"Ижий улирал", "Сэтгэлийн цагаан хун", "Чи бидэн хоёр", "Бодол", "Ханийн дуу", "Ойрхон л байж шүү дээ" зэрэг дуугаараа бидний

танил болсон Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын дуучин Д.Ширмэнтуяатай ярилцлаа. Тэрээр 15-хан насандаа, гавьяат жүжигчин Багшийн сургуулийн хөгжмийн ангид элсэн суралцаж 19 насандаа "Морин хуур" наадмын тэргүүн байрыг эзэлж байсан билээ. Ингээд түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.
 

-Таныг Улаанбаатар чуулгад байгаа гэж бодож байлаа. Хэзээнээс ҮДБЭЧ-даа эргэж ирсэн юм бэ?
-Анх 1998 онд сургуулиа төгсөөд одоогийн ҮДБЭЧ-аа Улсын ардын дуу бүжгийн эрдмийн чуулга байхад нь ирж байлаа. Тэрнээс хойш 14 жил чуулгадаа ажиллаад "Улаанбаатар" чуулгад хоёр жил ажилласан. Одоо чуулгадаа эргэж ирээд бараг жил болох гэж байна.

-Гавьяат цол хүртсэнийг тань цөөхөн хүн мэдэх юм билээ. Та яг хэзээ болсон юм бэ?
-Мэдээгүй хүмүүс байж болох. Хүмүүс таарахдаа баяр хүргэж байдаг л юм. Миний хувьд энэ хүндтэй цолыг 2011 оны арванхоёрдугаар  сарын 29-ний өдөр буюу Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 100 жилийн түүхт ойгоор хүртэж байлаа. Чин Ван Ханддоржийн ' тухай "Ай Нан аа" дуулалт жүжгийн Чин Ван Ханддоржийн гэргий Сэвжидмаагийн дүрд тоглож орой нь гавьяатынхаа тэмдгийг гардаж авсан юм. "Улаанбаатар" чуулгад дөнгөж орсон даруйдаа гавьяат хүртсэн ч ҮДБЭЧ-ын тодорхойлолтоор авсан. Арванхоёрдугаар сарын 29 миний хувьд их дурсгалтай өдөр юм шиг байна. Манай ҮДБЭЧ-ын одоо тоглох гэж буй "Оройн дээд" түүхэн дуулалт жүжиг маань мөн энэ өдөр нээлтээ хийнэ.

-П.Бадарч, Д.Төрбатын цомнол нэлээд том бүтээл тоглох сураг дуулдаад байгаа. Таны хувьд ямар дүр дээр ажиллаж байна вэ?
-Манай Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын хамт олон "Оройн дээд" түүхэн дуулалт жүжгийг энэ оны дөрөвдүгээр улиралд буюу арванхоёрдугаар сарын 29-нд үзэгчдийн хүртээл болгохоор ажиллаж байгаа. Энэхүү жүжигт Богд хаант Монгол Улсын тухайн үеийн амьдрал, тэр үеийн хямрал, зөрчил Тусгаар тогтнолыг Богд хаан яаж дэмжиж байснаас эхлээд бүгдийг харуулах юм. Миний хувьд энэ жүжигт Дондогдулам хатны дүрд тоглож байгаадаа их баяртай байна.

-Түүхэн уран бүтээл тухайн үеийн ахуй байдлыг харуулдаг учраас нэлээд өртөг өндөртэй, дээрээс нь ажиллагаа их шаарддаг. Бэлтгэл ажил хэр байна вэ?
-Энэ жүжгийг тавихын тулд манай чуулгынхан Богд хааны ордон музейг үзэж, Дондогдулам хатны эдэлж хэрэглэж байсан эд зүйлстэй танилцсан. Үнэхээр гайхалтай. Малгай, үсний эдлэл хэрэглэл, дээлээсээ эхлээд гайхамшигтай гэхээс өөр хэлэх үггүй мэт санагдсан. Дээлийнх нь бүх хээг сувдаар хийсэн байх жишээтэй. Өнөөдөр тэр бүхнийг манай тайзны уран бүтээлчид орлуулан хийхээр ажилдаа орсон байгаа. Малгайнаас эхлээд тухайн үеийн загвар, хэлбэрийг алдахгүйг хичээж байна. Янз бүрийн загвараар хийж болно л доо. Гэхдээ ганцхан үндсэн шинжийг агуулж харуулах ёстой газар бол манай театр гэж боддог. "Оройн дээд" дуулалт жүжигт манай чуулгын уран бүтээлчид бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ оролцох учраас уран бүтээлчид өөр өөрсдийн ангидаа бэлтгэл сургуулилтаа хийгээд амжилттай явж байна. "Оройн дээд" дуулалт жүжигт тайзан дээр нэлээд ярих, жүжиглэх хэсэг байгаа учраас ардын жүжигчин П.Цэрэндагва гуай бидний жүжиглэлт дээр ажиллаж байна.

-Дуулалт жүжигт хөгжмийн зохиолч юу юунаас илүүтэй чухал. Хөгжмийн зохиолчоор хэн ажиллаж байгаа вэ?
-"Оройн дээд" дуулалт жүжгийн хөгжмийн зохиолчоор манай залуу зохиолч М.Бирваа ажиллаж байгаа. Эхнээсээ нотнууд нь ирээд ажиллаж байхад нэлээд чадварлаг бичиж байгаа гэсэн үнэр үнэртэж байна лээ. Тоглолтын ерөнхий найруулагч, зураачаар Д.Ганболд ажиллаж байгаа.
-Таны хувьд уртын дуулаачийн мэргэжлийг хожуу эзэмшсэн гэж сонссон юм байна?
-15 настайдаа Багшийн сургуулийн босгыг алхаж 1993 онд дүүргэж байсан. Багшийн сургуультөгссөнийхөөдараа 1998 онд СУИС-ийн уртын дуулаачийн ангийг Монгол Улсын ардын жүжигчин, Зууны манлай уртын дууч Н.Норовбанзадын шавь, гавьяат жүжигчин, ардын багш Ц.Дэлгэр багшийнхаа удирдлага дор төгссөн.

-Багшийн сургууль манай үе үеийн шилдэг хөгжмийн зохиолчдыг бэлтгэсэн гэдэг юм билээ. Тухайн үедээ сургалт гэж мундаг байеан байх. Таны үед ямар байв?
-Багшийн сургууль яагаад тийм үр өгөөжтэй байсан юм бэ гэж боддог л доо. Миний бодлоор нэгдүгээрт, үнэхээр авьяас сонирхолдоо хөтлөгдсөн хүүхдүүд орж ирдэг, дээрээс нь сургалтын чанар гэж гайхалтай байсан юм болов уу гэж боддог. Суралцагчид үндэсний хөгжмийн нэг зэмсгийг тоглож сурахаас гадна баян, төгөлдөр хуурыг заавал эзэмшдэг байсан. Холимогхоор, дан найрал гэж орно. Багшийн сургуулийн хөгжмийн сургуулиас төрөн гарсан олон сайхан уран бүтээлч Монголын урлагийг авч явж байна гэж ойлгодог.

-15 настайдаа оюутан болсон гэхээр Хөгжим бүжгийн дунд сургуулийн сурагч байсан гэсэн үг үү?
-Би чинь хөдөөний хүүхэд Булган аймгийн Дашинчилэн сумынх. Наймдугаар ангиа төгсөөд хөгжмийн сургуульд аймагтаа очиж шалгалт өгч байсан юм. Нэгдүгээр байрт орсон хүүхэд нь Багшийн сургуулийн хөгжмийн анги, хоёрдугаарт орсон нь цэцэрлэгийн багшийн хөгжмийн ангид суралцах байсан л даа. 30 гаруй хүүхэд өрсөлдсөнөөс би нэгдүгээр байрт шалгарч Багшийн сургуулийн хөгжмийн ангид орж байлаа. Энэ шалгалт миний хувьд амьдралаа сонгох анхны даваа байлаа даа.

-Бас дуучин болох замналын эхлэл байжээ?
-Тэгэлгүй яах вэ.

-Шавьтай болж байна уу?
-Одоогоор шавь бэлдээгүй л байна. Амьдрал насны сургууль гэдэг. Сурах зүйл их байна. "Оройн дээд" дуулалт жүжигт гэхэд ардын жүжигчин П.Цэрэндагва гуайгаас олон зүйл сурч байгаа. Өмнө нь олон бүтээлд ажиллаж байсан ч энэ бүтээл шиг надад өгөөжтэй, олон зүйлийг сургасан бүтээлд ажиллаж байсангүй.

-Ойрын үед төлөвлөсөн ажил юу байна. Чуулгадаа болон өөрийн уран бүтээлдээ?
-Хүн бүхэнд мөрөөдөл бий. Бусдын адил надад хийж амжуулахыг хүсч буй олон ажил байна. Өөрийнхөө хувьд гэх юм бол уртын дуугаараа нэг сайхан цомыг гаргах бодол байна. Харин чуулгынхаа хувьд залуу уран бүтээлчдийг бэлтгэхэд их санаа зовж байна. 1990-ээд оны сүүлчээр С.Цогтсайхан, Д.Батмэнд,             Н.Амаржаргал, Х.Эрдэнэцэцэг гээд бид хамт орж байсан. Одоо бид залуу уран бүтээлчдээ орохоо больсон шүү дээ. Гэтэл бидний үеийг залгах залуу уран бүтээлчид чуулгад маань ховор байх юм. Ялангуяа эмэгтэй ардын, уртын дуучид их дутмаг. Эрэгтэй залуу дуучид бас ч гэж гайгуй. Хоёрдугаарт уртын дууныхаа тухай дахин судалмаар байна. Уртын дууны тухай өмнө нь судалж байсан л даа. Тэгэхдээ мэргэжил, онолтойгоо зэрэгцүүлээд судлаад хийж бүтээх зүйл их байна. Ер нь 40 нас хүний судалж мэдэх нас юм болов уу гэж бодогдоод байгаа.

-Судалж мэдэх нас яагаад заавал 40 гэж?
-Хүн 10 гаруй насаа аав ээжийнхээ гар дээр өнгөрүүлдэг. 20 нас гарахаараа амьдралд хөл тавьж, сурч боловсорч амьдралын төлөө Зүтгэдэг. 30 насанд хүрэхээр мэргэжлийнхээ хувьд дуулах ухаан ур сууж, хүүхдүүд нь томорч гэр бүлийн амьдрал нь цэщэрдэг. Харин 40 гараад ирэхээр амьдрал, уран бүтээл аль аль нь жигдэрч амьдралыг эргэцүүлж судлах боломж илүү олддог юм шиг санагддаг.

-Шинэ залуу эмэгтэй уртын дуучид чуулгад дутагдаж байна гэлээ. Чуулгыг зорьж ирэхгүй байна уу. Ирсэн нь гологдоод байна уу?
-Аль аль нь л байна. Нэг час хийсэн сайхан дуучин гараад ирээсэй гэж их л бодох юм. Манай ардын урлагт чинь задгай сайхан хоолойтой, тэгшхэн тембертэй, бие хаа зүс царай нь тайзных, тийм л хүн хэрэгтэй байна шүү дээ. Ийм охид олон байгаа байх.

-Улс тунхагласны баярыг тэмдэглэхээ болиод арваннэгдүгээр сард Чингис хааны төрсөн өдөр буюу "Монгол бахархлын өдөр"-ийг тэмдэглэх болсон. Энэ нь таны хувьд хэр зөв санагддаг вэ?
-Улс тунхагласны баярыг өөрчилснөөр бид баян болох юм уу, ажилгүйдэл буурах юм уу. Яагаад үүгээр оролддог нь их явуургүй санагддаг. Хэзээ ч, хэн ч мартахааргүй үнэнийг үгүйсгээд байхаар нь гайхах юм. Чингис хаан ч түүх, түунээс хойш бага хаад, Мандухай гээд бүгд л түүх шүү дээ. Нам намтайгаа үзэлцэх гэж нэг намыгаа устгахын тулд түүхээ үгүйсгэнэ гэдэг их өрөөсгөл. Миний хувьд нам бус. Урлаг бол аль ч намд үйлчлэх ёстой. Аль ч төрийн үед, аль ч засгийн үед урлаг гэдэг бол тусгаар тргтнолын эх үүсвэр. Тухайн улсын оршин тогтнох урлагтай холбоотой гэж боддог. Тэр тусмаа зан заншил, ардын урлагтай нь холбоотой учраас намчирхах бодол байдаггүй л дээ. Гэхдээ иргэн хүний зүгээс харахад энэ нь жаахан ёс зүйгүй л харагддаг юм.

-Урлагийн завгүй амьдралаас хааяа ч болов төвөгшөөх юм уу?
-Монголын бүсгүйчүүд ялангуяа урлагийнхан бүгдийг зохицуулж, амжуулж чаддаг, чадварлаг, авьяаслаг нэгэн байдаг гэж би хувьдаа ойлгодог. Урлагийн ажил цаг наргүй нь хэцүү. Гэхдээ энэ бол миний аз жаргал. Гэр бултэй байх миний нэг аз жаргалын нэг гэвэл тийм. Үунтэй л адил миний урлагийн амьдрал ч гэсэн аз жаргалын нэгээхэн хэсэг минь. Урлагийн амьдрал хэцуүдээ хэцүү байвч би хэзээ ч энэ амьдралаа ачаа тээр гэж ад үзэж байсангүй. Амьдралын минь нэг утга учир миний хийх ёстой л ажил гэж боддог.

О.Эрдэнэчимэг /ҮНДЭСНИЙ ШУУДАН/