явуулхад  туслах элементүүд юм байна. 

Улс тѳрийн нам гэж ер нь юу юм бэ гэдэг талаас нь сонирхоод үзэхээр нийтдээ нэг 200 гаруй тодорхойлолт байдаг юм байна. Тодорхойлолтуудын дийлэнхид нь намын үндэс нь платформ гэж онцлон заасан байх юм. Платформ гэдэг нь намын байх үндэс, ѳѳрѳѳр хэлвэл нам юун дээр оршин тогтнож байна вэ гэдгийг л тодорхойлсон ухагдахуун юм. Хувцсаар бол гутал, гутлын платформ гэхээр гутлын улыг хэлнэ байх л даа, эгээ л түүн шиг. Биднийг оюутан байхад ѳндѳр платформтой гутал моод болж эрэгтэй эмэгтэйгүй л гангарцгаадаг байсан даа. 

Намын платформ намын нэрэнд заавал зоолттой байх учиртай, тийм уламжлалтай байдын байна. Намын нэрийг хараад л ямар платформтой нам бэ гэдгийг шууд ойлгож мэдэх жишээтэй.

АН гэхээр АРДЧИЛАЛ платформтой, ардчилсан үзэлтнүүдэд тулгуурласан, МАН гэхээр АРД платформтой, Ногоон нам гэхээр НОГООНТНУУД платформтой, МҮДН гэхээр ҮНДСЭРХЭГ ҮЗЭЛТНҮҮД платформтой, Хѳрѳнгѳтний нам гэхээр ХѲРѲНГѲТѲН платформтой...за нэг энэ хавьцаа л ойлголт юм. МАХН гэхээр би сайн мэдэхгүй байна, хууль зүйн яаманд Монгол Ардын Хувьсгалт Нам гэж л лавтайяа бүртгүүлж чадаагүй. Монголын Ардчилсан ч билүү Алдарт ч билүү, Хувьсгалчдын Нам гэж бүртгүүлсэн гэж сонссон. Тэгвэл ХУВЬСГАЛЧИД платформтой нам юм.

Эндээс ажаад байхад, МАЛЧДЫН НАМ гээд байгуулвал харин баталгаатай платформтой нам гараад ирж мэдэхээр харагдаж байна, зарим нь альхэдийн сэдээд явж байгаа ч байж мэднэ.

ХѲРѲНГѲТНИЙ НАМ бол үндэсний хѳрѳнгѳтѳн тѳлѳвшиж амжаагүй, хѳрѳнгѳтѳн, олигархи хоёроо ч олигтойхон ялгачихаж дѳнгѳхгүй яваа нийгмийн ухамсрын манай тѳвшинд бол хол явахгүй л дээ. 

Тэгснээс харин ЯДУУСЫН НАМ гэж байгуулвал, за мѳн ч олон лүмпэнгүүд орж ирнэ дээ. Эсвэл МОНГОЛЫН УЯАЧДЫН НАМ гэж байгуулвал, за харин ч баян нам гарч ирж мэдэх юмдаa. Ямартай ч Польшид байдаг ПИВОЧДЫН НАМ гэдгээс л хавьгүй дээр байх.

Монголын улс тѳрд шинэчлэл хийе гэвэл, шинэчлэл хийх шаардлагатай гэж үзэж байгаа бол намуудад реформ хийх ёстой. Эрх зүйн орчныг нь зѳв тогтоох шаардлага бий. Ѳнгѳ засал хийгээд нэмэргүй, ѳѳрчлѳлтийг улс тѳрчид ѳѳсдѳѳ хэзээ ч эхлэхгүй.

Ийм тохиолдолд хэн нэгэн эхлэх ёстой, тэр субьект нь ТѲР. Бүх намуудыг эхлээд татан буулгаад дахин бүртгэл хийх шаардлагатай, шинээр бүртгэхдээ платформыг үндэс болгох ёстой юмуу гэж. Тухайлвал, платформ чинь хаана байнаа гэж МАХНаас асуу, МАНаас ч гэсэн. АРД юм бол тэр АРД гэдэг категорио тодорхойлоопд ир! Амьгүй албатууд байна уу, эсвэл гишүүнчлэлээр айлгаад далайлгаад хэсэг бүлгийг бариад байна уу гэж. Ийм л асуудал.

Монголын улс тѳрд шинэчлэл хийе гэвэл, шинэчлэл хийх шаардлагатай гэж үзвэл, ѳнгѳ заслын биш сууриар нь шинэчилье гэвэл намуудын бүх АШБыг татан буулгаж намыг хатуу гишүүнчлэлгүй болгох шаардлагатай. Манайх шиг бүл муутай айлд сонгуулийн үеэр идэвхждэг, хатуу гишүүнчлэлгүй, парламентийн намууд байхад хамгийн тохиромжтой гэж хэдэн ч удаа санал болгон хэлсэн санагдана.

Далд эдийн засгийн сонирхолтой хүмүүс аль ч бүлэглэлд бий. Далд эдийн засгийн талаар урьд нь би хэд хэдэн удаа бичсэн, дээр ч сануулсан, дахин нэг зүйлд акцент ѳхгүй байж чадашгүй нь.  Давхар стандарттай хүмүүс нийгэмд нѳлѳѳ бүхий бүлэг үүсгэж,  далд стандарт нь эдийн засгийн агуулгатай байвал далд эдийн засаг гэж ойлгохоос ѳѳр арга байхгүй. 

Далд эдийн засгийнхан ѳѳр хоорондоо хуйвалдаж, улс тѳрийг татаж оруулан, үзэл бодлын чиг баримжаа, аль намын гишүүн байхаас үл хамааран далд сүлжээ үүсгэж, улмаар нийгэм улс тѳрийн далд зохион байгуулалттай  бүлэглэлд нэгдэн эвсэж, нийгмийн сэтгэлгээний суурь болон хэвшиж байгаа нь хамгийн аюултай юм. Энэний цаана гагцхүү эдийн засгийн сонирхол зогсож байдаг зүй тогтлыг дээр дурдсан. Нам болон талцаж хэрэлдэх нь ил стандарт, сонирхлоор далдуур нэгдэх нь далд стандарт болохыг эндээс амархан ойлгож болно. Далд сонирхол түшиж далдуур хуйвалдан боссон далд эдийн засаг нь улсад татвар тѳлдѳггүй болохоор улсын эдийн засгийг улдуулж, нѳлѳѳ цар нь ихсэхээрээ үндэсний аюулгүй байдалд ч муугаар нѳлѳѳлж болох талтай. 

Далд эдийн засгийг ойлгох хамгийн энгийн санаа бол улсад татвар тѳлѳѳгүй орлого бүхэн далд эдийн засгийн элемент мѳн гэсэн бүдүүвчилсэн тодорхойлолт. 

Монгол улсын нийгэм эдийн засгийн амьдралд далд эдийн засаг хүчээ аван нѳлѳѳжиж олигархиуд, ченжүүд, лам, мэрэг тѳлѳгчид, зурхайчид, худалдааны эргэлтийн хүрээний гадуурх жижиг наймаачид, нинжа нар, тендер үндсэн хѳрѳнгийн зуучлагчид, бүх зуучлагчид...бүхэл бүтэн арми бий болсон байна. Улсад татвар, нийгмийн даатгал тѳлдѳггүй болхоор малчдын орлого ч үндсэндээ далд эдийн засаг. Аль нэг улс тѳрийн хүчний харьяалалд дээрээсээ гинжин уяатай байдаг болхоор далд эдийн засагтай тэмцэхэд тун ярвигтай, аль ч улс орны түүхэнд ийм үзэгдэл байсаар иржээ.

Эдийн засгийн далд сонирхлыг дээрээс нь хазаарлах, сонирхлоор нэгдэх сонирхлын үүдийг хаах нэн чухал ажлын эхлэл бол уг нь давхар дээлийг 100% тайлах юм. Давхар дээл тайлахыг эсэргүүцэх, далд эдийн засагтай хийх тэмцлийг эсэргүүцэх хоёр бол агаар нэгэн. 

Улс тѳрчид яагаад сайд болох сонирхолтой байдаг вэ, гэсэн асуултын ард сандал ширээндээ ч биш, гол нь эдийн засгийн сонирхол зогсоод байна л гэж нийтэд ойлгогдож байгаа. Эхлээд улс орноо хѳгжүүлье, хѳл дээр нь босгоё, дараа нь хаялаг нь эргээд ирнэ гэдэг ухамсрын тийм тѳвшинд монголын улс тѳр хараахан очоогүй нѳхцѳлд далд эдийн засгийн цар хүрээтэй хэсгийг үндсийг нь тасалж  хүчээр сүйрүүлэх, цар багатай заримы нь саармагжуулж ил болгох  боломж бий, эс чадвал улсын эдийн засаг сүйрч ард түмэн жинхэнэ элгээрээ мѳлхѳх болно гэж харагдаж байна. Авлигатай тэмцэх гэдгээр ганц нэг хүн баривчлах аргаас системээр нь устгах арга руу шийдвэртэй шилжвэл зѳв болно. Шоронд барьж авч хийгээд байхын оронд тогтолцоогий нь ѳѳрчлѳѳ л үүд хаалгы нь хаачих арга байгаа, хэн хийх вэ, хийж чадах вэ гэдэг дээр л харин асуудал байдаг болуу. Суурь асуудал нь тѳр ба намын хоорондын харилцааны асуудал юм.

Нам нь тѳрѳѳ удирдах биш, нам нь тѳрдѳѳ үйлчилдэг тогтолцоо руу орох ёстой.

Бас тѳрийн мэдлийн гэх албан тушаалтнудыг цѳѳлѳх, тухайлвал дэд сайдуудыг засгийн газрын мэдлийн болгох асуудлыг жижиг гэлгүй шийдэх л шаардлагатай. Яамдын дэдүүд, агентлагын даргын албан тушаалд гүйж очиж оролцох ямар сонирхол УИХ, намуудад байдаг байнаа гэдгийг ард түмэн тун сайн ойлгож байгаа, угаасаа ч ойлгож ядаад байх юмгүй л эд. 

Аймгуудыг томсгож бүсийн удирдлагад шиүлжүүлэн сайд нар орон нутгийн хуралд аймгийн салбарын асуудлаар тайлан тавьдаг болговол удирдлагын босоо, хэвтээ тэнхлэгийн огтлолцох цэг рационал тал руу хандана гэж харж байна. Энд бусад орны сайн жишиг байгаа.

Хѳгжилтэй орнууд босоо ба хэвтээ тэнхлэгийн удирдлагын огтлолцох цэгийг улс орныхоо онцлогт тохируулан маш зѳв тогтоосон байдийн билээ. 

Улсын эдийн засгийг ѳнхрүүлчих гээд байгаа далд эдийн засгийн чухам эзэд, нууц ноёнтнууд нь далд сонирхолдоо хѳтлѳгдѳн далд сүлжээ болон нэгдсэн улс тѳрчдийн далд стандарт мѳн гэдгийг ѳнѳѳдѳр, оройтоогүй дээр нь ойлгоцгоож задлах, саармагжуулах цаг нэгэнт болжээ.

Далд эдийн засагт оролцох, түүний нѳлѳѳ бүхий фигур болох бэлээхэн механизм нь УИГ, сайдын албан тушаалд очих тогтолцоо. Гишүүн болох сайд болох сонирхлыг хазаарлаж чадахгүй, түүнийг хазаарлах хүч байхгүй, хазаарлах гэж оролдоод ч хэрэггүй. Харин тэр байж ядсан сонирхлы нь улс ард түмэнд ашигтайгаар эргүүлчихэж болно.

Жишээ нь УИХГд нэр дэвшихэд мэдлэг, чадвар, боловсролын босго тогтоох, сайдад нэр дэвших бас босго тогтоох эрх зүйн орчин бий болгох ёстой. Дарга, сайд болох галзуу сонирхлы нь босгонд тулгаад орхи, босгыг давахын тулд эхлээд мэдлэг боловсрол эзэмших, тэр нь эргээд ѳѳрт нь ард түмэнд тусаа ѳх, сонирхлыг нь мэдлэг хуримтлуулах мотив болгон эргүүлэх гээд үндсэндээ бол удирдлагын реформ. 

Хѳгжилтэй орнуудад иймэрхүү юмнууд бүгд стандартаар шийдэгдсэн байдаг. УИХГ, сайдад тѳрийн албан тушаалтны шалгалт ѳгѳѳгүй хүнийг нэрий нь дэвшүүлэхгүй байхыг эрх зүйн хэв хэмжээгээр тогтоочих ёстой. УИХГий халдашгүй дархан эрхэнд тѳрийн албан тушаалтны шалгалт ѳхгүй гэсэн заалт байхгүй. 

Ингэж чадвал мэдлэгийн ухаалаг тѳр бий болох үндсийг тавинаа л гэсэн үг.

Манай зарим мундагчуудын суурь ухааны мэдлэг гэж арай дэндүү юм билээ, ѳрѳвдмѳѳр, сэтгэхүй нь хэтэрхий  хѳдѳѳ, хѳлдүү, зан бол заан шиг том. Цахим мэдээллийг мэдлэг, англи хэлийг босго гэж ойлгодог баймааргүй л юм. Даанч дээ гэмээр шүү.

Энд нэг зүйлийг анзаарахгүй ѳнгѳрч болмооргүй байна. Сүлжээний гадуур, улс тѳрийн хэвшилд тѳдийлэн оролцоогүй далд сонирхлууд байнаа байна. Энэ бол огт ѳѳр асуудал. Тийм далд эдийн засаг, орлогуудыг тодорхой механизм ашиглаад ил гаргах ёстой, асуудлыг шийдсэн улс орнуудын туршлага ийм л байна. Тэрнээс биш, мундагчууд давхиж очоод л эвэртэй туулай үзсэн юм шиг сүржигнээд, заримдаа улс тѳржүүлээд байх шаардлаггүй. Гэмтлийн эмнэлгээр жишээ авья.

Гэмтлийн эмнэлгийн хэдэн эмч нарыг олон нийтийн телканалаар сүржигнэн загнаж бүлтгэнүүлэн ЭГХийн элемент болгон зарлаж байгаа бичлэгийг харсаан. Эмч нарын хэрэг гэдгээр хичнээн сайхан туршлагатай мэдлэгтэй эмч нараа баривчилж, мүгдэндэж жагсаалаас гаргаж байлаа, угтаа бол улс тѳрчдийн холисон бантан ард түмний санах ойноос гарчихаагүй л байгаа, түүнтэй тун тѳстэй.

Үе сольсон хэрэг далд эдийн засаг уу гэвэл гарцаагүй мѳн, гэхдээ бүр далд оруулах биш ил гаргамаар зүйл. Тэр хэдэн эмч ханган нийлүүлэлт сайтай, чанар муугүй, тэгээд ч ядарч зүдэрч байгаа олон түмэнд ашигтай эмчилгээ хийж байна, хүн бүрт гадаадад явж ѳвдѳгний үе солиулах боломж ердѳѳ байхгүй. Байгаа, бий болчихсон бэлэн боломжоо ѳѳд нь татаад авч болноо доо. Энэ бол ЭМЯны хийх гарцаагүй ажил, тэр С вирусын эмчилгээний түгжрэл  ч бас л  ялгаагүй. Урамшуулаад ил гаргаад байр бололцоогоор хангаад, харин түрээс татвараа аваад явах ёстой л эмчилгээ. Улс ѳѳрсдѳѳ тэр хэмжээнд хүртэл зохион байгуулж чадахгүйгээс хойш бэлэн ажлыг ѳѳд нь татаад, субординаци тооцоонд оруулаад, татвараа аваад, мэргэжлийн хяналтаа тавиад л явчихад түүний мѳрѳѳр бусад олон салбарын далд биенесүүд ил гарч ирэх жишээтэй. Иймэрхүү ил гаргачихмаар далд эдийн засаг монголоор нэг байна гэдгийг л баталгаатай хэлье!

Хѳгжилтэй орнуудад энэ асуудлыг хэрхэн шийдсэнийг зориуд судлах, турших гэж мѳнгѳ зарах хэрэггүй, нэгэнт туршчихсан юмуудыг нь шууд аваад л нэвтрүүлэх л хэрэгтэй юмдаа. Хамгийн ойрын жишээ гэхэд л оффшор дансыг жигшин зэвүүцэх биш ил гаргах болзол тавьж, гадаадад данс нээх нь ашиггүй нѳхцѳл тогтоосон хуулийг хойд хѳрш маань батлахаар парламент дээрээ хэлэлцэж байна. 

Европын орнуудын олон сайхан туршлагууд бүх салбарт бий.

Ѳнгѳрснѳѳ мартаж, одоогоо харж, ирээдүй рүү тэмүүлж амьдарцгаая!

Обьектив цагт захирагдаж, субьектив цагтай уралдаж, реалитив цагийг хэмнэж ажиллацгаая!

Бид хойч үедээ сайн цагийг бэлэглэх ёстой!

И. Цэрэнхүү

Цахим Ѳртѳѳ