НЭМГ-ын дарга Ш.Энхбат Нийслэл Таймс сонинд өгсөн ярилцлага.

Сурв: -Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрын бодлого чиглэл, ажлын цар хүрээ ер нь ямар хэмжээнд байдаг юм бэ. Хэдэн алба, хэлтэстэй үйл ажиллагаа явуулж байна гэсэн асуултаар яриагаа эхлэе?

- Нийслэлийн хэмжээнд нийт хичнээн эмнэлгийн байгууллага болон эмч, ажилчид энэ салбарт ажиллаж байгаа талаар ярих нь зөв байх. Нийслэлийн Эрүүл мэндийн  газрын шууд харьяанд 25 байгууллага байдаг. Үүнд таван мянга 500 гаруй эмч, сувилагч, албаны хүн ажиллаж байна. Харин манайхаас тусгай зөвшөөрөл авсан хувийн хэвшлийн эмнэлэгүүдийг оруулахаар 22 мянган хүн нийслэлийн Эрүүл мэндийн газартай хамаатай гэсэн үг. Тусгай зөвшөөрөл авч хамтран ажилладаг 1200 эмнэлэг байгаагаас гадна 630 гаруй эмийн сан үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Эдгээр байгууллагуудыг мэргэжлийн арга зүйгээр ханган ажиллаж байна даа. Ийм том бүтэц хариуцан ажилладаг ч манай газрын бүтэц орон тоо бол цомхон. Тодруулбал, өнөөдрийн байдлаар 45 хүний бүрэлдэхүүнтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа юм. 

Сурв: -Эрүүл мэндийн салбарт нэг таагүй мэдээ дуулдахад тэр чигээрээ шүүмжлэлд өртөх нь бий. Тэгэхээр таны хувьд энэ салбарыг хэрхэн харж байна?
-Манай эрүүл мэндийн салбарыг хүнтэй жишвэл, бие нь муу хүнтэй зүйрлэж болохоор байгаа юм. Учир нь манай улсын эрүүл мэндийнхээ салбарт зарцуулж байгаа хөрөнгө үнэхээр хомс. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 2.7  хувийг энэ салбарт зарцуулдаг.  Гадаад оронд ямар байдаг вэ гэвэл АНУ гэхэд ДНБ-ыхээ 16,  Японд 12 хувийг энэ салбарт зориулж байна. Тэгэхээр манайх шиг ийм хэмжээний хөрөнгө, мөнгө зарцуулчихаад чанартай, хүртээмжтэй эмнэлэгийн тусламж үзүүлнэ гэдэг бол үнэхээр хэцүү. Гэхдээ манай эрүүл мэндийн тогтолцооны  суурь нь зөв байсан учраас энерциэрээ л явж байна гэж хэлж болно.
Сурв: -Тэгэхээр эрүүл мэндийн салбарын хүртээмж хангалтгүй байгаа нь төсөв мөнгөтэй холбоотой байх нь ээ?
-Тийм. Төсөв мөнгө үнэхээр дутагдалтай. Хоёрдугаар зүйл нь гэвэл эрүүл мэндийн салбар бусад салбартай харьцуулахад зах зээлийнхээ тогтолцоонд огт шилжээгүй салбар гэж хэлж болно. Хуучин бүх юм нь төсвөөсөө зохицуулагддаг байсан бол өнөөдөр ийм л байгаа. Өөрөөр хэлбэл, зах зээлийн харилцаанд оролцдоггүй юм. Тэгэхдээ хэдийгээр хөрөнгө мөнгө,  санхүү нь хүрэлцээ муутай ч ажилчид маань бор зүрхээрээ л зүтгэж явна. Гадаад оронд эмч гэдэг хүн бол тухайн орны зах зээлийн хамгийн өндөр цалинтай хүмүүс байдаг.  Төсөв мөнгө хангалтгүй байгаа ч гэлээ эрүүл мэндийн гурван үндсэн үзүүлэлт болох нярай болон эхийн эндэгдэл, халдварт өвчний тоо сүүлийн 40 жилээр авч үзэхэд буурах хандлагатай байгаа. Энэ нь ганцхан эрүүл мэндийн салбарын ажил биш л дээ. Нийгэм, эдийн засаг тодорхой хэмжээгээр хөгжиж байгаагийн нэг илрэл харагдаж байгаа юм. Тэгэхдээ Мянганы хөгжлийн сорилын хэмжээнд манай улс олон улсын өмнө эхийн эндэгдэл, нярайн эндэгдлээ бууруулна гэсэн амлалт өгчихсөн орон. Гэтэл тийм ч тууштай буурч өгөхгүй л байна. Энэ юутай холбоотой гэхээр дээр хэлсэнчлэн санхүүжилттэй л шууд холбоотой. Бид Эрүүл мэндийн хуулийг шинэчлэн боловсруулж 2012 оноос хэрэжүүлж эхэлсэн. Энэ шинэчлэлд эрүүл мэндийн салбарт ДНБ-ний таваас доошгүй хувийг жил бүр зарцуулж байх хэрэгтэй байна гэж оруулсан. Ингээд  чуулган дээр яригдсан ч харамсалтай нь УИХ-д олон төрлийн салбарын хүмүүс байдаг учраас тэр ч салбар руу оруулна энэ ч салбарт хэрэгтэй гэсээр байгаад эцэстээ ямаандаа л зарцуулж байсан.
Сурв: -Таны хувьд энэ байгууллагын удирдлагаар ирээд хоёр сар болж байна.  Ямар байгууллага хүлээж авсан бэ?
-Ний нуугүй хэлэхэд намайг энд ирэхэд нийслэлийн Эрүүл мэндийн газар ямар ч төлөвлөгөөгүй байлаа. Эрүүл мэндийн сайд, хотын дарга нарын хооронд гэрээ ч хийгдээгүй байсан. Үнэнийг хэлэхэд, намайг ирэх үед энэ газар маань яамандаа гологдчихсон, нийслэлдээ үгүйсгэгдчихсэн ийм л газар байсан.  Хаа ч газрын ажилчид зорилгогүй, удирдлагын дэмжлэггүй явахаар урам нь хугардаг. Одоо бол байдал нэлээн өөрчлөгдөж байна. Бид өнгөрсөн хоёр сарын хугацаанд багагүй ажил амжууллаа. Тухайлбал, төлөвлөгөөгөө гаргаж, бүтэцдээ багахан өөрчлөлт хийлээ. Мөн харьяа байгууллагынхаа нэршлийг нь өөрчлөх гэх мэт чамлахааргүй ажил хийсэн гэж бодож байна.  Мөн нийслэлийн Түргэн тусламжийн асуудлыг шийдэхийн тулд Засаг даргын багцаас хоёр удаа тэрбум 300 сая төгрөгийн хөрөнгө гаргаж түргэн тусламжийн машин авсан. Энэ мэтчилэн хийж хэрэгжүүлэх ажил их байна.
Сурв: -Нийслэлчүүдийн өмнө тулгардаг нэг асуудал бол эмнэлэгийн хүртээмжийн байдал. Үүнийг нэмэгдүүлэх тал дээр хэрхэн анхаарч ажиллаж байна?
-Сүүлийн 35 жилийн хугацаанд нийслэлийн эрүүл мэндийн салбарт нэг ч эмнэлэг баригдаагүй.  Ингээд өнгөрсөн хоёр сарын хугацаанд энэ тал дээр ч багагүй анхаарал хандууллаа. Тодруулбал, ирэх жил Чингэлтэй болон Сүхбаатар  дүүргийн эмнэлэгийг шинэчилэхээр төсөвт суулгасан. Мөн Солонгосын хөрөнгө оруулалттай “Ионсей” эмнэлэгийг татан буулгаад оронд нь оношилгооны төв байгуулах шийдвэр гарчихлаа. Хүүхдийн эмнэлэг байгуулах шийдвэр ч гарлаа. Мөн ирэх сараас эхлэн Сүрьеэ болон халдварт өвчний илрүүлэлтийг сайжруулах арга хэмжээ зохион байгуулах гэж байна. Төсөв мөнгө хомс боловч олон улсын байгууллагатай хамтарч ажиллах тал дээр нэлээд ажиллаж байна. Мөн нийслэлийн Засаг даргын Удирдлагын зөвлөлийн хуралд зургаан асуудал оруулж, дэмжигдлээ. Өнгөрсөн хоёр сарын хугацаанд Удирдлагын зөвлөлийн хуралд ганц ч асуудал оруулж байгаагүй юм байна лээ. Ингээд үзэхээр ажил бага багаар ч гэсэн хөдлөж эхлэж байна гэж харж байгаа.  Мөн Сайдын зөвлөлийн хурлаар нийслэлийн Эрүүл мэндийн асуудлыг тусгайлан орууллаа. Бүх асуудал дэмжигдсэн.
Сурв: -Цаашдаа нийслэлд төрөх эмнэлэгүүдийг яаралтай байгуулах юм шиг санагддаг?
-Төрөхийн асуудал бол монголчуудын өмнө тулгамдсан асуудлын нэг яах аргагүй мөн. 2012 онд улсын хэмжээнд жилд 40 мянган эх амарждаг байсан бол  өнөөдрийн байдлаар жилд 80 мянган эх амаржиж байгаагийн тал хувь нь нийслэлд төрж байгаа юм. Гэтэл энэ хугацаанд нэг ч төрөх эмнэлэг шинээр баригдсангүй. Хувийн хэвшлийн төрөх эмнэлэг нэг ширхэг ч нээгдээгүй байгаа. Үүнд хэн буруутай гэвэл бодлого алдагдсантай шууд холбоотой. Төр өөрөө даах юмаа даагаад,  даахгүй зүйлээ хувийн хэвшлээр хийлгэх хэрэгтэй. Гэтэл өнөөдөр амархан ажлаа хувьд өгчихөөд, хүнд ажлаа нуруун дээрээ үүрээд яваад байдаг. Тэгэхээр үүнийг яах ёстой юм гэхээр бодлогоор зохицуулж, хувийн хэвшил рүү өгөх ёстой. Хувийн хэвшил яагаад төрөх эмнэлэг байгуулахгүй байгаа юм гэхээр хариуцлага өндөр, орлого бага учраас л тэр. Ийм учраас хариуцлагыг нь даатгалд нь оруулах ч юмуу бодлогоор л дэмжих хэрэгтэй шүү дээ.  Гарц нь ердөө л хүртээмжгүй байгаа эмнэлэгүүдийн чиглэлээр хувийн эмнэлэг байгуулах юм бол төрөөс бодлогоор дэмжиж, зөвшөөрлийг нь шууд өгөх хэрэгтэй. Хүртээмжгүй эмнэлэгт яах аргагүй төрөх, хүүхдийн, өрхийн болон гэмтлийн эмнэлэг байгаа юм. Одоогийн байгаа  ортой эмнэлэгүүдийн 80 хувь нь зөвхөн дотор болон уламжлалт эмнэлэг байдаг. Энд юу харагдаж байна гэхээр зохицуулалтын бодлого алдагдсантай шууд холбоотой.
Сурв: -Бас нэг асуудал бол байрны булан тохой бүрт байх эмийн сан. Үүнд норм стандарт байдаг байх аа?
-Өнөөдөр нийслэлд баригдах эмнэлэг, эмийн санд зөвшөөрөл олгохгүй байгаа. Учир нь саяхан болтол эмнэлэг, эмийн сан байгуулах өргөдөл бүрт зөвшөөрөл олгодог байсан. Одоо бол тэгэхгүй. Дүүрэг, хороогоор нь судалгаа гаргаад, аль хороонд ямар эмнэлэг байна, хаана нь байхгүй байна гэдгийг нэг бүрчлэн гаргана. Ингээд зөвшөөрөл өгөхдөө аль хороонд ямар эмнэлэгийн хүртээмж муу байгаа гэдэгтэй уялдуулж, төрөх, хүүхэд, осол, гэмтлийн болон өрхийн эмнэлэг байгуулах юм бол төрөөс бодлогоор дэмжих. Тэгээд л боломжтой нь байгуулах ёстой.  Одоогоор эмийн сан бол замбараагаа алдсан. Хуулиндаа 500 метрийн зайтай нэг эмийн сан байх ёстой  гэж заасан ч таван метр хүрэхгүй хэдэн арван эмийн сан байдаг. Энэ бол бодит үнэн. Одоо эмийн санг жороор болон жороор бус олгодог гэж тус тусд нь болгох чиглэл рүү явж байна. Таван мянган хүнд нэг эмийн сан байх нормтой ч хоёр мянган хүнд нэг ногдоод байгаа. Гэтэл алслагдсан хороондоо эмийн сан байхгүй байх жишээтэй. Энэ нь ямар ч тооцоо судалгаагүй хаалгаар орж ирсэн хүн бүрт нь зөвшөөрөл олгож байсны хар гай гарч байгаа юм. Харин одоо зөвшөөрөл өгөхдөө хотын захад, хүрэлцээ муу байгаа газарт л эмийн сангийн зөвшөөрөл олгоно.
Сурв: -Түлэнхийн төвийн барилга юу болж байна. Энэ асуудал олон жил яригдаж байна?
-Түлэнхийн төвийн барилга бол Эрүүл мэндийн яамны шууд харъяа байгууллага. Намайг яаманд ажиллаж байх үеэс л яригдсан. Энэ асуудал бол Эрүүл мэндийн яамны бодлого алдагдсан гэдгийн нэг томоохон жишээ. Өнөөдөр ГССҮТ-ын хүлээн авахаар нь өдөрт 300-400 хүн үйлчлүүлэх тохиолдол гарч байна. 300 хүнийг  хүлээн авахаар авч байгаа эмнэлэг яаж чанартай, хүртээмжтэй эмнэлэгийн тусламжийг хүргэх вэ дээ. Гэтэл гэмтлийн чиглэлийн хувийн эмнэлэг нэг ч байхгүй. Учир нь тэнд хариуцлага өндөр ашиг бага. Тиймээс энэ салбарт бодлого дутагдаж байна.
Сурв: -Хувийн хэвшлийг эрүүл мэндийн салбарт оруулах бодлого баримталж байгаа юм байна.  Ер нь дээд шатны байгууллагуудад танилцуулсан уу?
-Нийслэлийн Удирдлагын зөвлөлийн хуралд танилцуулаад дэмжлэг авсан. Мөн Эрүүл мэндийн яамны сайдын зөвлөлийн хурал дээр нийслэлээс ийм бодлого явуулна гэдгээ танилцуулсан. Зөв зүйтэй юм байна гэдэг дээр аль ч талдаа санал нэгдэж байгаа.
Сурв: -Танай байгууллага эрүүл мэндийн салбарт төсөл хэрэжүүлж болохгүй гэж үү. Тухайлбал эмнэлгүүдийг нэмэгдүүлэх талаар?
-Манай дээр хэрэгжих төсөл байдаггүй. Би бодохдоо төсөл нь Эрүүл мэндийн яаман дээр л хэрэгждэг юм болов уу гэж. Уг нь  яам гэдэг бол төсөл хэрэгжүүлэх биш бодлого боловсруулдаг байгууллага. Өнөөдрийн байдлаар яам нь бодлогоо боловсруулж чадахгүй учраас төсөлтэй зууралдаад л явж байгаа. Жишээлбэл, яаман дээр очоод энэ жил хийж байгаа томоохон ажлыг нь асуувал бодит зүйл хэлэхгүй. Төсөл л ярих байх. Ер нь бол яам бодлогоороо ДНБ-ний 2.7 хувийг таван хувьд аваачих асуудлыг ярих хэрэгтэй. Мөн Улаанбаатарт сүүлийн 35 жил төсвийн мөнгөөр нэг ч эмнэлэг байгуулсангүй зэрэг асуудлыг хэлэлцэх хэрэгтэй шүү дээ. Гэтэл Ажаа Гэгээн нийслэлд нэг эмнэлэг байгуулж өглөө. Тэр хүн шиг олон Ерөнхий сайд, Яамны сайд байх юм бол өнөөдөр эрүүл мэндийн салбар дампууралд орохгүй байх.
Сурв: -Анхан шатны эмнэлэгүүдийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, оношилгоог сайжруулах тал дээр хэрхэн анхаарч ажиллах вэ?
-Монгол Улсад Өрхийн эрүүл мэндийн төвийг 1997 онд Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр байгуулагдсан байдаг. Эрүүл мэндийнхээ хуульд зааснаар төрийн үйлчилгээг захиалгаар хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлнэ гэж заасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, өрхийн эрүүл мэндийн байгууллага нь хуулиараа хувийн хэвшлийн байгууллага гээд гаргаад өгсөн ч төр өөрөөсөө салгаж чаддаггүй. Төрийн байгууллага гэж тэнд ажиллаж байгаа ажилчид төрийн байгууллагын эрхийг эдэлдэггүй. Өнөөдөр өрхийн эрүүл мэндийн нэгдэл нь дутуу алсан могой шиг л байна. Одоогоор нэг иргэнээр тооцсон санхүүжилтээр явж байна. Тодруулбал, тухайн дүүрэгт нь хэдэн хүн байна түүгээр нь санхүүжүүлдэг гэсэн үг. Тэгэхээр нэг иргэнд 11 мянгаар тооцдог. Нийслэлийн Эрүүл мэндийн байгууллагын бодлого бол нэг иргэнээр тооцож байгаа санхүүжилтээ дээшлүүлэх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа.  Сумын эмнэлэгт нэг хүн 22 мянгаар тооцдог. Ядаж сумын эмнэлэгт ойртуулъя гэдэг санал байнга тавьдаг. Яам энэ асуудлыг одоогоор жаахан ойлгож байх шиг байна. Намайг ярихаар ойртуулна л гэдэг. Дараа жил ойртуулах үгүйг нь харж л байхаас. Өнөөдөр өрхийн эрүүл мэндийн нэгдэл 11 мянгаар тооцож байгаа учраас  төсөв нь хаанаа ч хүрдэггүй юм. 80 хувь нь ажилчдын цалин хөлсөнд зарцуулагддаг. 20-хон  хувь нь эмнэлэгийн тусламжинд явж байна гэдэг нь чанарын асуудал байхгүйтэй адил. Нэгдүгээрт, нэг иргэнээр тооцсон санхүүжилтийг нь дээшлүүлэх хэрэгтэй. Зарим үйлчилгээг эрүүл мэндийн даатгалд хамруулъя гэсэн байр суурьтай байна. Ингэж байж санхүүжилт дээшилж, эмнэлэгийн чанар үйлчилгээ сайжрах ёстой. Яамны байр суурь бол өрхийн эрүүл мэндийн нэгдлийг цөөлөх бодолтой байгаад байгаа.  Уг нь бол цөөлөх биш. Өрхийн эрүүл мэндийн төвийн үндсэн үүрэг чинь өндөр өртөгтэй хоёр, гуравдугаар шатлалын эмнэлэг рүү хүмүүсийн очуулахгүй иргэдээ барих үүрэгтэй. Ингэж барихын тулд өөрийнх нь оношилгоо, үйлчилгээ сайн байх ёстой. Тэрний төлөө л бид явах ёстой шүү дээ. Ингэж Өрхийн эрүүл мэндийн төвийн хүртээмж болон чадварыг дээшлүүлэхэд мөн л санхүүг нь дэмжих ёстой. Санхүүг нь дэмжихийн тулд нэг иргэнээр тооцсон санхүүжилтээ нэмэх л хэрэгтэй.  Дараа онд орчин үеийн шаардлага хангасан арван өрхийн эмнэлэг бариулах санал дэмжигдээд байгаа.