байгалийн нөөцийн холбооны хүрээлэн, “Монполимет” групп хамтарч “Уурхайн хаалт ба байгаль орчны хамгаалал” онол практикийн есдүгээр хурлыг зохион байгууллаа. Энэ хурлын үеэр “Монполимет” группийн Тосон үйлдвэрийн нөхөн сэргээлт хийсэн талбайг үзэж туршлага солилцсон юм.

Тосон үйлдвэрийн нөхөн сэргээлт хийсэн талбайд 23 овгийн 59 зүйл ургамал бүртгэгджээ. Нийт 722 га талбай ашиглалтанд өртсөнөөс одоогийн байдлаар 645 га-д техникийн 433 га-д биологийн нөхөн сэргээлт хийжээ. Бидний очиж үзсэн биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн талбайд 2008, 2009 онуулад олборполт явуулсан" юм байна. Энэ талбай нь Туул голоос 50 метр зайтай бөгөөд Драгийн үйлдвэрийг ашиглаж олборлолтоо хийжээ. Драгийн үйлдвэр нь дэлхийд эко үйлдвэрлэл гэдгээрээ алдартай, голын гольдролд, татамд цөөрөм үүсгэж тэндээ үнэт металийг ухаж олборлоод өөрөө усаар баяжуулаад эргүүлэн 70 хүртлэх хувийн техникийн нөхөн сэргээлт хийдгээрээ онцпогтой юм байна. Драгийн үйлдвэр нь химийн ямар ч бодис хэрэглэлгүй, зөвхөн усаар баяжуулж металь барилтаа 90-ээс дээш хувиар барьж чаддагаараа эко технологи хэмээн дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдаг.

Олборлолт явуулсан талбайгаа нөхөн сэргээхдээ бэлчээрийн олон наст урга-мал, мод бут тарьсан байлаа. Тухайлбал, улиас, шар хуайсны төгөл байгуулсан бөгөөд саман ерхөг, соргүй согоовор, хиаг, ботууль зэрэг ч бэлчээрийн үетэн ургамал, шар царгас тарьжээ. Бас нутгийн иргэдийн хүсэлтээр үхрийн нүд, чацарганы бут суулгаж, жимсний модны энэ төгөлд үхрийн нүд 1000, чацаргана 415 ширхэгийг суулгасан нь өнгөрсөн жилээс үр ашгаа өгч эхэлсэн бөгөөд биднийг очиход шинэхэн жимсээр дайлсан юм.

МХЕГ-ын Байгаль орчин, аялал жуулчлал, геологи, уул уурхайн хяналтын газрын дарга Б.Батсайхан:
“Голын тохойд олборлолт явуулсан ч нөхөн сэргээхдээ эргүүлээд байгалийн унаган төрхөнд их ойртуулсан нь харагдлаа. Нөхөн сэргээлтийг ингэж л хийх хэрэгтэй. Энэ нь олон компанид жишиг болж сурах зүйл их байгааг харууллаа. Монголчууд бид эх орныхоо баялгийг ашиглаж, алтыг нь аваад авдрыг нь хаялгүй унаган төрх байдалд нь оруулж чаддаг болсон нь эндээс тод харагдаж байна. Сүүлийн 5 жилийн судалгаанаас харахад алтны шороон ордны олборлогч компаниуд техникийн нөхөн сэргээлтийг заавал хийх ёстой, үгүй бол тухайн компанийн нэр хүндэд муу гэдэг ойлголттой болж, нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлаж байна. Мөн гаднаас хүмүүс урин нөхөн сэргээлт хийлгэдэг байсан үе ард хоцорсон. Монголчууд өөрсдөө нөхөн сэргээлтээ хийгээд сурчихсан гэдгийг Монполиметийн жишээнээс харж болно.” хэмээж байв.

“Монполимет” группийн зөвлөх Ц.Гарамжав:
“Уул уурхайн олборлолтын компаниуд хаалтыг хэрхэн хийж болох жишгийг харуулах, нэг стандарттай болох зорилгоор төсөл хэрэгжүүлсэн. Бид энэ салбартаа нөхөн сэргээлтийг жинхэнэ утгаар нь хийсэн анхдагч компани боллоо. Тиймээс бидний туршлагыг бусад компаниуд судалж хэрэгжүүлээсэй гэж бодож байна” гэв.

“Монполимет” группийн байгаль орчны мэргэжилтэн Т.Октябрь:
“Бэлчээрийн ургамал тариалахын өмнө хөрсний үржил шимийн үзүүлэлтийг тодорхойлж хөрсний шинжи-гээг тогтмол хийдэг. Бид нэг га талбайг нөхөн сэргээхэд 16 сая төгрөг зарцуулж байгаа. Өөрөөр хэлбэл олборлолт хийж ухсан нүхээ тэгшилж дээр нь мод, ургамал тарих, мөн цаашлаад арчилгаа, тордолгоо хийхэд дээрх хэмжээний мөнгийг зарцуулж буй юм. Мод, олон наст ургамал үржүүлгийн хүлэмж байгуулсан. Манай компани 2005 оноос мод үржүүлж байна. Энэ мод уржүүлгийн газартаа Канадын саваа хэлбэрт бургасыг нутагшууллаа, мөн Увс аймгийн Боршоо болон Хөндлөнгийн голоос цагаан бургас, найлзуурт бургас, удлиг бургас, сарнайдуу бургас болон Монголын улаан номонд орсон улаан сухайг хүртэл үржүүлэх болсон. Бид одоогоор навчит, бутлаг болон жимсний мод нийлсэн 14 төрлийн 18 зүйлийн мод үржүүлж байна” хэмээв.

183 га тапбайд зургаан км урт дөрвөн хэсэг ойн төгөл байгуулжээ. Одоогоор Туул голын тохойд тарьсан модод 7-8 настай 4-6 метр өндөр ургасан аж. ЖиШээлбэл төг-лүүдэд улиас 24060, хайлаас 3700, Канадын саваа хэлбэрт мод 16760, бургас 9100 ширхэг тариад байна. Ингээд нийт 65 мянган ширхэг мод ургуулжээ. Мод үржүүлгийн газар нь 160 мянган ширхэг суулгац тариалж нөхөн сэргээлтэд ашиглахад бэлэн болсон байна.

Тогтмол ундаргатай "Тосон нуур"

Түүнчлэн "Тосон" үйлдвэр өөрийн олборлолт хийсэн талбайн 16 га-д цэнгэг устай "Тосон нуурыг 2001 онд байгуулжээ. Уг нуурыг 2011 онд Монгол Улсын усны тооллогоор усны мэдээллийн санд бүртгэж авсан байна. Тус нуур нь Булган аймгийн Бүрэгхангай сумын нутагт оршдог бөгөөд аялал жуулчлалын бүс болгон ашиглахаар зорьж байгаа тус сумын засаг дарга М.Бадам хэлж байлаа. Нуурын ус нь хөрсний гүний цэвэр уст үе давхаргаар байнга сэлгэгдэж байдаг бөгөөд зэвэг, цулбуур гэх мэт олон зүйлийн загас амьдардаг байна. Мөн жил бүр хун, бор галуу, хар галуу, алаг нугас, хөх дэглий зэрэг усны шувууд зусдаг тухай үйлдвэрийн ажилчид ярьж байв. Найман метрийн гүн нууранд завиар зугаалах боломжтой аж. Мөн амарч зугаалах орчныг бүрдүүлсэн нь энэ нуурыг бий болгоход нөр их хөдөлмөр орсон нь анзаарагдаж байлаа.

“Тосон” үйлдвэрийн захирал С.Энхтуяа:
"Нөхөн сэргээлт гэдэг нь шороог тэгшлээд мод бут суулгах төдий ажил биш, ур ухаан, мэдлэг мэргэжил шаарддаг нарийн чимхлүүр ажиллагаатай шинжлэх ухааны үндэстэй хийгддэг ажил. Бидний хийж бүтээсэн энэ ажилтай танилцахаар хот хөдөөгөөс зорин ирсэн олон байгууллага, хүмүүс, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл болон хэвлэл мэдээллийнхэндээ талархалтай байгаагаа илэрхийлье." хэмээн хэлж байлаа.

АЛТЫГ НЬ АВААД АВДАРЫГ НЬ ГЭЭСЭНГҮЙ

Урт нэртэй хуулийн хүрээнд лицензтэй талбайгаа ашиглаж чадахгүй болсон олон аж ахуйн нэгж бий хэмээн салбарын мэргэжилтнүүдхэлж байсан. Олборлолт хийсэн талбайд нөхөн сэргээлт хийж болдогийн тод жишээг "Монполимет” группийн “Тосон” үйлдвэр харуулжзэ. Алтыг нь аваад авдрыг нь гээдэггүй монгол заншлийг тэд мартсангүй. Өвс ургамалтай, нуур цөөрөмтэй сайхан талд аялаж зугаалахаар болжээ.

Монполимет группын Тосон үйлдвэрийн нөхөн сэргээлтийн ажилтай танилцаж явахад нэгэн бодол төрснийг энд нуух юун. Бидний очиж үзсэн газар 2008,2009 онд олборлолт явуулж өндөр уул, гүвээ шиг их овоолго шороо, гүн нүх байсан гэхэд итгэхийн аргагүй байлаа. Учир нь тэнд нөхөн сэргээлтийг урьдын байсанаас нь илүү нөхөн сэргээж чаджээ. Модгүй байсан газарт ойн төгөл бий болж, усгүй байсан газар гүн хөх цэнгэг уст нуур бий болсон байх юм. Нөхөн сэргээлтийг сэтгэл зүрхнээсээ, мэргэжпийн түвшинд хийнэ гэдэг ёстой энэ байх. Гэвч бидний нэрлэж заншсанаар "Урт нэртэй" хууль 2009 онд батлагдан гарснаар энэ компани гольдролын нөөцөндөө хүрч чадахааргүй болж тэр хэрээрээ Монгол улсын эрднэсийн сан хөмрөгт төвлөрөх алтны хэмжээ буурч байгаа юм. Харин үүНий оронд уулын олборлолт болон ашиглалтын онцлогтой, нөхөн сэргээлт болон олборлолтыг мэргэжилийн өндөр түвшинд хийж чаддаг, нийгмийнхээ өмнө хүлээсэн уүрэг хариуцлагаа сайн хэрэгжуүлдэг, үндэсний гэх тодотголтой зарим нэг баялаг бүтээгчиддээ боломжийг нь гаргаж өгөөд тэртэй тэргүй хөрсөн доор нуугдаж байгаа баялагаа олборлуулаад эргүүлэн нөхөн сэргээлгээд авахад буруудах зүйл байхгүй болов уу хэмээн бодно. Уншигч та нэгийг эргэцүүлнэ биз ээ.

ГЕОЛОГИ УУЛ УУРХАЙН МЭДЭЭ

"МОНПОЛИМЕТ" ГРУПП НӨХӨН СЭРГЭЭЛТИЙГ ЖИНХЭНЭ УТГААР НЬ ХИЙСЭН АНХДАГЧ КОМПАНИ БОЛЛОО
Tweet
Bolod.mn