Долоон жилийн өмнө АТГ-ын даргаар ажиллаж байсан Б.Дангаасүрэн Австралийн

Сидней хотод учир битүүлгээр амь насаа алдсан. Энэ хэрэг 2007 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдөр гарсан юм. Б.Дангаасүрэн агсаны төрсөн дүү болох Б. Дансал манай сайтад хандлаа. Тэрбээр ахынхаа учир битүүлэг үхлийн шалтгааныг олж мэдэхийн тулд хөлөө хүрэх газраар явжээ. Гэвч ямар ч үр дүн гараагүй бөгөөд бөөн бичиг цаасанд дарагдсан байна. Б.Дансал ахынхаа үхлийг улс төрийн шалтгаантай гэж үзэж байгаа бөгөөд олон асуудал дээр эргэлзэж явдаг байна. Өөрөөр хэлбэл гадаад, Монгол эмч нарын задлан шинжилгээний хариу тэнгэр газар шиг зөрдөг, хууль хяналтын байгууллага нь бие биерүүгээ бичиг цаас чулууддаг зэрэг нь ийн хардахад хүргэжээ. Ингээд Б.Дансалын яриаг уншигч танаа хүргэж байна.

Юуны учир манай сайтад хандах болсон бэ?

Миний ах учир битүүлгээр нас бараад яг долоон жил болж байна. Энэ хугацаанд би ахынхаа үхлийн шалтгааныг олж мэдэхийн тулд хөлөө хүрэх газар хүрч байна.  Монголын шилдэг 100 гаруй хуульчидтай уулзлаа. Хамгийн үнэтэй зөвлөгөө өгсөн хүн бол Ардын багш, Хөдөлмөрийн баатар Чимэд агсан байсан. Энэ хүн 2007 оны 6 сард манай ахтай уулзсан байдаг юм билээ. Ажил төрлөөр явж байгаад төрийн ордонд уулзаад ярилцсан байдаг. Чимэд гуай “Ажил төрөл ямар байна” гэж асуухад ах “Их хүнд ажил юм, ер нь АТГ-ын дарга гэдэг чинь жирийн хүн хийдэг ажил биш байна, Улсынхаа дээд шүүхэд очиж ажилламаар байна” гэж хэлсэн байдаг. Эндээс харахад ахын ажил их хүнд ажил байсан нь илт. Би зургаа, долоон хүчин зүйлээр хариулт олж авахыг хичээдэг юм.

Та яриач, ямар асуудал байна вэ?

Тухайн үеийн МУ-ын ерөнхийлөгч Н.Энхбаярт би миний ах Б.Дангаасүрэнг нас барсаны дараа “Австралийн Сидней хотын Висентийн эмнэлэгт цогцост нь задлан шинжилгээ хийхдээ хоёр нүдийг нь ухаж авч хоцорсон, хавирга нь хугарсан шалтгааныг олон улсын харилцааны шугамаар тодруулж өгөх хүсэлт хүргүүлсэн юм. Харин ерөнхийлөгч тухайн үеийн улсын ерөнхий прокурор М.Алтанхуягт хандан дотоодын болон олон улсын хууль тогтоомжийн дагуу уг асуудлыг судлан шийдвэрлэх хүсэлт хүргүүлсэн байдаг. Гэтэл прокурорын газраас гаргасан мэдэгдэх хуудасд “Цогцосны нүдийг хаана хэн ямар зорилготой хэзээ авсан болох нь нотлогдож тогтоогдоогүй гэсэн хариу ирүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл ахын хоёр нүдийг Австралийн Сидней хотод авсан эсэх нь мэдэгдэхгүй байна гэсэн байгаа юм.

Автралийн Сидней хотын зочид буудалд нас барсан гэх яриа байдаг ч яг ямар зочид буудал вэ гэдэг нь тодорхой бус байдаг. Тийм үү?

Анх ахыг Сиднейгийн зочид буудалд нас барсан гэж ярьсан. Газар дээр нь яваад  очиход зочид буудал огт байгаагүй. Айлд аваачаад айлд нас барсан. Харин ахтай хамт явсан хүмүүс тэр дундаа Алтангэрэл, Доржпалам, Гунгаа, Энхтуяа нар худлаа ярьсан. Тухайн зед Гунгаа, Энхтуяа нар АТГ-ын дэд дарга Сундуйсүрэн рүү утасаар ярихдаа манай ахыг зочид буудалд нас барсан гэж  хэлсэн байдаг. Гэтэл энэ бүхэн нь худлаа байсан.

Яагаад худлаа ярьсан юм бол. Та мэдээж тодруулж асуусан л байлгүй дээ?

Яг үнэндээ Авсралийн Сиднейд хоёр Монгол айл байдаг. Түвшинжаргалынх бас нэг эмэгтэйгийнх. Энэ хоёр айлд АТГ-ын 6 хүн очоод гурав гурваараа хоёр айлд салж байрласан байдаг. Алтангэрэл, Доржпалам нар тухайн айлын хүмүүст заавар зөвлөгөө өгсөн нь илт байдаг. Тэд дарга зочид буудалд нэг хоночихоод маргааш нь манайд ирж хоносон гэж ярьсан. Тэндээ хоол хийж идсэн байгаа юм. Тэгээд оройтоод хоносон боловч тэр шөнөдөө нас барсан гэдэг. Тэгэхээр нь би ахын буусан зочид буудал руу явмаар байна, хүргээд өг гэж Алтангэрэлд хэлсэн.  Гэтэл Алтангэрэл “Уучлаарай Дансал гуай , бид зочид буудалд байрлаагүй” гэсэн юм. Тэгээд  “Та онгоцны буудал дээр буухдаа хүн аймаар стресстэй буусан, тэгээд айгаад хэлээгүй” гэж хэлсэн. Би , “Та нарын ярьсан хэлсэн худлаа юм байна” гэж хэлэхэд дуугараагүй. Тэр орой нь  би Түвшинжаргалын эхнэр Эрдэнэцэцэгтэй уулзахаар гэрт нь очсон. Тэгээд “Юу болоод байгааг би ойлгохгүй байна, Алтангэрэл болоод ахтай явсан хүмүүс та нарт заавар зөвлөгөө өгсөн, юу гэсэн, та  нар яагаад худлаа ярьсан, ах буудалд буугаагүй, танайд ирээд хоёр дахь хоног дээрээ нас барсан байна”  гэж хэлсэн. Яагаад ингэж худлаа хэлж байгаа юм гэхэд тэр эмэгтэй уйлаад юу ч хэлээгүй. Гунгаа, Алтангэрэл, Доржпалам нар тохиролцоод бүхнийг нуусан.

Ер нь яагаад зочид буудалд буугаагүй юм бол. Бүхэл бүтэн АТГ-аас явж байгаа хүмүүс жирийн нэг айлд байрлах болсон гэдэг сэтгүүлч намайг ч гайхшруулж байна. Үнэндээ ямар учиртайг судалж, шалгах хэрэгтэй юм шиг санагдлаа?

Дагаж явсан орчуулагч Өлзийбаяраас нь би “Та нар яагаад зочид буудалд буугаагүй юм бэ” гэж асуусан. Гэтэл би мэдэхгүй, Алтангэрэл очоод зочид буудал байхгүй, хоёр айлд хуваагдаад байна гэж хэлсэн гэсэн юм. Уг нь бол “Дэлхийн банк”  санхүүжүүлсэн байдаг. Ийм байхад яагаад зочид буудалд буугаагүй юм бэ гэдэг асуулт хариултгүй үлдэж байгаа юм.  Зочид буудал энэ тэрд буух мөнгийг нь Алтангэрэл явсан хүмүүстээ  хувааж өгсөн байдаг юм билээ.  Ийм будлиантай юм хийж, холион бантан хутгасан байхад Монголын төр анхаарч, мөрдөн байцаах ажиллагаа явуулахгүй байгааг үнэндээ гайхдаг.

Ахын тань цогцос нүдгүй байсан нь хүмүүсийг цочирдуулсан санагдаж байна?

Ер нь бол тэр Алтангэрэл их юм мэднэ. Байцааж асууж яагаад болохгүй байгаа юм бэ? Ахыг нас барсан тэр орой юу болсныг хэн ч таашгүй. Ахын нүдний алимыг ухархайнаас буюу тархинаас салгаж авсан байсан. Энэ бол эмнэлгийн нарийн мэргэжлийн эмч нарын л хийсэн ажил байх, тэрнээс биш жирийн хүн салгах боломжгүй гэж би бодож байгаа.

Яагаад?

Яагаад гэвэл ахын нүүр нүд биед ямар нэг сорви үүсээгүй байсан. Австалийн талын дүгнэлтэд тархинд нь 100 хувийн зүсэлт хийсэн гэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл гавлын ясыг 80,90 хувь нээсэн. Тархийг нь гаргасан гэсэн үг. Тархи гаргана гэдэг нүдийг нь авсан байж таарч байгаа юм. Ер нь бол Алтангэрэл, Доржпалам, Энхтуяа болон бусад ахтай хамт явсан хүмүүс хуулийн өмнө очоод хариулах хэрэгтэй. Тэд л бүхнийг мэдэж байгаа.  

Хоёр талын задлан шинжилгээний хариу нэг их зөрөөгүй гэх мэдээлэл байдаг. Үнэхээр тийм юм уу?

Авсралиас ирсэн задлан шижилгээний хариу , манайханы хийсэн задлан шижилгээний хариу хоёр эрс тэс байгаа юм. Автриалд бол ахын цогцост задлан шинжилгээ хийхдээ бөөр, тархи,  зүрх, элбэг, дэлүү гээд бүгдээс дээж авсан байдаг. Тэр бүү хэл бөөрнөөс төчнөөн граммыг, зүрх, элэгнээс ийм граммыг авлаа гэж нарийн бичээд шинжилгээ хийсэн байдаг бөгөөд ахын цогцос дотор гялгар уутанд хийгээд оёж явуулсан байдаг. 2007 оны 11 сарын 28 нд задлан шинжилгээ хийсэн байгаа юм.  Энэ шинжилгээгээр элэг, зүрх, бөөр, уушиг гээд бүх эрхтэн нь хэвийн гэж гарсан байдаг.   Гэтэл манай эмч нарын хийсэн задлан шинжилгээний хариугаар бол ах маань бараг л амьд яваад байсан нь гайхал төрүүлж байгаа юм. Цусан хангамжийн дутагдал, сүрьеэ, архаг үрэвсэл, энэ тэрээр нас барсан байх боломжтой гэсэн байгаа болохоос нас барсан гээгүй. Шууд хэлэхэд Австралийн талын дүгнэлтээр уургын дутагдлаар нас барсан гэж гарсан. Харин Монголын  шинжээчдийн дүгнэлт зүрхний цусан хангамжийн дутагдлаас болж нас барсан байж болзошгүй гэж гарч байгаа юм. Ийм байж болох уу? Тэгээд ч цогцос ирэхээс өмнө манай эмч нар дүгнэлтээ гаргачихсан байсан.

Монгол эмч нарын хийсэн задлан шинжилгээ цогцос ирээгүй байхад хийгдсэн тухай та яриад өнгөрлөө. Энэ юу гэсэн үг вэ?

Би 2007 оны 11 сарын 03-ны өдөр ахынхаа цогцосыг эх орондоо авч ирсэн. Гэтэл задлан шинжилгээний хариу 2007 оны 11 сарын 01-ны өдөр гарсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл ахын цогцос ирэхээс өмнө манай эмч нар задлан шинжилгээний хариу гаргачихсан байдаг юм. Та энэ бичиг баримтуудыг хар л даа. Ийм юм байж болох уу? Бас нэг эргэлзээтэй асуудал байна.

Тэр нь юу юм бэ?

Австрали улсын Гадаадын худалдааны яамнаас манай Гадаад харилцааны яаманд 2008 оны 1 сарын 1-нд ахын нас барсантай холбоотой бичиг ирсэн байдаг. Энэ  бичигт нүдний алимыг цогцосноос салгаж авсан ямар нэг баримт илрээгүй гэж байгаа юм. Тэнд задлан хийсэн байж яагаад  ийм баримт илэрдэггүй юм бэ?  Тэгсэн хэрнээ яг энэ бичгийн доод хэсэгт талийгаачийн нүдний хэлбэрийг алдагдуулахгүйн тулд цагаан шаргал өнгийн хоёр биетийг нүдний ухархайд суурилуулсан гэдгийг батлан илэрхийлж байна гэсэн байдаг.  Эндээс харахад нэг албан бичигт хоёр утга агуулагдаж байна. Үүний учрыг бас олох хэрэгтэй гэж би бодож байна.

Энэ мэт эргэлзээтэй , заавал учрыг олж мэдэх шаардлагатай баримтууд байсаар байхад манай хууль хяналтын байгууллага шалгадаггүй, мөрддөггүйн учир юу юм бол?

Үүнийг л ёстой мэдэхгүй байгаа юм. Би  улсын прокурр Алтанхуяг, дараагийн прокурор Дорлигжав, Улсын мөрдөн байцаах газрын дарга байсан Энхбат гээд олон хүнд, хууль хяналтын бүх байгууллагуудад хандсан. Гэвч гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй л гэдэг юм.

Та талийгаачтай хамт явсан хүмүүстэй бүр нэг дотно яриа хөөрөө өрнүүлж, яг юу болсныг олж мэдэх арга байгаа юм бишүү?

Би Энхтуяа, Алтангэрэл нартай уулзахын тулд их оролдсон. Гэвч надаас үргэлж зугтдаг. Утасаа салгаад алга болчихдог. Ялангуяа тэр АТГ-ын Дүн шинжилгээний хэлтэст ахлах мэргэжилтэн хийж байгаа Энхтуяа бол байнга надаас зугтаж байна. Уулзая гэж тохироод яг цаг тулангуут утасаа салгадаг, гэрийнхээ утасыг хүртэл салгана шүү дээ. Ер нь ахтай хамт явсан хүмүүс аль болох надтай уулзахгүй байхыг хичээж, зугтаад байгаа нь улам их хардахад хүргэж байна. Үнэхээр тэдэнд айх зүйл байхгүй бол надтай уулзаж болно шүү дээ. Би ямар цагдаа, мөрдөн байцаагч биш надаас зугтаад яах вэ дээ. Тэднийг барьж хориод байцаах эрх надад байхгүй шүү дээ.

Одоо та цаашдаа яах бодолтой байна вэ?

Хүний эрхийн үндэсний комисст хандана, өргөдөл, гомдлоо аваачиж өгнө. Болохгүй бол Азийн хүний эрхийн байгууллагад хандана. Олон улсын хүний эрхийн комиссд хандана гэж бодож байна.  Ах маань учир битүүлгээр нас бараад бүхэл бүтэн 7 жил 2555 хоног өнгөрлөө. Үнэхээр энэ учир битүүлэг аллагын учрыг олж мэдмээр байна. Алдсан хүн 10 тамтай гэдэг шүү дээ. Би ахыгаа хар залуугаар нь алдсан хүн. Одоо ингээд дуугүй суугаад баймааргүй байна. Энэ хэргийн учрыг олохын тулд би явах болно.

Ж.Батхишиг