УИХ-ын гишүүн Д.Хаянхярваатай ярилцлаа.

 ЭЕРЭГ ҮР ДАГАВРЫГ ХАРСАН БҮТЦИЙН ӨӨРЧЛӨЛТ ОРУУЛЖ ИРСЭНГҮЙ

-Ерөнхий сайд олон нийтийн дунд багагүй хүлээлт үүсгээд байсан Засгийн  газрынхаа шинэ бүтцийг танилцууллаа. Хүмүүс шинэ бүтцийг янз бүрээр л хүлээн авч, тайлбарлаж байна. Таны байр суурь  юу вэ?

-Ерөнхий сайдын танилцуулсан шинэ бүтэц гэдэг нь түр зуурын гал унтраасан зүйл болжээ гэсэн ерөнхий дүгнэлтийг хийж сууна. Ер нь  манай улс 1990-ээд оноос хойш Засгийн газрын тогтвортой бүтэцгүй явж ирлээ л дээ.

Нэг сонгууль болсны дараа ялалт байгуулсан нам нь өөрсдөдөө таарсан бүтцийг бий болгож, бүрдүүлдэг. Жишээ нь дэд сайдтай болж нэг үзээд л, больж нэг үзээд л.

Шадар сайд, Тэргүүн шадар сайдын албан тушаалыг бий болгонгуутаа больж байх жишээтэй. Угтаа  энэ удаагийн бүтцийн өөрчлөлтийг тал талын судалгаа тооцооны үндсэн дээр ул суурьтайгаар хийх  ёстой байлаа.

Өөрөөр хэлбэл, бүтцийн өөрчлөлтийг яаж хийвэл цаашид төр удаан хугацаанд оршин тогтнож болох вэ гэдгийг л  харах байлаа.

Хэрвээ бүтцийн өөрчлөлтийг  ийм байдлаар бодож оруулж ирсэн бол нийгэмд ч тэр, цаашдаа төр  засгийн үйл ажиллагааг ч тогтвортой явуулахад чухал ач холбогдолтой ажил болох байлаа.

Харамсалтай нь энэ бүх эерэг үр дагаврыг харсан бүтцийн өөрчлөлт болж чадсангүй.

-Яагаад ийм явцуу өөрчлөлт болчихов. Танд өөр нэг тайлбар байх шиг байна?

-Энэ өөрчлөлт бол нөгөө л нам доторх бүлэг, фракцууддаа зориулсан бүтцийг хадгалж үлдэх гэсэн арга ядсан  ажил боллоо. Яамны тоог цөөлсөн нэртэй хоёр Шадар сайдтай болж байх жишээтэй.

Ингээд харахаар үр ашгийн хувьд үндсэн зорилгодоо хүрсэн бүтцийн өөрчлөлт болж чадсангүй л гэж дүгнэж байна.

-Нөгөө талаас яамдын тоог  дутуу цөөллөө гэж шүүмжлэх хэсэг ч байна. Тухайлбал, Соёл, спорт, аялал жуулчлалын  яамыг Боловсрол шинжлэх ухааны яамтай, Хүн амын хөгжил нийгмийн хамгааллын яамыг Хөдөлмөрийн яамтай нэгтэх боломжтой байсан гэж тайлбарлаад байна л даа. Ер нь зөв яамдаа нэгтгэж чадав уу?

-Чадаагүй. Үндсэн чиг үүргийн томоохон яамдаа нэгтгэчихлээ шүү дээ. Дэд бүтцийг барилга хот  байгуулалтын салбартай Эрчим хүчийг Уул уурхайтай нийлүүлчихлээ.

Гэтэл цаана нь жинхэнэ нэгтгэж болохоор нийгмийн салбарын яамд нь үлдэж байна.

Боломжтой яамдаа нэгтгэлгүй аваад үлдчихэж байгаа нь өнөөх л бүлэг, фракцынхаа хүмүүст зориулаад аваад үлдчихэж байгаа хэрэг. Соёл гэдэг бүхэлдээ том салбар л даа. Тийм учраас бид нэрний асуудалд анхаарал хандуулах хэрэгтэй байгаа юм.

Боловсрол соёл шинжлэх ухааны яам гэх үү, Боловсрол, соёл, аялал жуулчлалын яам гэж нэрлэх үү гэх мэтээр нэртэй холбоотой ярих  юм бий. Бас нэг зүйл нь салбар бүхэн өөрийн гэсэн тусгай яамтай байхыг л  хүснэ.

Гэхдээ тухайн салбарын жижиг эрх ашигт захирагдах уу эсвэл улсынхаа том эрх ашгийг дээгүүр тавих уу гэдэг байдлаар асуудалд хандах учиртай байгаа юм. Эндээс харахад Монгол Улсын нийгэм эдийн засгийн бүтэц, одоогийн чиг хандлага гэх мэтийг маш сайн судалж үзэх ёстой байсан.

 Үүний дараа бүтцийн өөрчлөлттэй холбоотойгоор яарж сандралгүйгээр намын бүлгүүд, УИХ-тайгаа  сайтар ярилцах хэрэгтэй байлаа.

Цаашилбал, үнэхээр л үр дүнтэй ажил хийхийг  хүссэн бол олон нийтийн санал асуулга ч явуулж болох байсан. Үүний дүнд цаашид ийм бүтцээр ажиллавал улс төр тогтвортой байх, ажил урагшлах үндсэн зорилгодоо хүрэхэд дөхөм болно гэж үзэж, бүтцээ өөрчлөх учиртай байлаа. 

ЗУРГААН ЯАМЫГ НЭГТГЭЭД ХЭМНЭЛТ ГАРГАНА ГЭДЭГ ҮЛГЭР

-Данхар бүтцийг цомхотгох,  давхар эрх ямбыг салгах зорилгоор л бүтцийн өөрчлөлт хийх гээд байгаа. Тэгэхээр зургаан яамыг татан буулгаснаар төсөв хэмнэх том зорилгодоо жаахан ч болов дөхөж очиж чадах болов уу?

 -Зургаан яамыг нэгтгээд хэмнэлт гарна гэж хэлж чадахгүй. Зургаан яамыг  нэгтгэлээ гээд  тус бүр нэг сайд, нэг төрийн нарийн бичгийн дарга л явна биз дээ. Бусдыг нь нэгтгэж байгаа яамтайгаа нийлүүлж, доогуур нь таргалуулаад л өнгөрнө.

Яамдад байгаа тэр олон төрийн албан хаагчийнхаа хэнийг авч, хэнийг хална гэхэв.  Тэгээд ч наадуул чинь явуулах ёстой хүмүүсээ явуулж чадахгүй. Үүнд би ёстой зуун хувь итгэлтэй байна.

Зургаан яамыг нэгтгэснээр төсөвт хэмнэлт гарна гэдэг үлгэр. За яахав дээ, бензин шатахууны зардал гэх мэтээр их удахад зургаан хувийн хэмнэлт л гарсан болно.

-Н.Алтанхуяг сайд Засгийн газраа данхар бүтцээр зохион байгуулсан гэсэн олны шүүмжлэлийг дарахын тулд гал унтраах төдий ажил хийлээ гэж та дүгнэж байгаа байх нь ээ?

 -Яг л тийм юм боллоо.  Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг шууд  утгаараа өнөө маргаашаа аргацаасан л алхам хийлээ.

Ер нь яахав дээ ийм зальжин маягийн бүхнийг аргацаах гэсэн арга хэмжээ аваад байгаа нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд, АН-ын даргад бол болоод байгаа юм шиг санагдаж байж болох.

Гэтэл энэ бүхний сөрөг үр дагавар ард түмний амьдрал, улсын эдийн засаг санхүүтэй  холбогдож таарна. Ингэснээр сөрөг үр дагавар нь ард түмний нуруун дээр л очно шүү дээ.

Ийм бүтцээр ажиллаад эд нар нэг их хол явахгүй. Эрх баригчид эхний ээлжинд нам доторхи фракци, бүлэглэлийн зөрчил, тэмцэлд тууштай өөрчлөлт хийхгүй бол цаашид засаглах чадамж нь сулхан хэврэг хэвээрээ байсаар л байх болно.

-Тэргүүн шадар сайд гээд шинэ албан тушаал гаргаад ирлээ.

Энэ суудлыг хэнд зэхэв гэдэг  таамаг явж эхэллээ л дээ. Тэргүүн шадар сайдын албан тушаал үнэхээр хэрэгтэй юу?

-Нэг Шадар сайдтай болоод л байгаа биз дээ. Бас болоогүй Гадаад харилцааны сайдаа ингэж нэрлэх юм гэсэн. Цаанаа ямар тохироо хийж ийм суудал гаргаж ирсэн нь бүтцийн өөрчлөл гээд байгаа юм нь дууссаны дараа л хэнд зориулсан нь тодорхой болно.

Нэг хүнд бэлдсэн албан тушаал гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой шүү дээ.

ДАВХАР СЭТЭР БОЛ НЭГ Л ХҮНД ЗОРИУЛСАН АЛБАН ТУШААЛ

-Гадаад харилцааны сайд бусдаасаа зиндаа дээгүүр, тэр дундаа Шадар сайдын сэтрийг давхар зүүхийн ач холбогдол нь чухам юу юм бол?

-Нарийндаа яривал бүх л улс оронд Гадаад харилцааны сайд нь асар нэр хүндтэй хүн л байдаг шүү дээ. Аливаа ажил нэрэндээ байдаггүй.

Ерөөсөө л хэрхэн яаж, ямар үр дүнтэй ажиллаж байна вэ гэдэг л эцсийн дүндээ чухал. Ерөнхий сайдын хэлж байгаа шиг Шадар сайд бөгөөд Гадаад харилцааны  сайд гэхээр гадныхан айхтар өндөр төвшинд хүлээж аваад сүйд болно гэсэн ойлголт байхгүй.

Энэ яриад байгаа  давхар сэтэр бол мөн л нэг хүнд зориулж гаргаж ирж байгаа суудал. Цаад утгаараа Ерөнхий сайд маань Засаг бүрдүүлж байгаа хэдэн хүнтэйгээ яаж нэг  2016 оныг хүртэл эвтэйхэн байх вэ гэдгээ бодож олох гэж хөөрхий их чардайж байх шиг байна.

-Ерөнхий сайдын танилцуулсан  бүтцийг агуулгын хувьд  намууд дэмжсэнгүй. Зөвхөн бүтэцдээ салхи оруулж байна гэдэг утгаар дэмжиж байх шиг байна.

Ингэж бүгдээрээ нийлж, дуртай дургүй ам хааж байхын оронд эсэргүүцлээ ил зарлаад асуудлыг унагааж болдоггүй юм болов уу?

 –Улс төрийн намынхан бид үндсэндээ маш том алдаа хийж байгаагаа л ухаарах хэрэгтэй. АН-ынхан дотроо хүлээн зөвшөөрөхгүй байна л гэж байна.

Бид  ч мөн байгаа оносон бүтцийн өөрчлөлт биш гэж байна. Гэхдээ энэ асуудлыг манай нам дангаараа унагааж чадахгүй шүү дээ.

Ер нь юманд нухацтай хандая,  үнэхээр ард иргэдээ, улс орноо бодъё гэвэл энэ бүтцийн өөрчлөлтийг дэмжихгүй байгаа АН-ын гишүүд манай намд хандаад, яриа өрнүүлэх хэрэгтэй.

Мэдээж манай намын 26 тэр чигтээ “Болохгүй байна” гэж хүлээж аваагүй байх.

Магадгүй “Энэ өөрчлөлтийг болж байна” гэж үзэж байгаа хүн байхыг үгүйсгэхгүй.

Тийм учраас дэмжихгүй байгаа хэсэг нь нийлж, ухаан бодлоо уралдуулбал зөв шийдэл гарах л байх. Тэглээ гээд ямар үр дүн гарахыг хэлж мэдэхгүй юм.

-Н.Батбаяр сайдад хариуцлага тооцох асуудлыг танай бүлгээс тавьсан ч  чуулган  дамнаж явсаар одоо бүтцийн өөрчлөлттэй  нэгтгэж байх шиг байна.

Үүний цаана эдийн засгийг элгээр нь хэвтүүлсэнд хэн хариуцлага хүлээх вэ, нөгөө талаас эдийн засгийг сэргээх талаар хэн ярих вэ гэдэг ойлголт эзэнгүй үлдэж байгаа юм биш үү?

 -Сүүлийн үед хууль дээдэлнэ гэдгийг энэ Засгийн газар уландаа гишгэчихлээ  шүү дээ. Сайд огцруулах асуудлыг УИХ-аар хэлэлцдэг тодорхой хууль дүрэмтэй юм, уг нь. Хуулиар заагаад өгчихсөн маш нарийн зохицуулалт байгаа.

Гэтэл бүр улаан цагаандаа гараад Н.Батбаярын асуудлыг 100 гаруй хоног явуулчихаад “Одоо бүтцийн өөрчлөлт хийж байна, болъё” гэж байх жишээтэй.

Бүтцийн өөрчлөлт хийж болно, гэхдээ бидний гаргаж тавьсан асуудлыг шийдвэрлэх ёстой. Н.Батбаяр сайдыг огцруулах эсэхээ УИХ  шийдвэрлэсний дараа бүтцээ ярих хэрэгтэй.

Энэ нь дараа дараагийнхаа Засгийн газрын гишүүдэд сургамж болох ёстой. Хэрвээ ингээд үлдээчихвэл Н.Батбаярын ажлыг нэг хэсэг нь “Буруу” гэж үзэж байгаа юм байна. Нөгөө хэсэг нь “Болж байна” гэж үзэж байгаа юм байна гэж харна.

Харин огцруулчихвал “Эдийн засгийн сайдын ажил болохгүй байгаа юм байна” гэж дүгнэнэ шүү дээ. Ингэснээр дараагийн хүнд “Ажлаа сайжруулахгүй бол ийм асуудал гарч болзошгүй нь” гэдэг сигналийг өгч байх учиртай юм.

Ер нь энэ жишгээс харахад ч тэр эрх баригчид дотроо хариуцлага тооцох чадваргүй гэдэг нь харагдаад байгаа юм.

Нэгэндээ хариуцлага тооцчихвол Засгийн газар нь зад үсэрчих гээд байна шүү дээ. Н.Алтанхуяг юун улс орны эдийн засгийг сэргээх нь байтугай тарж уначих гээд байгаа Засгийн газраа яаж нэг гарт барих вэ гэдэг явган заль гаргаад л гүйгээд байна шүү дээ, чааваас.

ЕРӨНХИЙЛӨГЧ МАШ ХҮЛЭЭЦТЭЙ ХАНДАЖ БАЙНА

-Нэгтгэсэн яамдыг хэн толгойлж үлдэх, хэн нь  явах вэ гэдэг таавар яваад эхэлчихлээ. Таны харж байгаагаар засагт хэн нь үлдсэн нь дээр юм бол?

 -Хэн нэгний талаар би энд яримааргүй байна. Сайд нараас хэнийг явуулж, хэнийг үлдээх нь эрх баригчдын өөрсдийнх нь үүрэг.

Харин Ерөнхийлөгчөөс ирүүлсэн албан бичигт эд нар анхаарал хандуулж байгаа байх гэж найдаж байна. Ерөнхийлөгч маш тодорхой хэлсэн байна лээ.

Энэ удаад дан дээлтэй сайд нар гаргаж ирэхийг анхааруулсан байсан. Харин үүнд яаж хандахыг нь харъя. Үнэхээр “Давхар дээл” хүнд суртлын асуудлыг цэгцэлж, төрөө цэвэр тунгалаг болгоё гэдэг талаас хандаж байгаа бол Ерөнхийлөгчийн анхааруулгыг хүлээж авах ёстой.

Ерөнхийлөгч хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа  Н.Алтанхуяг сайд өөрөөс нь “Давхар  дээл”-ний асуудлыг  эхний хагас жил дуустал битгий яриачээ” гэхэд нь хүлээн зөвшөөрсөн гэдгээ хэлсэн байна лээ.

 Энэ бүхнээс харахад Ерөнхийлөгч маш хүлээцтэй хандаж байгаа нь харагдаж байгаа юм. Товчхондоо, энэ улс төрийг нэг их үймүүлэлгүй ажлыг нь явуулчихъя гэдэг байр сууринаас асуудалд хандаж байна гэж ойлгож байгаа.

Энэ хүний итгэлийг АН-ынхан хэрхэн дааж ажиллахыг л харъя.

-Бүтцийн өөрчлөлттэй холбоотойгоор улс төрийн гадна байгаа хүмүүс орж ирэх нь гэсэн таамаг явж байна. Тухайлбал, М.Энхсайхан, тэр бүү хэл, МАХН-ын дарга Н.Энхбаярын нэр хүртэл яригдаж байна. Энэ талаар танд ямар мэдээлэл байна?

 -Эд нар хэнийг ч дэвшүүлж болно, улс төрд хэн ч орж ирж болно. Асуудлыг парламентаар хэлэлэцэнэ.

Мэдээж олонхи бодлого зангидаж яваагийнхаа хувьд дэвшүүлсэн хүнээ гаргахыг л хичээх байх.

Гэхдээ аливаа асуудалд эрүүл саруул ухаанаар хандвал парламентын хэлэлцүүлгийн шатанд хэнийг гаргаж, хэнийг нь үлдээхээ шийдэж таарна даа.

ЭД УИХ-ЫН ТОГТООЛЫГ ОГТ ОЙЛГООГҮЙ БОЛОЛТОЙ

-Ирэх оны төсвийг өргөн барьчихлаа. Хэр төсөв болсон юм бол.Та анхаарав уу?

-Хэд хоногийн өмнө төсөв өргөн барилаа гэж сонссон. Миний хувьд одоохондоо танилцаж амжаагүй байна. Харин өнгөрсөн оны төсөв юу болж байгааг хэн хүнгүй харж байгаа  шүү дээ.

Тухайлбал, төсвийн алдагдал 160 тэрбум гараад явчихлаа. Татварын орлого 500 гаруй тэрбумаар тасарчихлаа. Төлбөрийн тэнцлийн алдагдал бараг их наяд ам.долларт хүрчихлээ.

Монголбанкны алдагдал 600-700 сая тэрбум хүрч байх шиг байна. Энэ мэтчилэнгээр төсөвт хэл ам таталсан асуудал бий. Ер нь  миний хувьд төсөвт тодотгол хийх ёстой гэж үздэг.

Энэ төсөвтөө тодотгол хийхгүйгээр ирэх оны төсвийг  оруулж ирж байх юм. Төсвийн алдагдал, санхүүжилтээ авч чадаагүй бүтээн байгуулалтын ажлаа яах юм гэдгээ цэгцлэх хэрэгтэй байгаа юм, уг нь.

Гэхдээ өнөөдрийн хувьд эд нар төсөвтэй манатай л байна. Уг нь  100 хоногийн ажлынхаа хүрээнд бүтцийн өөрчлөлтөө, төсвийн тодотголтой хамт ярих хэрэгтэй байсан юм.

Цаашлаад Өрийн удирдлагын хуулиа батлах гэх мэтээр ээлжит бус чуулган хуралдуулах шаардлагтай байлаа. Энэ бүхнийг манай  бүлгээс ч нэлээн шаардсан. Гэтэл хүлээж авалгүй байсаар гурван ч сар сайхан налайлаа шүү дээ. 

-Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг “ЭЗЭН 100” хөтөлбөрийн тайланг тавилаа. Та энэ тайланг хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Эд ерөөсөө УИХ-ынхаа тогтоолыг ойлгоогүй юм байна л гэж бодож байгаа. Уг нь УИХ-аас гарсан тогтоолд 100 ажил хийгээрэй гэж хэлээгүй юм шүү дээ.

100 хоногийн дотор эдийн засгаа эрүүлжүүлэх анхны алхмыг бий болгох чиглэлийн тогтоол л байсан юм. Харин  өөрсдөө бол “100 хоногийн дотор эдийн засгийг сэргээнэ” гэсэн утгатай зүйлийг ярьсан шүү дээ.

Гэтэл тайланг нь хартал ертөнцийн есөн хангай юмыг хамаж бичиж байж сая нэг 100 ажил болгосон байх юм. 100 хоногийн ажил гэснээ 100 ажил гэж ойлгоод тайлан маягийн зүйлээ буруу гаргачихаж гэж  харж байгаа.

Тухайлбал, Кизил рүү автобус явдаг боллоо, Эрээн рүү онгоц нисдэг боллоо, гадаадын хөрөнгө оруулагчид чууллаа ч гэх шиг их л инээдтэй тайлан байна лээ дээ.

Мөн тайланд  Оюутолгойн таварын өр 130 сая ам.доллар байсныг  30 болгож буурууллаа гэсэн байгаа юм. Энэ одоо юу болж байна аа. Энэ чинь одоо наймаа болж байгаа юмуу, 130 сая ам.долларын өр тавьчихаад 30 болгочихдог ямар байцаагч байна аа.

Төрийн ажлыг ингэж үлгэр шиг явуулж болохгүй ээ. Энэ мэтээр хүүхдийн тоглоом шиг зүйл ярьж суугаа  хүмүүсийг бид яаж сайн ажиллаж байна гэж харах юм бэ. “ЭЗЭН 100”-ийн тайланд үндсэн тогтоолтойгоо уялдаж байгаа зүйл тун цөөхөн байна лээ.

Харин хоёр хөршийн  төрийн тэргүүний айлчлалын хүрээнд хийсэн ажлууд бол гарцаагүй томд тооцогдоно. Транзит тээвэр, далайн боомт, нүүрстэй холбоотой асуудлаар анхны шийдэлд хүрлээ.

Энэ мэтээр хийсэн зөв зүйтэй ажлыг  үгүйсгэж болохгүй.

-Энэ намрын чуулганы үр дүнг та  хэрхэн харж  байна вэ? 

-Бид үнэхээр л улс эх орныхоо төлөө бодож байгаа бол гол хуулиудаа л батлах учиртай. Ер нь эдийн  засаг, татварын орчин, ашигт малтмал олборлох, хөрөнгө оруулалттай холбоотой хуулиудаа олон улсын хэмжээнд баараггүй тогтвортой мөрдөх ажлыг маш сайн хийх ёстой.

Үүний тулд Өрийн удирлагын болон Өмчийн хуулиудаа нухацтай сайн хэлэлцэх ёстой.

Гэтэл Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүн гэх мэт дампуу зүйл хэлэлцээд яваад байвал үндсэн асуудал руугаа орно гэдэг эргэлзээтэй. Ер нь сүүлийн үед чуулганаар хэлэлцэх асуудлынхаа 30-40 хувийг л нугалдаг болчихоод байна. Бусад цагт нь элдэв хэрүүл хийсээр дуусдаг болчихож.

Парламент нь  парламент шиг, засаг нь засаг шиг ажиллаж чадахаа больчихлоо. Ер нь энэ Монголын төр юу л болоод байна даа л гэж бодож сууна.

-Хэн хүнгүй  л УИХ, Засгийн газрын үйл ажиллагааг шүүмжилсэн дүгнэлт хийж байна. Хэдий болтол болохгүй, бүтэхгүй байна гэж ярьж суух юм бэ. АН-ынхны хувьд бол ингэсээр байтал эрх барих  хугацаа нь дуусгавар боллоо шүү дээ?

-АН-ын эрх барих хугацаа дуусчихсан гэж хэлж болно.  Үндсэндээ он гараад л сонгуулийн уур амьсгал ороод үр дүнтэй хийж чадах уу үгүй юү гэдэг асуулт л үлдлээ. Хэн хүнгүй хэлээд хэлээд нэмэргүй байна шүү дээ.

Яаж  хэлээд ч нэмэр алга. Хүндээ хариуцлага тооц гэхээр чадахгүй юм байна, эдийн засгаа сайжруулах ажил хийж ч чадахгүй юм.

Гэсэн атлаа “Бид бүх л зүйлээ сайн хийлээ” гэх юм.  Зарим сайд нь бүр “Бид хийсэн ажлаа бага сурталчилсан байна” гэж ярьсан байна лээ.

Энэ нэг хий хоосон ярьдаг пиараа багасгах хэрэгтэй байгаа юм. Хармсалтай нь ингэж ажиллаж чадахгүй улс юм.

М.Жаргал

gereg.mn