Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан, кино найруулагч Г.Бадамрагчаатай ярилцлаа. Жирийн нэгэн уран бүтээлч

юуны учир "Төрд тэрсэлсэн гэмтэн"-ээр тодорч, эрүү шүүлттэй нүүр тулан эцэстээ хийгээгүй хэргийн хохирогч болон үлдсэн талаар бидний яриа өрнөсөн юм.

-Тагнуулынхан та бүхнийг "Төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар авах хуйвалдаан зохион байгуулсан" гэх хэрэгт сэжиглэж, Ганц худагт багагүй хугацаагаар хорьсон. Харин энэ оны хоёрдугаар сард болсон шүүх хурлын үеэр цагаатгалаа шүү дээ. Ингэсэн нь сайн хэрэг. Гэвч төрийн хуулиар түрий барин гэмгүй нэгнийг сүрдүүлж, хорьж цагдаж, эцэст нь уучлалт ч гуйлгүй орхичихож болно гэж үү?

-Дүүргийн эрүүгийн хэргийн хоёрдугаар шүүх дээр бидэнд холбогдох хэргийн шүүх хурал болж "Эдгээр нөхдөд ямар ч гэм буруу байхгүй" гэдэг үндэслэлээр цагаатгасан. Тагнуулынхан энэ асуудлыг анх шалгаж эхлэхдээ "Маш нууцын зэрэглэлтэй гэх том тодотгол өгч байлаа. Тэдэнд ийм нэр хаяг зүүх шалтгаан байсан байх.

Бүр тодруулбал, хэрэг явдлын дараа элдэв зүйл яривал "Улсын нууц задруулсан" гээд намайг дахин баривчилж болохуйцаар тооцоолсон ч байж мэдэх юм. Энэ талаар өмгөөлөгч маань надад анхааруулан захиж байлаа. Тийм учраас би тухайн үед хэвлэл мэдээллийнхэнд тодорхой тайлбар хэлээгүй. Одоо ч хэлэхгүй. Нэг ёсондоо, тэрхүү "Маш нууц"-ыг нь задлаагүй л явна.

-Гэхдээ аливаа зүйлд шалтгаан гэж бий. Та бүхнийг ийм ноцтой хилс хэрэгт холбогдуулахын цаана хэний ашиг сонирхол байсан юм бол. Шуудхан асуухад, цаад эзэн нь хэн байв?

-Ёстой оньсого, таавар мэт зүйл гэвэл энэ. Хэргийн гол учир зангилаа одоо болтол тайлагдахгүй байгаа шүү дээ. Шүүх биднийг цагаатгасны дараа би Улсын ерөнхий прокурорын газар, Тагнуулын ерөнхий газар, Авилгатай тэмцэх газарт "Намайг ямар учраас хилс хэрэгт гүтгэх болсон юм бол. Хэн үүнд буруутай юм бэ. Учрыг нь олж өгнө үү" гэж ажил, амьдралаараа хохирсон иргэн хүний хувьд өргөдөл гаргасан.

Учир нь надад энэ хэргийг өөрөө шалгаж, таны асуусанчлан цаад эзнийг нь олох эрх байхгүй. Тэгээд ч би учрыг нь олж чадахгүй. Өнгөрсөн хугацаанд намайг АТГ-аас нэг удаа дуудаж байцаалт авсан. Ингээд л гүйцээ. Одоог хүртэл чив чимээгүй л байна. Хэрэв би жирийн нэгэн уран бүтээлч биш, хэн нэгэн эрх мэдэлтэн байсан бол нийгэмд ямар их дуулиан болж байх билээ, тийм үү.

Хууль хяналтынхан яаж түргэн авцгаах байсан бол. Надад ийм л бодол төрж байна. Тагнуулын ерөнхий газрынхан өөрсдийнхөө бужигнуулсан хэргийг тэртэй, тэргүй шалгахгүй байх. Тиймээс би тэдэнд нэг их найдахгүй байгаа. Улсын ерөнхий прокурорын газраас "Энэ асуудлыг хянаж нягтал" гэж хэн нэгэнд үүрэг чиглэл өгсөн л байлгүй.

Харин АТГ-ынхан намайг дуудаж мэдүүлэг авсан учраас би "Эднийх шалгаж байгаа юм байна" гэж бодож байна. Харамсалтай нь бодит байдал дээр юу болж байгаа юм бүү мэд. Өчнөөн удчихлаа.

-Та дээрх газруудад яг хэзээ хандсан бэ?

-Энэ оны гуравдугаар сарын 18-нд өргөдлөө өгсөн юм. Түүнээс хойш бараг таван cap өнгөрлөө. Ямар ч чимээ алга.

-Хэцүү биш бол ний нуугүй хэлнэ үү. Хүний амьдралын хоёр жил гэдэг багагүй хугацаа. Та бүхнийг "Төрийн эрхийг хууль бусаар авахыг завдсан" хэмээн буруутгаж, баривчлан хорьж, ял зэмд унагах шахсан тэр гүйцэтгэгч хэн байсан юм бэ?

-"Тэр хүн байсан" гэж би тодорхой нэрлэж мэдэхгүй. Тийм учраас "Бидэнд хилс хэрэг тулгасан гол буруутныг олж тогтоож өгнө үү" хэмээн өргөдөлдөө дурдсан. Ямартай ч тухайн үед Тагнуулын ерөнхий газрын Сөрөх тагнуулын газрын дарга асан Д.Цогтбаатар, мөрдөн байцаагч Н.Энхтөр нарыг шалгаж байгаа юм шиг байна.

Миний хувьд, хөдөө киноныхоо ажлаар нэг cap гаруй хугацаагаар яваад ирлээ. Харин интернэтээс мэдээлэл уншихад тэр Д.Цогтбаатар гэдэг нөхөр хэвлэлийн баатар болж, их л хэлмэгдэж байгаа хүний дүрд тоглож яваа бололтой. Танд би нэг зүйл хэлье. Зоосыг дээш шидэхэд сүлдтэй, сүлдгүй талаараа зэрэг буудаггүй шүү дээ.

Үүнтэй адил Д.Цогтбаатар гэдэг хүн намайг хилс хэрэгт гүтгэсэн нь ойлгомжтой болсон. Өөрөөр хэлбэл, шүүхээс "Г.Бадамрагчаа гэдэг хүн гэмт хэрэг хийгээгүй юм байна" гээд цагаатгачихлаа. Хууль хяналтынхан ч Д.Цогтбаатарыг гэм буруутай үйлдэл гаргасан учраас барьж хорьсон болов уу. Түүнээс биш хаа хамаагүй гэмгүй хүнийг хорьчихоогүй байлгүй.

-Тагнуулын ерөнхий газрын Сөрөх тагнуулын газрын дарга асан Д.Цогтбаатар "Г.Бадамрагчаа намайг гүтгэлээ" гэж цагдаад гомдол гаргаж байсан нь үнэн үү?

-Тухайн үед би "Намайг хэлмэгдүүлсэн хүн бол Д.Цогтбаатар" гэж хэлээгүй юм. Тэр талаар мэдэх ч үгүй. Харин биднийг шалгах үед Сөрөх тагнуулын газрын дарга нь Д.Цогтбаатар байсан. Тиймээс "Энэ ажлыг зохион байгуулсан хүн нь Д.Цогтбаатар байв уу" гэсэн утгатай ярилцлага өгсөн юм. Тэгж хардах үндэслэл ч байлаа.

Гэтэл сая наадмын өмнөхөн намайг цагдаагаас дуудсан. Мөрдөн байцаагчтай уулзтал "Таныг "Д.Цогтбаатарыг гүтгэсэн" гэх үндэслэлээр байцаана" гэж байна. "Юу гэж гүтгэсэн юм бэ" гэтэл "Тэр хүн таныг "Намайг гүтгэлээ" гэж гомдол гаргасан" гэлээ. Ингээд би байцаалт өгсөн. Гэхдээ гайхаж байна. Д.Цогтбаатар надад хилс хэрэг тулгасныг шүүх тогтоосон.

Бүр "Ямар ч гэм буруугүй" гэж цагаатгасан. Тэгэхээр Д.Цогтбаатар намайг гүтгэсэн болж таарна биз дээ. Шуудхан хэлэхэд, "Төрийн эрхийг хууль бусаар авахыг завдсан" гэх хэргээр буруутган баривчилж, шоронд гурван cap хорьж, хоёр жилийн туршид мөрдөж, хил нэвтрэх эрхгүй болгож, бизнес болон нэр хүндийг маань унагасан хүн өдгөө үндэсний баатар мэт аяглаж байгаа нь тун зохисгүй явдал.

Миний хувьд, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд хандах болсон шалтгаан гэвэл, энэ байдлаараа бол биднийг хэлмэгдүүлсэн хэрэг замхрах юм байна. АТГ ажлаа хийж чаддаггүй юм байна. Гэсэн атал хэвлэлийнхэнд хандаж гүйгээд байгаа нөхөд нь баатар болж дуусдаг юм байна. Жирийн нэгэн иргэн яаж ч хохирлоо гээд тэд тоодоггүй юм байна. Нуулгүй хэлэхэд, надад ийм л сэтгэгдэл төрөх боллоо.

Бид үнэхээр л ардчилсан нийгэмд амьдардаг юм бол хэрэг явдлын буруутан, үнэн мөн нь олдох ёстой. Гэтэл миний амьдралаар бүтэн хоёр жил тоглосны хариуцлагыг хэн үүрэх юм бэ. Арай дэндэж байна шүү дээ. АТГ-ынхан ажлаа хийгээч. Аль эсвэл ажлыг нь хийлгэдэггүй юм уу.

-Таны хувьд, бухимдахаас өөр аргагүй. Өргөдөл гаргасан газруудаасаа хариугаа шаардаж байсан уу?

-Өргөдлөө би өөрийн биеэр дээрх газруудад аваачиж өгсөн. Улсын ерөнхий прокурорын газраас надад "Нийслэлийн прокурорын газарт энэ асуудлыг шилжүүллээ" гэсэн утгатай бичиг ирсэн. Нийслэлийн прокурорын газраас одоохондоо ямар нэгэн хариу ирүүлээгүй байна. АТГ-аас дээр дурдсанчлан нэг удаа мэдүүлэг аваад сураггүй болсон.

Тагнуулын ерөнхий газар бол бүр таг чиг. Тухайн үед намайг Ганцхудагт хоригдсоны дараа Тагнуулын ерөнхий газраас "Энэ нөхөр ийм хэрэг хийх гэж байсан юм билээ" гэх утгатай мэдэгдэл гаргаж, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр шуугиулж байсан удаатай.

"Шүүх гэм буруутай эсэхийг нь тогтоогоогүй байхад хэнийг ч гэм буруутайд тооцож болохгүй" гэдэг зарчим бий. Гэтэл Монгол Улсын тагнуулын байгууллага "Энэ этгээдүүд ийм буруутай байсан" гэж мэдэгдэл гаргасан. Нэр төрд маань эрээ цээргүйгээр халдсан. Үнэхээр бид буруутай байсан юм бол шүүхээс гэм буруутайг нь тогтоохгүй яасан юм бэ.

Үгүй шүү дээ. Харин ч цагаатгасан. Товчхондоо, "Уран бүтээлч хүн ажлаа л хийж байж. Түүнээс биш ямар нэгэн гэмт үйлдэл хийхээр завдаагүй юм байна" гэдгийг шударгаар олж харан шийдвэр гаргасан нь тэр.

-Та бүхэнд юу тохиолдсон, мөн өнгөрсөн хугацаанд ямар аймшигт үйл явдлууд өрнөсөн талаар эргэн саная. Таныг 2012 оны тавдугаар сарын 7-нд гэрийн тань гаднаас баг зүүсэн, буутай хүмүүс баривчилсан гэдэг. Түүнээс өмнө тагнуулынхан таныг дуудаж байцааж байсан уу?

-Тийм зүйл байхгүй. Хэрэв "Тагнуулаас ярьж байна. Юм тодруулах гэсэн юм" гэж мэдэгдсэн бол би гүйгээд л очих байсан. Учир нь би хууль, хүчний байгууллагынхныг хүндэтгэдэг. Ажил үйлсийг нь олон нийтэд сурталчилдаг. Гэтэл өмнө нь ямар нэгэн байдлаар мэдэгдэж, мэдүүлэг ч аваагүй байж гэнэт буу шийдэм тулгаад жигтэйхэн юм болсон л доо.

-Буутай хүмүүс таныг баривчлаад яг хаана аваачсан юм бэ. Тэнд ямар нэгэн эрүүдэн шүүх ажиллагаа явагдсан уу?

-Тэр өдөр намайг өглөө гэрээсээ гараад явж байтал тэд толгойд минь хар уут углаад машинд суулгасан. Ингээд хаагуур яваад байгаа нь мэдэгдэхгүй, "Үг дуугарч болохгүй" гэж зандарч байлаа. Тэгээд шөнийн 02 цагт Ганцхудагт хорьсон юм. Энэ бол эрүүдэн шүүсний нэг хэлбэр. Ардчилсан нийгэмд хүний эрхэнд ингэж халдаж болохгүй.

-Бас нэг зүйл сонирхол татдаг юм. Таныг Ганцхудагт хорьсны дараа буу шийдэм болсон хүмүүс камерт тань "эргэж" очсон гэдэг. Тэд хэн байсан юм бэ?

-Тагнуулынхан байсан. Тэд битүү хар багтай, буу зэвсэгтэй давхилдаж орж ирээд манай камерын үүдийг манаж зогсож байснаа явцгаасан. Жигтэйхэн сүртэй л юм болж билээ. Ямар ч байсан Ганцхудагт өмнө нь тийм зүйл болж байгаагүй гэсэн. Харин тэр үед яагаад тэгсэн юм бол. Миний сэтгэл зүйд нөлөөлөх гэсэн нь тэр болов уу.

Ер нь учир нь огт олдохгүй явдал их болсон шүү дээ. Ганцхудагт хоригдож байхад өмгөөлөгчийг маань надтай уулзуулахгүй байсан. Манай өмгөөлөгчийн томилолт дээр "ТЕГ-ын мөрдөн байцаагч Н.Энхтөрийн даалгавраар уулзуулах боломжгүй" гээд биччихсэн байдаг. Энэ мэтчилэн адал явдалтай кино найруулдаг надад төсөөлөгдөхөөргүй сүржин явдал болсон.

-Ингэхэд Тагнуулын ерөнхий газрын Сөрөх тагнуулын газрын дарга асан Д.Цогтбаатар та хоёр танилууд байсан уу. Тэд яагаад та бүхнийг овоо хараандаа авсан юм бол?

-Үгүй, огт танихгүй. Одоо ч мөн адил. Намайг анх баривчилж, нүдний маань хаалтыг авч дөрвөн талаас буу тулган байцаах үед тэр хүн "Би Д.Цогтбаатар гэдэг дарга нь байна. Чи хэргээ хүлээ" гэж байсан. Тэр ч атугай Ганцхудагт хоригдож байхад айлган дарамталсны улмаас би хийгээгүй хэрэг хүлээсэн. "Ингэж бич" гэснийг нь бичсэн.

Гэвч миний хувьд хамгийн сүүлд "Гарын үсэг зурахгүй" гэж татгалзсан юм. Гэтэл тэр материалыг хүртэл яллах дүгнэлтэд оруулсан байлаа. Тийм учраас би УЕПГ-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албанд "Ийм явдал боллоо. Тэд намайг ингэж дарамталж ийм зүйл бичүүллээ" гээд гомдол гаргаж байсан.

Харамсалтай нь тэр явдлаас хойш хэдхэн хоногийн дараа "Үүнийг тогтоох боломжгүй" гэдэг хариу өгсөн юм. Тэгэхээр эрх мэдэлтнүүдийн хувьд ажил ямар хурдан явдаг юм бэ. Өөрөөр хэлбэл, тэдэнд холбогдох хэргийг тогтоохгүй байх нь их амархан байгаа биз. Гэсэн атал хэзээ ч тогтоогдохгүй, угаасаа байхгүй миний асуудлыг хоёр жил болгосон. Ийм л сонин зүйл болоод байгаа юм.

-Тантай хамт энэ хэрэгт хилсээр холбогдсон, Өвөрмонголын иргэн С.Цэнгэлийг буутай хүмүүс хөдөө хээр аваачиж айлган сүрдүүлсэн гэдэг байх аа?

-Тийм ээ, С.Цэнгэл л тэгж ярьж байсан. Ерөнхийдөө Н.Батболд, С.Цэнгэл бид гурвыг "Төрийн эсрэг гэмт хэрэг үйлдэх гэж байна" хэмээн толгойд нь хар уут углаад баривчилсан шүү дээ. Ингээд Ганцхудагт өөр, өөр камерт хорьж байлаа. Түүнээс хойш бид уулзаж чадахгүй л явна. Угаасаа ч нэг их ойр дотно байгаагүй. Тухайн үед нэгэн кинон дээр хамтран ажиллаж байсан юм.

-Жирийн нэгэн найруулагч залуу нэг л өдөр төрд тэрсэлсэн этгээд болон хувирсан. Мэдээж хэрэг, энэ бүхэн хувийн амьдралд тань ч таагүйгээр нөлөөлсөн байх, тийм үү?

-Мэдээж, аймшигтай явдал болсон. Гэлээ гээд хар барааныг нь тоочоод яах вэ. Сайн талыг нь хэлье. Нэгдүгээрт, кино найруулагчийн хувьд шоронгийн амьдрал, хууль, хүчнийхний ажлыг нэлээд сайн судаллаа. Тэр тухай кино хийхэд хангалттай судалгаатай болсон. Хоёрдугаарт, хууль зүйн мэдлэг чамлахааргүй боллоо.

Мөн найз нөхдийг сайн, муугаар нь ялгаад өгчихдөг юм байна. Сайн явахад "Найз аа, найз аа" гэж байсан зарим хүн тийм үед алсран холддогийг харсан. Гэтэл нэг их дотно биш хүмүүс тусалж дэмжих жишээтэй. Ёстой л "Зовох цагт нөхрийн чанар танигдана" гэдгийг бодитоор мэдэрсэн. Үнэнийг хэлэхэд, өнгөрсөн хоёр жилд урлагийн салбар дахь карьер маань таг зогссон шүү дээ.

"Модун хаан" гэдэг кино хийхээр олон жил хөөцөлдөж, төрөөс 220 сая төгрөгийн төсөв батлуулаад үлдэгдэл мөнгийг нь Монгол, Туркийн бизнесмэнүүд хамтран гаргахаар тохиролцсон байсан. Харамсалтай нь энэ ажил зогссон. Учир нь төрөөс баталж өгсөн төсвийг маань холбогдох хүмүүс "Та гэмт хэрэгт холбогдсон учраас өгөхгүй" гэж байв.

Чингис хааны ганц эмэгтэй дүү болох Тэмүлэнгийн тухай уран сайхны кино хийхийн тулд хятадуудаар хөрөнгө оруулалт хийлгэхээр үндсэндээ тохирчихсон байсан юм. Бүр кино зохиолоо хятад хэлээр орчуулж эхлээд байлаа. Гэвч бас л зогссон. Уг нь би өнгөрсөн хоёр жилд "Дэлхийн кино урлагийн тавцанд авьяас хүчээ сорьё" гэсэн бодолтой байсан. Энэ бүхнийг маань аймшигтайгаар хаасан л даа.

Б.Долгор

Эх сурвалж: Монголын үнэн