Нүүрсний экспорт тесөвт тусгасан хэмжээнийхээ талд ч хүрэхгүй, төлөвлөсөн орлого тасалдаж, салбарын компаниуд элгээрээ мөлхөхөд хүрээд буй энэ үед манай экспортын гол зах зээл болох өмнөд хөршийн төр, засаг даарин дээр давс гэж хэлж болохоор нэгэн шийдвэрийг гаргаж, тэр дор нь хэрэгжүүлээд эхэллээ. Энэ нь нүүрсний импортод татвар ногдуулах шийдвэр бөгөөд энэ сарын 15 буюу өнгөрсөн лхагва гаригаас хэрэгжиж эхэлсэн юм. Албаны эх сурвалжуудын мэдээлж буйгаар, коксжих нуүрсэнд гурав, эрчим хүчнийхэд зургаан хувийн импортын татвар ногдуулж байгаа аж.

70 гаруй хувь нь алдагдалтай ажиллаж, талаас илүү хувь нь ажилчдынхаа цалинг тавьж чадахгүйд хүрсэн гээд ерөнхийдөө уналтад ороод буй дотоодын нүүрсний салбараа дэмжих зорилгоор гаргаад буй Хятадын төр, засгийн энэхүү шийдвэр Индонезоос бусад, Австрали, Орос, Монгол зэрэг бүх экспортлогчид хамаатай. Индонезийн хувьд БНХАУ-тай чөлөөт худалдааны гэрээтэй "ASEAN"-ы гишүүн орон гэдэг утгаараа татвараас чөлөөлөгдөх юм байна.

Уг шийдвэрт хамааралтай экспортлогчдоос хамгийн түрүүнд, нэлээд сүр дуулиантай реакц үзүүлсэн нь Австрали байв. Австралийн нүүрсний компаниудын хувьд импортын татвар тогтоосныг хүчтэй эсэргүүцэж, Хятадын төр, засгийн төвшинд ярилцаж тохиролцох шаардлагыг эрх баригчдадаа тавьсан юм. Эс бөгөөс Австралийн нүүрсний салбар дахин өндийхгүй гэдгийг ч анхааруулаад авсан. Үүний дараахан тус улсын Ерөнхий сайд Тони Эббот Хятадын талд хандан импортын татвар ногдуулах шийдвэр Австралийн нүүрсний компаниудад төдийгүй Хятадын эрчим хүчний балбарт ч сөргөөр нөлөөлөхийг хэлсэн бол Худалдааны сайд нь энэ татвараас зайлсхийхийн тулд БНХАУ-тай чөлөөт худалдааны гэрээ байгуулах талаар ярилцана гэдгээ мэдэгдээд байгаа.

Австралийн хувьд энэ шийдвэрийг эмзэг хүлээж авсан нь учиртай. Нэгдүгээрт, Хятадын нүүрсний хамгийн том нийлүүлэгч. Хоёрдугаарт, өмнөхөн нь буюу өнгөрсөн сард Хятад улс агаарын бохирдлоо бууруулах зорилгоор 16 хувиас дээш үнс, нэг хувиас дээш хүхрийн агууламжтай, чанар муутай нүүрсийг ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн импортлохгүй гэсэн шийдвэрийг мөн гаргасан юм. Австралийн олон жил ашиглагдсан, нүүрсний чанар хангалтгүй уурхайнуудын хувьд энэ хориг нэлээд хүнд тусч, зарим нь нүүрсээ угааж үйл ажиллагааны зардлаа өсгөхөөс өөр аргагүй болж байгаа бөгөөд экспортод гаргадаг нийт эрчим хүчний нүүрсний бараг тал хувь нь босго давж чадахгүй гэсэн тооцоо гараад байгаа аж. Дэлхийн нүүрсний зах зээлийн уналтаас үүдэн их хэмжээний алдагдал хүлээж, зардлаа танахын тулд олон мянган ажилтнаа халж, дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэж буй олон компанийн хувьд дээрх хоригийн дараахь шоокноосоо гарч амжаагүй байтал нэмээд импортын татвар ногдуулах шийдвэр гаргасан нь ийн хүчтэй реакц үзүүлэхээс аргагүй байдалд оруулсан байна. Нүүрсний худалдааны хамтрагчдадаа өгсөн Хятадын энэхүү "угсраа цохилт"-ыг салбарын олон улсын шинжээчид хүртэл "Австралийн нүүрсний салбарын хувьд тоглоом дууслаа гэж ч хэлж болохоор байна" гэж дүгнэжээ.

Импортын татварын хувьд уг нь огт шинэ зүйл биш. Нэг ёсондоо 2005 онд цуцалсан импортын татварыг сэргээж байгаа хэлбэр юм. Гэхдээ нүүрсний салбар хүнд, компаниуд асар их алдагдалтай ажиллаж байгаа энэ цаг үед гурав болон зургаан хувь нь хэтэрхий өндөрт тооцогдож байгаа аж. Жишээ нь, Австралийн компаниуд аль болох бага алдагдал хүлээхийн тулд одоогоос хоёр жилийн өмнө 120 ам.доллар байсан эрчим хүчний нүүрсээ тонн тутмыг нь дор хаяж 66 ам.доллараар Хятадад санал болгож байгаа ч бодит байдал дээр 65-аар өгч байгаа юм байна. Гэвч импортын татвар тогтоосноор Хятадын тал дээд тал нь 62 ам.доллараар авахаар болж байгаа юм. Харин 2011 онд тонн нь 330 ам.доллар хүрч байсан коксжих нүүрсний тухайд өдгөө 113 болтлоо унаад байгаа. Шинэ журам хэрэгжиж эхэлснээр үүнээс доош орж ирэх нь гарцаагүй болоод байгаа юм.

Хятадын төр, засгийн дээрх хоёр шийдвэр нүүрсний салбарт олон жилийн туршлагатай, баттай байр суурьтай, өндөр хөгжилтэй Австралийг ийн дээр дооргүй сандаргаж байхад тэдэнтэй харьцуулахад нялхаараа байгаа, коксжих нүүрсээ 30-35-хан ам.доллараар өгдөг, машинаар зөөдөг манайхан, манай компаниуд харин сандарч тэвдсэн ч юмгүй, юу ч болоогүй юм шиг чимээгүй л байна.

Эсвэл нөхцөл байдалтайгаа бүр эвлэрчихсэн бололтой. Төр, засгийн эрхмүүдийн хувьд одоо суудал, эрх мэдлийн асуудал нь илүү чухал бөгөөд энэ талаар бодох ч сэхээгүй байх шиг.

Хятадын нүүрсний номер нэг нийлүүлэгч гэдэг утгаараа олон улсын төвшинд Австралийг онцолж, Австралид л хамгийн хүнд цохилт болох нь ээ гэж ярьж, бичицгээж байгаа болохоос Монголд хамаагүй, нөлөөлөхгүй гэсэн үг огт биш. Чанар муутай нүүрс импортлохгүй гэсэн шийдвэрийн тухайд эрчим хүчний нүүрс экспортолдоггүй манайд хамааралгүй учир санаа зовохгүй байх нь зүйн хэрэг. Харин ч манай нүүрс илүү өндөр чанартай гэдэг утгаараа овсгоо гаргаж чадвал ашигтайгаар эргүүлж ч болох талтай.

Импортын татвар, тэр дундаа коксжих нүүрсэд тавигдаж буй гурван хувийн татвар бол манайд шууд хамааралтай. Хөл дээрээ зогсч амжаагүй, дэд бүтэц, ложистик муутай болохоор Австралиас дутахааргүй, магадгүй илүү хүнд цохилт болж ч мэднэ. Импортын татвартай, татваргүй төлөвлөсөн хэмжээнийхээ талд ч хүрэхгүй нүүрс экспортолж, төсөвт тусгаснаасаа хоёр дахин бага үнээр худалдаж байгаа манай улсын хувьд дээрх шийдвэрт тохируулж ойрын хугацаанд шинэ зохицуулалт хийх, эсвэл Австралийн адил Хятадын төр, засгийн төвшинд яриа хэлэлцээ хийх ч юм уу, урт хугацаандаа төмөр замаа ашиглалтад оруулж, тээврийн зардлаа, компаниуд олборлолтын зардлаа бууруулах зэрэг олон алхам, нүүдэл хийх шаардлага зайлшгүй тулгарч байна. Эс бөгөөс нүүрсний зах зээл ойрдоо сэргэх төлөвгүй, Хятадын хэрэглээ хумигдаж байгаа, дээр нь өрсөлдөөн ширүүсч буй ийм нөхцөлд хоёр жил хүрэхгүй хугацааны дотор тэргүүлэгчийн байраас дөрөвдүгээр байр руу ухарсан шигээ бүр өрсөлдөөнөөс шахагдаж, нүүдэл хийх ч чадалгүй болох эрсдэлтэй гэдгийг салбарын мэргэжилтнүүд хэлж байна.

Саяхан эргүүлэн татсан 2015 оны төсвийн төсөлд ирэх онд 20 сая тонн нүүрс экспортолно гэж тусгасан нь энэ оны 31 саятай харьцуулахад амьдралд арай ойртсон тоо. Гэсэн хэдий ч он дуусахад хоёр сар гаруйхны хугацаа үлдээд байхад 13 сая тонныг гаргаад буй энэ оны байдалтай харьцуулахад 20 сая гэдэг өндөр тоо. Импортын татвар тавьсан ийм нөхцөлд биелүүлэхэд бүр ч амаргүй, тиймээс төр, засаг, салбарын яамны зүгээс шийдвэртэй алхмууд хийж, экспортлогчдоо дэмжих, экспортлогчид ч идэвх санаачилга гаргаж байж өөрсдийн төлөвлөгөөгөө ч биелүүлж, өрсөлдөөний шалгуурыг ч давна гэдгийг Монголын экспортлогчдын холбооны ерөнхийлөгч нь хэлнэ лээ. Бодох л хэрэгтэй.

Уг нь манай улсын хувьд хамгийн гол дутагдал болох тээвэрлэлт, боловсруулалтын асуудлаа шийдэж, Хятадтай газарзүйн байрлалын хувьд ойр, нүүрсний чанар өндөр зэрэг давуу талаа ашиглаж чадвал хүчтэй өрсөлдөгч байх бүрэн боломжтой. Гэхдээ энэ удаа улиг болтол яригдаж байгаа энэ сэдвээр нурших гэсэнгүй. Юутай ч хамгийн түрүүнд Австралийг хүртэл сандаргаад байгаа Хятадын шийдвэр, нүүрсний өрсөлдөөний бас нэг гэнэтийн шалгуурт бүдэрчихгүйн төлөө хөдлөх, ямар нэг зүйл хийх хэрэгтэй болов уу.

Б.НАРАНТУЯА /ҮНДЭСНИЙ ШУУДАН/