Монголын анхны радио сэтгүүлч Н.Туяаг “Баасан гаригийн зочин”-оор урилаа. Түүнтэй амьдрал, уран бүтээл, гэгээн дурсамжийнх нь тухай ярилцсанаа хүргэе.

-Танд радиогийн 80 жилийн ойн баярын мэндийг хүргэе. Ойн баяраар ахмад сэтгүүлчидтэйгээ уулзав уу?

-Баярлалаа. Монголын радиогийн үе үеийн ахмад уран бүтээлчид болон залгамж халаа болсон залуустаа баярын мэндийг хүргэе. Хамт ажиллаж байсан ахмадуудтайгаа уулзаад сэтгэл их өндөр байна. Манайхнаас шинэхэн гавьяат төрж, олон уран бүтээлч энгэрээ мялаасан.

Би 1964 онд Төв хорооны нарийн бичгийн дарга нарын зөвлөлийн хурлаар орж, анх радиод томилогдсон түүхтэй. Тухайн үед радиогийн 30 жилийн ой тохиож байсан юм. Цаг хугацаа их хурдан өнгөрсөн байна.

-“Ургацын далай” гэсэн дуу яваад, өглөө бүхэн та сонсогчидтойгоо дуу хоолойгоороо уулздаг байсан гэж ярьсан. Ажил амьдралын гараа тань тэр нэвтрүүлгээс эхэлсэн үү?

-“Ургацын далай” нэвтрүүлгийн анхны сурвалжлагчаар ажилласнаар би радио гэдэг их айлтай танилцсан. Энэ жил тус нэвтрүүлгийн 50 жилийн ой давхар тохиож байгаа. Миний ажлын анхны гараа, сэтгүүлч мэргэжилд шунан дурласан үе минь түүнээс эхтэй. 194 оны долдугаар сарын 5-нд анх радиогийн хаалгаар орлоо. Хөдөө орон нутгийн редакцид хувиарлагдсан юм. Хонгилоор явсаар нэг өрөөнд ортол олон аппарат, техник тавьчихсан, хүмүүс утсаар ярьсан, зарим нь аппаратан дээрх яриагаа сонссон, нэг л шуугисан өрөө угтсан. Тэр дунд алаг нүдтэй, намхан эгч нүдэнд туссан нь н.Гажидмаа эгч байсан юм. Тэр хүнээс олон зүйл сурсан даа. Радиогийн ажил хэцүү шүү. Гэхдээ тэр бүхнийг даван туулах сэтгэлийн тэнхээ, ухааныг надад “Ургацын далай” нэвтрүүлэг өгсөн.

-Анхны радиогийн мэргэжлийн сэтгүүлч гэж цоллуулахад ямар санагдаж байв?

-Их мундаг, том болчихсон юм шиг санагддаг юм билээ. Гэхдээ жаахан айдастай байсан. Ингээд л радио гэдэг айлын гишүүн, төрийн албан хаагч болчихлоо гэхэд итгэмээргүй, сүрдмээр санагдсан шүү. Хамгийн эхэнд хариуцлагатай байх хэрэгтэй гэж өөртөө хэлсэн. Анхныхаа 10 захидлыг авчихаад маргаашийн нэвтрүүлэгт уншихаар боловсруулалт хийдэг юм байна. Бичиж, бичиж редактортаа өгтөл улаан, эрээн болтол нь засчихсан байсан. Тэгж л анх радиогийн сэтгүүлч гэдэг сонины сэтгүүлчээс тэс өөр, ур чадвар шаарддаг гэдгийг ойлгож байлаа. Удаа ч үгүй анхны томилолтоо ч авсан.

-Хаашаа явсан юм бэ. Олз омог дүүрэн ирсэн үү?

-Төв аймгийн бүх сумдаар тойрох томилолт авсан. Ногоо хураалт, хадлангийн тухай нэвтрүүлэг бэлтгэх зорилготой явсан. Долоо хоног явж ирээд, төвийн сонин хэвлэлд сурвалжлага хүртэл бичиж өгч байлаа. Хүн бүхэн өөрийнхөө эзэмшсэн мэргэжлийг сайхан гэх байх. Гэхдээ тэр дундаас надад сэтгүүлчийн мэргэжил илүү сайхан санагддаг. Учир нь бид дандаа юмны түрүүнд алхдаг, хүмүүсийн оюун санаанд шинэ зүйлийг хүргэдэг буянтай улс.

-Ургацын баярыг та анх Борнуураас шууд дамжуулж байсан гэдэг?

-Өдөрт 30 минутаар хоёр удаа нэвтрүүлэг бэлддэг байсан юм. Мөн орон нутгийн сэтгүүлчдээс ирсэн мэдээг нягталж, хянана гээд радиогийн ажил мундахгүй. Ургацын баярын нэвтрүүлгийг орон даяар дамжуулсан. Гавьяат ногоочин Г.Долгорын ажлын туршлагын тухай шууд нэвтрүүлэг хийж байлаа. Түүнээс хойш ч олон шууд эфирийг бэлтгэсэн дээ. Анх шууд нэвтрүүлэг хийхээр аппаратаа тас зуурчихаад л хамаг хөлс цувчихдаг байсан. Сүүлдээ сурдаг юм билээ. Эргээд бодоход сайхан дурсамж.

-Таны нэрийн хуудас болсон нэвтрүүлэг “Өглөөний мэнд” шүү дээ. “Ургацын далай”-аас хүүхдийн редакцид шилжихэд таныг тэс өөр орчин угтсан байх даа?

-Би амьдралынхаа 50 гаруй жилийг зориулсан нэвтрүүлэг. Удахгүй манай хүүхдийн нэвтрүүлэг, редакцийн 50 жилийн ой тохиох гэж байна. Намайг хүүхдийн нэвтүүлгийн албанд ороход Б.Мятав дарга хэлж байсан “Чи Ургацын далай нэвтрүүлгийг сайн хийлээ. Одоо хүүхдийн редакци руу орох нь. Хүүхэд гэдэг тариа, ногооноос чинь тэс өөр, шинэ ертөнц шүү Туяа минь. Түүнийг хэрхэн ялгах, яаж сайн нэвтрүүлэг хийхээ чи өөрөө сэтгэж, бод” гэж хэлж билээ. Хүүхэд гэдэг ямар хөөрхөн гээч. Аав, ээждээ ч хэлээгүй юмаа миний нэвтрүүлэгт ороод ярьдаг байлаа. Тэр гэгээхэн, хэр буртаггүй сэтгэлээр нь нэвтрүүлэг бэлтгэхээр хамгийн сайхан нэвтрүүлэг болдог юм.

-Та дурсамжийнхаа номонд бичсэн байсан. Хүүхдийн нэвтрүүлэг хийхээр өөрөө хүүхэд болчихдог гэж?

-Хүмүүс намайг “Хүүхдийн” Туяа гэдэг. Хүүхэд гэдэг хамгийн гэгээн, жаргалтай ертөнц гэдгийг энэ 50 жил надад ойлгуулсан. Хүүхдийн ертөнцийг хүүхэд л нээдэг. Тиймээс нэвтрүүлгээ хийхийн тулд тэдэнтэй үе тэнгийн юм шиг ярилцана, тоглоно, уйлна, дуулна, янз бүр болно шүү дээ. Хүүхдүүдээс их захиа ирнэ. Бид хааяа түүнийг нь уншаад бүр уйлдаг байсан. Ялангуяа хөдөөний малчин хүүхдүүд ямар хэвлүүхэн гээч. Хөдөө сумдаар нэтрүүлэг хийж явахад манай малчин хүүхдүүд ямар ухаантай, хэрсүү, ажилсаг байдгийг ойлгосон.

-Эргээд дурсахад таны нэвтрүүлэгт оролцож байсан, санаанаас гардаггүй ямар хүүхэд байдаг вэ?

-Би одоогоос хоёр жилийн өмнө Жигжидийн зусланд булгийн хажууд сууж байтал Батлан хамгаалахын дээд тушаалын офицер ирээд “Сайн байна уу Туяа эгчээ. Та намайг таньж байна уу” гэдэг юм байна. Би ч мэддэггүй “хэн билээ” гэсэн чинь “Та намайг Өглөөний мэнд нэвтрүүлэгтээ урьж, оролцуулж байсан. Би математикийн тэмцээнд орж түрүүлээд таны нэвтрүүлэгт орж байсан” гэсэн юм. Энэ мэт олон хүүхэд эргээд надтай холбогддог.

-Цэцэрлэгийн хүүхдүүдтэй нэвтрүүлэг хийхэд ямар байдаг вэ. Хүндрэлтэй юу?

-Бүр хамгийн хөөрхөн гээч. Би хүүхдийн редакцид ороод анх “Цэцэрлэгийн сонсогчид” гэсэн нэвтрүүлэг хийж байсан. Сэлбийн зусланд нэвтрүүлэг хийх гээд очлоо. Гэтэл нэвтрүүлэг нэлээд дундаа орж байтал багш нь орилоод гүйгээд ирсэн. Бид гайхаад “Яасан бэ” гэтэл “Хүүхдүүд алга болчихлоо” гэдэг юм байна. Нөгөө хүүхдүүдийг нь би цуглуулаад ярилцлага авч байсан байхгүй юу. Тэгж нэг багшийг айлгаад авсан удаатай.

-Хүүхдүүдийн захианд гол төлөв юу гэж бичсэн байдаг вэ?

-1970, 1980-аад оны хүүхдүүдийн үерхэл их нандин байжээ. Бие, биедээ хүндэтгэлтэй ханддаг, чин сэтгэлээсээ нэгэндээ тусладаг байсан. Тэр сайхан сэтгэл нь цаашлаад хайр сэтгэл болох жишээтэй. Тэр нандин зүйлээ захиандаа бичсэн байдаг юм. “Би Болдоотой үерхэж байсан чинь тэр өөр ангийн охинд хайртай болчихлоо би яах вэ” гээд л. Манай редакцийнхан хоорондоо ярилцаад, мэргэжлийн хүнээс зөвлөгөө аваад хариуг нь нэвтрүүлгээрээ юм уу, захигаар өгдөг байсан. Мөн пионерийн удирдагчидтай уулзуулна. Бүлгэмийн дарга, идэвхитэн хүүхдүүдийн уулзалт зохионо. Одоогийн их хурлын гишүүн С.Оюун 23 дугаар сургуулийн сурагч байхдаа бүлгэмийн даргаар ажилладаг байсан юм. Нийгмийн идэвхитэй хүүхэд байж билээ.

-“Өглөөний мэнд” нэвтрүүлэг энэ 50 жилийн хугацаанд бүтэц, агуулгын хувьд хэрхэн өөрчлөгдсөн байдаг вэ?

-Бид бүх нэвтрүүлгээ төлөвлөгөөний дагуу хийдэг байсан. Долоо хоног бүр шинэ төлөвлөгөө гаргана, редакциараа ярилцана. Зөвхөн цаг үеийн мэдээллүүдээ л тухайн үед нь хийдэг байлаа. “Хүүхдийн хэвлэлийн тойм”, “Оюунтүлхүүрийн урилга”, “Найз зөвлөж байна” гээд үндсэн нэвтрүүлгүүд явдаг байсан. Цаг үеэсээ шалтгаалаад өөрчлөгдсөн зүйлүүд бий. Гэхдээ хэзээ ч нэвтрүүлгийнхээ үндсэн зорилтыг мартаж байгаагүй. Хүүхдүүддээ үргэлж шинэ, содон, сонирхолтой, хэрэгтэй мэдээллийг өгөхийг зорьсоор ирсэн. Нэвтрүүлэг өглөө бүр долоон цагаас эхэлдэг байсан. Багачууд нэвтрүүлгээ сонсчихоод хичээлдээ явахад яг тохиромжтой цаг. Тухайн үед одоогийнхтой адилхан зурагтын суваг олон байсангүй. Гэхдээ “Өглөөний мэнд”-ийг зөвхөн хүүхдүүд биш Монголын ард түмэн бүгдээрээ сонсдог хүн бүрийн хайртай нэвтрүүлэг байлаа.

-Тухайн үед радиогийн сэтгүүлчийг тусгайлан бэлддэг байсан юм уу?

-Монголын Радиогийн түүхэнд хамгийн анхны радиогийн гурван эмэгтэй сэтгүүлч бий. Түүний анхных Ким-Ир-Сений их сургуулийг төгссөн Ч.Оюунцэцэг гэж бүсгүй. Дараагийнх Москвагийн Ломоносовын их сургуулийг төгссөн Д.Дууз, эх орондоо боловсрол эзэмшсэн би. Манай анги сонин болон радиогийн группээр хичээллэдэг байсан. Бидэнд аппарат техникийн хичээлийг н.Доной багш ордог байлаа. Тэр үеэс радиод элэгтэй болсон. Эргээд бодоход тухайн үеийн сэтгүүлчдийг их чанартай бэлтгэдэг байж. Бидэнд юм, юмны захаас сургаж, заадаг байлаа.

-Радиогийн, хүүхдийн нэвтрүүлгийн сэтгүүлч ямар байх ёстой вэ?

-Хүүхдийн сурвалжлагч өөрийгөө мэргэжлийн өндөр төвшинд бэлдсэн байх хэрэгтэй. Хүүхдийн насны онцлогт зориулсан нэвтрүүлэг хийхийн тулд судалгааг дээд зэргээр хийх нь чухал. Том хүмүүстэй ярилцахдаа түүнээс хүүхдэд хэрэгтэй зүйлийг сугалаад яриулчихдаг мэдрэмжтэй байх ёстой. Сэтгүүлч өөрийгөө бусдаас ялгаж чадах чадвартай байж тухайн нэвтрүүлэг нь ялгарч харагддаг юм.

-Та одоо хүүхдийн нэвтрүүлгийг хэр сонсч байна. Ахмад уран бүтээлчийн хувьд ямар дүгнэлт өгөх вэ?

-Бидний тавьсан суурийг залуус минь сайхан авч яваа. Ахмадууд бид түүнд нь баярладаг юм. Яахав цаг, үеэ дагаад өөрчлөгдөж байгаа зүйл харагдах юм. Гэхдээ хүүхдийн редакци заавал ноён нуруу болсон хоёр нэвтрүүлэгтэй байх ёстой. Түүнийгээ л битгий алдаасай гэж хүсэх юм.

-Одоо зурагтын суваг, цахим ертөнц хөгжөөд радио сонсдог хүүхдүүд ховор болсон юм шиг санагдах юм. Та ямар бодолтой байна?

-Цаг үе хөгжиж байгаа нь сайхан. Хүүхдүүд хүссэн мэдээллээ хурдан, шуурхай авдаг болж. Саяхан манай телевиз, радио тоон системд шилжсэн. Тэгэхээр хаана ч радиогоо сонсоод явах боломжтой болсон шүү дээ. 60-аад оны үед хүмүүс радиогоо өвөртлөөд л явдаг байсан. Харин одоо хаана ч, юугаар ч сонсох боломжтой учир сонсогчдын тоо улам нэмэгдэх байх.

-Танд Монголын радио, хүүхдийн нэвтрүүлэг юуг ойлгуулж, сургасан гэж боддог вэ?

-Хүн байхын утга учир гэдгийг энэ 50 жил надад ойлгуулсан. Сэтгүүлч хүн мэргэжлээ дагаад ч юмуу хүний төлөө гэсэн сэтгэлтэй болчихдог юм байна. Мөн хариуцлага гэдэг том зүйл байна. Бид чинь алдах эрхгүй юм шиг ажиллаж, хөдөлмөрлөж байлаа. Энэ л миний амьдралаас, радиогоос авсан хамгийн том бэлэг.

Ч.ГАНТУЛГА

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин