Бодь сэтгэл үүсгэх аргууд

2014-09-15

Шалтгаан үрийн долоон гишүүнт увидас. Энэ арга нь Энэтхэгийн их бандида Жову Балдан Адиша (Депангара Шри Зана

) гэгээнээс уламжлагдан ирсэн гэж их хөлгөний судар шастирт алдаршиж иржээ.

Учир шалтгааны долоон гишүүн гэдэг нь тугуулагсан бурханы хутаг гэдэг (1) “Боди сэтгэл”-ээс боди сэтгэл тэр нь (2) “Үлэмж сэтгэл”-ээс, сэтгэл тэр нь (3) “Нигүүлсэхүй сэтгэл”-ээс тэр нь (4) “Асрахуй сэтгэл”-ээс, тэр нь (5) “Ачийг хариулахуй сэтгэл”-ээс, тэр нь (6) “Ачийг санахуй”-гаас, тэр нь (7) “Эх мэт үзэх сэтгэл”-ээс мэндлэх бөгөөд энэ долоон сэтгэл нэг нь нөгөөдөө харилцан шүтэлцэж, зэрэгчилэн хөгжсөөр боди сэтгэлийг бодитой баттай үндсэнд төрүүлдэг учир шалтгаан болдог зэргийн үүднээс ийн нэрлэгджээ. Үүн дотроос их хөлгөний мөрийн үндэс нь нигүүлсэхүй сэтгэл мөн бөгөөд бусад нь түүний учир шалтгаан юм уу үр дагавар болох зэргээр нөхцөлдөн оршдог байна.

Эх хэмээн мэдэхүй

Амьтан гэдэг тэргүүлшгүй цагаас авахуулаад төрөх, үхэх ээлжлэн дамжсаар эдүгээ ирэхдээ энэ төрлийг аваагүй гэх юм уу тийм оронд төрөөгүй гэх зүйл огоот үгүй бөгөөд эх тэргүүтэн элгэн садан бололцож яваагүй гэх газар хэзээ ч үгүй ажээ. Урьд ч ийм байсны дээр одоо болоод ирээдүй ч ийм л байх учиртай ажгуу. Олон амьтан надтай бид тэдэнтэй элгэмсэн садансаж явсны дотроос эх мэт тэнцэшгүй ачтан тэдний дундаас онцгой нэгэн байсныг одоогийн энэ насны ээж, түүний ач буяныг санах, мэдэх, ухаарах лугаа уялдуулан таньж мэдээд үүгээр улбаалан хамаг амьтныг эхээ, эх шигээ хэмээн сэтгэж чадваас дараа нь ачийг санах, ачийг хариулахын зэрэг буянт сэтгэлүүд зэрэгчилэн төрөхийн шалтгаан бүрэлдэх учиртай аж. Иймд мэргэд хамаг амьтныг эхээ гэж танихын тулд эхлээд энэ насны ээжийгээ эрхэмлэн бодох ёсыг ийн айлджээ.

Ачийг санахуй

Өмнөө эхийнхээ намба байдлыг тодорхой нэгэн санаад энэ ээж маань зөвхөн эдүгээ төдийгүй бүр тэргүүлшгүй цагаас миний ээж болж явсан нь мөн тоолж баршгүй гэж бас сэтгээд эх болсон цагаас зовлон хорлол бүхнээс авран, амгалан жаргал бүхнийг бүтээв. Ялангуяа энэ насныхаа анхлан саван дотроо өнө удаан байлгаж төрүүлэхийн цагт шар үсээ ширвэлгэн мах цуснаасаа тасалж, арван хурууныхаа үзүүрт бөмбөрүүлэн, хөхөө хөхүүлж, хоол идээг зажилж жижиглэн амаар өгч, нус цэрийг минь амаараа арчин, баас ялгадсыг гараараа цэвэрлэх зэрэг элдэв аргаар тэжээх төрүүлэн өсгөсөн билээ. Дээр нь өлсөж цангахын цагт идээ ундаа, даарч хөрөхийн цагт хувцас хунар, ядуурч үгүйрэхийн цагт өөрөө эдлэлгүй надад өгөх эд таваар, тэднийг олоход бэрхтэй хэдий ч элдэв зовлон зүдгүүр, муу үг яриа, саад бэрхшээлийг сөрөн туулж махаа барж, ясаа цайтал зүтгэсээр олж өгөх, хүүд өвчин зовлон тусваас хүү минь үхсэнээс би үхсэн минь дээр хэмээн үхэх хийгээд хүү минь өвдсөнөөс би өвдсөн нь зөв хэмээн сэтгэлийн мухраас андгайлан хөдлөх зэргээр хүүгийн зовлонг арилгах арга бүхнийг үйлдэгч ачтан билээ.

Өөрийнхөө мэдэх, чадах бүхнээр тус амгалан юу байгаа бүхнийг бүтээн, хорлол зовлонг арилгахын төлөө хамаг байдгаа зориулдаг ээжийн үнэн сэтгэл, гэгээн заншлыг үргэлжид нэгэн үзүүрт сэтгэлээр бясалгах хэрэгтэй болой. Энэ мэтээр сайтар бодоод сурахаар аяндаа ачтан хүнийхээ ачийг хариулах юмсан гэдэг санаа бодол үгийг төдий бус бодитой баттай нэг үндсэнд төрөх, гарах хүртэл дахин дахин бясалгах хэрэгтэй болой. Ингээд чадал эцэг болон бусад хамаатан саднаа ч ийм амьтан хэмээн сэтгээд бясалгах бөгөөд дараа нь завсрын буюу өөрийн танихгүй хүмүүсээ мөн урьдын адил бодох, бясалгах, явсаар өөрийн дайснаа ч мөн адил элгэн садан, эх адилын ачтан хэмээн мэдэж үйлдээд бясалгаж, тэднийг эх мэт хэмээн бодож бясалгаж чадваас хамаг амьтан бүхнийг эх хэмээн мэдэж, бясалгах, чадах, төгс гүйцэх тул энэ бүгдийг зэрэгчлэн дээш дээш ахиулж арвижуулсаар бясалгах хэрэгтэй болох нь ээ.

Ачийг хариулахуй

Олон төрөл дамжин үхэх, төрөх ээлжлэн солигдсоор танихаа больсон болохоос бус хамаг амьтан миний эх адил ачтан бөгөөд ийм ачтан маань зовлонд нэрвэгдэн, аврал итгэлгүй болчихсон байхад тоохгүй орхино гэдэг хамгийн ичгүүртэй нүгэлт зохисгүй явдал болох нь эрхэм дээд байтугай эгэл жирийн хэнд ч ойлгомжтой тул миний ёсноо яаж тодрох вэ хэмээн санаад ачийг хариулах буюу ачийг хариулахын үүрэг хариуцлагыг үүрэх хэрэгтэй бөгөөд хүү болж төрсний нэгэн хэрэг энэ болох буй за хэмээн дахин дахин санах мөн. Хэрхэн ачийг хариулах гэвэл орчлонгийн жаргал цэнгэл, хоол унд, хувцас хунар тэргүүтнийг ээж өөрөө бүтээж чадсан, чадаж байгаа, чадах ч болно.

Бусад амьтан ч мөн л ийм чадвартай гэхэд эргэлзэх аргагүй. Тэгвэл би бээр урьд нисваанисын адаар хөөрөмшсөний эрхээр хатуу хүчтэй яр модос туссан гэж бодьё. Тэр модос элдэв шалтаг эрэхэд сэдэрч задран дахин зовлон үүсгэх болсон мэтээр биднийг ачилж тусалсан амьтан маань нисваанис, үйлийн эрхээр орчлонд дахин дахин зовж байгаа гаслант авир ёсыг танин мэдэж түүнээс гэтэлгэн тонилгохуй нирвааныг амгаланаа байгуулж чадвал сая нэг жинхэнэ тусалсны ачийг хариулан чадсан болохын ухааныг мэдэж ачийг хариулан чадсан болохын ухааныг мэдэж ачийг хариулан үйлдэх хэрэгтэй болж байна. Нисваанисын адаар сэтгэл санаа нь хямран өөрийн эрхгүй галзууран, өндөр язгуур болоод нирвааны мөрийг үзэх нүднээсээ хагацсан зөв сайн төрд хөтлөгч саданаар хоосрох алхам тутамдаа буруу явдалд бүдрэн халтирсаар муу заяаны халил амсалгүй очсон адилын авир байдалт ийм эх хүүдээ горилохгүй хэнд горилох, ийм байдлыг хүү ухаарч орчлонгоос, орчлонгийн зовлонгоос ашид гаргаж ачийг хариулах хэрэгтэй бөгөөд чухам үүнийг Шантидэва гэгээн “Шаксасамучгая” (Хотол суртгаалын түүвэр хураангуй) шастиртаа: “Нисваанисаар галзуурч, мунхагаар сохрох, их хадан халилын замд алхах бүрдээ халтирах, өвөр хийгээд бусад үргэлжид гаслангийн шүтээн, амьтан нугуудын зовлон адил” хэмээжээ. Иймд эх болсон амьтан энэ-адилын байдлыг ухаарваас бусад амьтнаас гэм эрэх нь зохисгүй бөгөөд ганц нэг эрдэм, чадалтай үзэгдвээс байрлах хэдий ч үнэн чанартаа өчүүхэн яднисан авир ёстыг санан санан ачийг хариуг, тусалсны хариуг номоор хариулна хэмээн лавлан шийдэх хүртэл бясалгах ухаан энэ ажээ.

Үргэлжлэлийг энд дарж үзнэ үү

Эх сурвалж: Будда.мн