Хөх цэнхэр Мичиган нуурын баруун эрэгт суух Сугар ахынд саяхан зочлон ахуй амьдрал, нутаг орны сураг, түүгээр ч үл барам  улс төр, наадмын бөх  гээд олон зүйлийн  тухай хуучилсан юм. “Монгол хүн байхын утга, дотоод сэтгэлийн яруу сайхан, хүн болон төлөвшихийн тухай” Сугар абугайн өгүүлснийг танд хүргэх сэн гэж ийнхүү бичив ээ.

  Сугар дөчин мянгатын унаган хүү, 23 дүгээр сургуулийн сурагч, уран дарханы мэргэжилтэн, армийн офицер, "Хоршоолол клуб"- ын тамирчин, Монгол  Цэргийн музейг гардан байгуулагчдын нэг, Мэгжид Жанрайсаг бурханы билгийн мэлмий дархлаач, Монгол бөхийн өргөөний  хандивлагчдын алдарын медиалоны урлаач, Батлан Хамгаалах Яамны тамга сийлээч, Америкийн үйлдвэрийн ажилчин, уран зохиолын хорхойтон, дуучин, сайн аав, түшигтэй хань ажээ. Товчлон өгүүлвээс найранд гурван дуутай, наадамд гурван даваатай, гартаа уртай, сэтгэлдээ очтой Монгол эр болой.

***

      Говь-Алтай аймгийн Шарга сумын харьяат Уран Сандаг гэж алдаршсан эрхэм бол Сугар дарханы аав нь.  Урчуудын артелд насаараа ажилласан  өндөр зэрэгтэй дархан Жунайн Сандаг  гуай манай улсад анх удаа "ээдэмцэр" санаачлан хийж “Төрийн шагнал”-ын болзол хангасан байна.    Мөн Зоос гоёлын үйлдвэрийн суурийг тавьсан төдийгүй “Зуун ажлын арга”, “Монголын хөлөгт тоглоом” , “Эрийн сайн Балтбаатар” зэрэг Монгол аж байдал, үлгэрийн ном хэвлүүлж, “Алтайд” жүжиг тоглуулж, Монголын Радиогоор үлгэр аялгуулан хэлдэг  тал бүрийн  авъяастай хүн байжээ.

   Сугарын бага нас аавынхаа дарханы алх, дөшний дэргэд утаа, давирхай  үнэртсэн өрөөнд, газар газрын Монгол урчууд цугласан  Урчуудын  артелийн ойр тойронд өнгөрсөн ажгуу. 

  Уран Сандаг гуай хүүгийнхээ авъяас билгийг эрт нээж урлахуйн ажилд нүд, сэтгэлийг нь дасгах  “Монгол ухаан” гаргаж байсан нь Сугар ахын ярианаас илхэн.  Гал тогооны өрөөныхөө буланд зузаан модон ширээгээ тулж том, бага хоёр сандал тойруулж тавьчихаад Сандаг гуай уран дархаа хийж, хүү нь дэргэд нь ойр зуурын юм оролдож суудаг байж.  Сугар хүү нь 4 дүгээр ангиасаа бие дааж Пионерийн, Ленин, Сүхбаатарын дүрс бүхий тэмдэгийг  өнгө өнгийн хуванцар шигтгэн хийгээд эхэлжээ. 

  Бас  уран Сандаг гуай хүүгээ Балдан-Осор дарханыд  дагуулж очдог байжээ. Нүдний шилтэй өвгөн дарханы жижиг байшиндаа л байх. "Аяга хийж байхдаа тэрийгээ долоож шалгаад л суудаг сан. Хийж байснаас нь тодхон санагдаж байгаа нь тэр.  Шаазан аяга алтадсан хүн чинь Балдан-Осор гуай  байгаа юм. Надад нар хамба, нажин чавга нэг атгыг илүү гэрээсээ авчруулж өгнө, би тэрэнд нь л болж аавыг дагаж явдаг байсан бол аав намайг алдартай дархан хүний ур дүйг харж сууг гэж л дагуулж очдог байсан биз" гэж дурсав. 

   Хорьдугаар зууны Монголын алдарт дархчуулын оройн дээдэд Балдан-Осор, Чуганц, Тожил, Балдан-Гомбо  гээд даяарт цуутай дархчуулыг нэрлэдэг. Тэдний нэгээс  чавга хүртэх хувь  Сугар хүүд тохиосон аж.   

   Дунд сургуулиа дүүргээд Үйлдвэрлэл урлалын ТМС-ийн Гоёл, чимэглэлийн ангид Нямхүү, Сангидорж нарын урчуудын дэргэд суралцан төгсжээ. Үргэлжүүлэн Унгарт алт, мөнгөөр бүрэлт хийх нарийн мэргэжил эзэмшиж  Зоос, Гоёлын үйлдвэрт алт, мөнгөөр тэмдэг, зоос бүрэх ажил хийж, 4 дүгээр зэрэгтэй дархан гэж хэлэгдэх болжээ.

   Мэргэжил эзэмшсэн хүн болгон мэргэжилтэн болдоггүй гачлан бий. Дархан хүний үйлд хугацаа их ордог, анхны оролдлогоор бүтэх юм  үгүй тул дахин давтдаг, баргийн хүн оролдож зүрхлэхээргүй тэсвэр тэвчээр шалгадаг хөдөлмөр. Түүнчлэн бурханы заяасан авъяас, дотоод сэтгэлийн ур, нүдний ур, гарын ур бүхнээ шингээн байж нэгэн ховор бүтээл төрүүлдэг.   Уран Сандаг гуай “хийж байгаа юмандаа сэтгэлээ шингээн үнэн санаанаасаа урлаж, төгс дуусгаж” байхыг хүүдээ захидаг, зарим нэг бүтээлийг “За болж” гэсэн нь хамгийн дээд үнэлгээ, хүүдээ олгосон мэргэжлийн зэрэг, итгэсэн итгэл байсан болуу заа.

***

  Зоос гоёлын зүйл алт, мөнгөөр бүрдэг хортой ажлыг нь өөрчлөх “шалгарсан арга” Армид алба хаах явдал гэж аав хүү хоёр зөвшин тохирчээ. Ингээд залуу Сугар цэргийн албанд мордож байлдагчаас албаны дарга болтлоо 12 жил алба хаажээ. Цэрэгт байхдаа ч алх дөшөө амраалгүй ойр зуурыг хийсээр л байж.

Сандаг гуайнхаар орж гарсан урчуудын нүдэнд залуугийн хичээнгүй байдал, урлахуйн авъяас чадвар өртөн буйг даруухан эр хэрхэн анзаарав гэж. Нэг өдөр аавынх нь найз зураач Дамба “Чи уртай хүн байна, манай музейд очооч. Бид нар Монгол цэргийн музей байгуулах гэж гарын дүйтэй хүн хайгаад байгаа.” гэжээ. Үүнийг сонссон залуу сэтгэл хөдлөн мэргэжлийн ажлаа хийнэ гээд саналаараа армиас халагдав. 

Сугар Монгол цэргийн музейн суурийг тавилцан  урлаг, соёлын гэрэлт оддын дэргэд ажиллаж, насан багын шүтээн болсон хүмүүстэй уулзаж учирч явсанаа дурсахдаа

“Ямар сайхан хүмүүсийг бурхан надад илгээснийг

Ялгуун сарны дор үгээр хэлэхийн аргагүй” ... гэж дууны үгэнд гардагтай зүйрлэсэн юм. 

Залуу дархан Сугарыг  Монгол цэргийн музейн түр захиргаанд очиход Ардын зураач Г.Одон, Урлагийн Гавъяат зүтгэлтэн Равсал, Урлагийн Гавъяат зүтгэлтэн Батмөнх, Зураач Дамба, Дашням, Дэслэгч генерал Паль  суучихсан, муухан эр сүрдэж унамаар “сүр бараатай аваргууд” байж. Зураач Дамба гуай сэргээн засварлагчаар гарын уртай залууг авах санал гаргаж буйгаа хэлж, танилцуулсан хэрэг.

Тэд нар тоосон шинжгүй “Чиний ямар, авъяастайг сайн мэдэхгүй. Тэгэхээр чи “ЗИС-5 гэж  армид хэрэглэж байсан машиныг  1:16 гэсэн хэмжээтэй хийгээд ир. Зургийг нь “Конструктор моделист” сэтгүүлээс аваарай, Залуу техникчдийн ордонд тэр сэтгүүл байгаа” гэж тушаал буулгажээ. 

Монгол цэргийн музейг үзсэн хүн бүрийн дуу алдан андуурдаг тэр жижигхэн ЗИС-5 машины деталь бүрийг төмрөөр нягт нямбай хийж, хаалга нь онгойдог, бүр дугуйны обудыг нь хөнгөн цагаанаар, дугуйг нь Залуу техникчдийн ордны багштай хамт түүхий резинээр хийж хээг нь зорж хийсэн байна.

Даалгавар өгсөн томчууд түүнийг  үзээд энэ бүтээл болж “Чамайг сэргээн засварлагч”-аар авлаа гэж итгэл хүлээлгэжээ.  Зис-5, Додж автомашин, БТ-7 танк, Як-9 нисэх онгоц гээд Монголын армид хэрэглэгдэж байсан 10 гаруй зэвсэг техникийн загвар хийсний дээр Монгол Цэргийн Музейн зураг төсвийг батлуулахаас эхлээд байгуулж бүтээлцэж 10 жил ажиллан “аваргуудынхаа” итгэлийг алдаагүй байна.

Уран зургийн томчуул Цэргийн музейд цугласан учир нь Халх голын байлдааны ажиллагааг харуулсан 29 м голчтой дэлгэмэл панорамо хийх байж л дээ. Хөрөнгө санхүүгийн байдлаас  панорамо хийх барилгын хэсэг нь одоо хүртэл баригдаагүй ч тэр буурлуудын асар их хүч хөдөлмөрөөр цэргийн музейн бусад хэсэг бий болсон аж.

Монгол цэргийн музей бол Ш.Жадамбаа генералын нэртэй салшгүй холбоотой. “Монголчууд хэдэн зууны цэргийн түүхтэй мөртлөө тэрийгээ харуулах музейгүй  байна. Бид цэргийн музейтэй болох ёстой гэж” алхам тутамд анхаарал тавьж бүтээн босгосон доо. Бүр шөнө орой ч хамаагүй “за юу болж байна?” гээд эргэж ирдэг, эгэл энгийн, эцэг шиг нөмөр нөөлөгтэй хүн байж билээ генералаа дурссан юм.

Дэслэгч генерал Ш.Жадамбаа өөрийн биеэр Сугар дарханд маш хариуцлагатай, авъяас шалгасан даалгавар өгчээ. “Монголынхоо уламжлалыг хадгалсан дүрс бүхий Батлан Хамгаалах Яамны тамгатай болно. Чи түүнийг урла” гээд нэг кило цалин цагаан мөнгө өгүүлсэн байна.

  Ном, сонин уншиж, настайчууд, зураач, урчууд, урлагийн томчуудаас асууж судалж зураг эскизийг нь гарган сайдаараа батлуулаад авч.  Ааваасаа зөвлөгөө авч, хашир урчуудаас асууж, 4 дахин цутгаж, их хөдөлмөр гарган тэр тамгыг урлажээ.  

  Хамгийн сүүлд хийснээ аавдаа аваачиж үзүүлэхэд “За болноо” гэж билээ. Аав  хэрийн юмыг боллоо гэж хэлэхгүй.   Аавынхаа үнэлгээнд урамшин тамга, тамганы суурь, хайрцагны  иж бүрдэлээ  аваад  Жадамбаа генерал дээр очиход тэрээр машид баярлан миний бүтээлийг өндөр үнэлж Батлан хамгаалах яамнаас 3 өрөө байраар шагналаа гэхэд нь “айлын өрөө, хэсч явсан би хөл газар хүрэхгүй баярласан” гэж Сугар дархан хуучилсан юм. 

 Тэр бол Сугар дарханы ур чадвар, авъяас, хөдөлмөрийг үнэлсэн эцгийн үнэлгээ, авсан даалгавараа бүрэн дүүрэн биелүүлж генералдаа үнэлүүлсэн эрийн бахархал, ерөөс дархлахуйн ир ханаж урлаач болон төлөвшиж буйн үнэлгээ  байждээ гэж бодож суулаа.

Миний бодлыг батлах мэт Монгол Түмний их шүтээн Мэгжид Жанрайсаг бурханы билгийн мэлмий урласанаа хэлсэн юм.   Энэ тухайд “Урлагийн Гавъяат зүтгэлтэн Равсал гуай Цэргийн музейн ажлаа өөрчлөн лам болоод шашны зураг урлал хийх болсон үе. Равсал гуай л Г.Мэнд-Ооёо нарт санал болгосон юм билээ”. гэж даруухан өгүүлэв. 

    Мэгжид Жанрайсаг бурханы магнай дээрх билгийн мэлмий, титэм дээрх шигтгээг Сугар дархан урласан аж.

   Билгийн мэлмийн 32 см-ийн тойрогтой суурийг хийж 300 гаруй үнэт эрдэнийн чулуу шигтгэжээ. Титэм дээрх шигтгээ нь арай том 35 см тойрогтой бөгөөд Анар чулуу шигтгэн урлажээ. Урласан зүйлээ авч ирэхэд Жанрайсаг Бурханы мэлмийн шигтгээнээс бусад нь хийгдсэн байж.  Г.Мэнд-Ооео гуай сангийн тэргүүний хувьд, С.Сугар урлаачийн хувьд  өөрсдийн хадаг, бас бус зүйлээ сүслэн өргөөд магнайн мэлмийг битүүлэн гагнаснаар бурханы бие бүтэн болсон түүхтэй ажээ.  Мөн түмэн Аюуш бурханы 300 бурханд нь малгайн чимэглэл, Мэгжид Жанрайсаг шүтээний гадна талын хаягийг бас хийжээ.

   Мэгжид Жанрайсаг бурхан бол 20 дугаар зуунд Монгол урчуудын бүтээсэн хамгийн агуу урлалын нэг гэж боддогоо Сугар ах ярьж суусан. Эл шүтээнийг бүтээхэд  хүүгээ оролцож буйг хараад  аав, ээж нь машид билэгшээн “Миний хүүд их хувь тохиолоо” гэж хэлж байжээ. 

***

Сугар гуайн урлан бүтээсэн залуу нас манай оронд өрнөсөн нийгмийн өөрчлөлт, зах зээлийн харилцаанд шилжсэн эхэн үеийн салхин дунд хуйлран өнгөрсөн гэж болохоор. 

Тэр ганзага үүрч олныг дагаж хошууралгүй гарынхаа урыг зарах санаа сэдэн “Зандан” нэртэй хоршоог найз Батсайхан, Уламбаяр нарынхаа хамт байгуулжээ. Тэд Улаанбаатар хотын олон байгууллагын хаягийг крилл, хуучин монгол, англиар металаар бичиж урласны дээр гадаадад суугаа Элчин сайдын яамдад хэд хэдэн Төрийн сүлд урлаж өгчээ.

Тэдний хоршооны хамгийн хөдөлмөр гаргаж хийсэн ажил Монгол бөхийн өргөөний хананд 120 см тойрогтой 10 ширхэг алт, мөнгө, хүрэл медалион аж. Зураг эскизийг нь Монгол цэргийн музейн зураач Д.Батдорж  гаргажээ.  Монголд өмнө нь тийм том хэмжээтэй медиалон хийж байсан эсэхийг урчууд хэлж мэдэхгүй гэнэ. 

Монгол Бөхийн өргөөг санаачлан бариулсан Даваасамбуу, Данзан, Нямдорж нар хэлэхдээ “энэ өргөө олон хүмүүсийн хандиваар бүтсэн тул хандив өгсөн байгууллага хүмүүсийг алдаршуулах медалион хийж барилгынхаа хананд чимэг болгон байрлуулна. Гэхдээ нэр, алдар цол, нутаг усыг нь бүгдийг нь тэр медиалонд бичих ёстой” гэжээ. Тэр олон том жижиг үсэг, түмэн насан хээг, нэг бүрчлэн хөрөөдөж, гагнах, зөв холбож байрлуулах  нүсэр ажил 2 сар гаруй өдөр шөнөгүй өрнөжээ. Монгол бөхийн өргөөг нээж Ерөнхийлөгч үг хэлж байхад медалионоо байрлуулаад дуусч байлаа. Энэ ажлын ард гарчихаад “түр амрах” гээд Америкийг зорьсон чинь бүхэл бүтэн 15 жил болчихдог байгаа гэж наргиан болгов. 

  Сугар ахтай Америк дахь Монголчуудын дунд уламжлал болон зохиогддог “Утгын чимэг” уран уншлагын уралдааны үеэр танилцсан юм.

   Тэрбээр “Утгын чимэг-2011” уран уншлагын уралдааны тэргүүн байрыг эзэлсний дээр, Чикаго хотоор хөгжилдөн аялсан “Автобустай аялал”-ын төгсгөлд “Сэрүүн саран” дууг дуулж сонирхуулсан юм. Сэрүүн сарны гэрэл цацран буухдаа “уянга дууны увидаст эгшиг болов уу, үгүй юу” гэтэл гайхалтай дуулсан даа.

Таныг  “мэргэжлийн дуучин” байх гэж анх бодсон гэж хэлвэл  “дуу хуур, уран зохиол, спортод дуртай болсон нь бүр багын явдал”  байсан тухай хуучлав. Түүний ярианд  бусдын сайн сайхныг бишрэн баярлах, тэднээс суралцан өөртөө тусган шингээх Монгол ухаан нуугдан байнам.

***

Тэрбээр багадаа дуунд дуртай, угаалгын өрөөндөө цамцаа угаангаа дуулж байдаг хүүхэд байсан гэнэ. Тэр үеийн Ардын дуу бүжгийн чуулгын дуучин Гэрэлт-Одыг биширч, яаж ийм сайхан дуулдаг болох вэ гэж даган дууриаж явсан. Хожим цэрэгт байхдаа шүтээн болсон Гэрэлт-Одтойгоо танилцаж, найз нөхөд болжээ.

Бас волейволоор хичээллэж эхлэхэд нь “Алдар”  нийгэмлэгийн Дэмбэрэлсайхан  гэж гайхамшигтай мастер байсан гэнэ. Тэр хүн шиг тоглож сурахсан гэж хичээн Волейвол тоглосоор зэрэгтэй тамирчин болсон гэдэг. Цэргийн офицер байхдаа шүтээн болсон Дэмбэрэлсайхантайгаа танилцаж багш шавь болж, нэг багт тоглож үзсэн гэж байгаа.

 Уран зохиолын багш Дуламсүрэн нь заасан зүйлээ нягт шалгадаг, маш олон шүлэг найраг цээжлүүлдэг байж. Тэр багшийн хатуу шаардлага л  уран зохиолд дуртай болгосон юм гэж хуучилсан юм. Тэрээр гэргийн хамт жил бүрийн “Болор цом” наадам болохыг хүлээдэг, үзэгчдийн дундаас шимтэн үздэг байж. Одоо ч уран зохиолд дуртай хэвээрээ бид хоёр гэснээ  наргиан болгон “Залуудаа цээжилсэн шүлэг, найргаа уншиж өгсөөр байгаад Мөнхжаргалыг гэргийгээ болгочихсон”  гэж инээж суув. 

   Түүний амьдралын хамгийн нандин бахархал энэ мэт үе, үеийн олон сайхан хүмүүстай уулзаж тэднээс сурч, уншиж судалж, илч энерги авч явсан нь гэнэм. Тухайлбал:

    Ардын зураач Одон гуай хүнтэй эвсэг харьцана. Маш хөдөлмөрч, зурагтайгаа, харандаатайгаа, баллууртайгаа яриад л уран бүтээлээ хийгээд суудагсан. Хүний хөрөг их зурна. Эхлээд харахад баахан төс муутай юм шиг харагддаг, цаг хугацаа явах тусам л зураг нь амь ордог увидастай. “Ажлын дараа” гээд алдарт зураг бий шүү дээ. Тэр зургийн талбар дээр хэдэн өөр зан төрх, өнгө будгийг гаргаж амилуулсан сонгодог бүтээл. Манай найранд очихдоо дурсгасан “Ээж хайрхан” бүтээлийг  нь одоо хүртэл бид хадгалдаг.

Урлагийн гавъяат зүтгэлтэн Батмөнх гуай бол  Одон гуайн шавь, багшийгаа дуугарахгүй бол урдуур нь орж хэзээ ч юм  ярихгүй, багшаасаа зөвхөн асууна. Багш нь таагүй байвал тэгсгээд дуугайхан л юмаа хийнэ.  Заримдаа “багшаа та Дорнодод явж байхдаа яасан гэлээ”? гэх мэтээр яриа өднө. Тэгээд л сайхан хуучаа ярина даа. Үлгэр домог, наргиан шуугиантай холилдсон хууч нь  манай урланг гэгээ татуулан чимдэгсэн.   За тэгээд Урлагийн гавъяат зүтгэлтэн Равсал гуай,Зураач Дамба гуай Дашням гуай, Паль генерал гээд олон түшигтэй хүмүүстэй хамт  ажиллаж байлаа. 

   Тэр улсууд “тэгэх ёстой, ингэх байсан юм” гэж дүрэмдээд байхгүй ч байгаа байдлаараа бидэнд Монгол хүмүүжил, ахас ихсийн хүндлэл, авъяас билгийн чадал чансаагаа үлгэрлэж үлдээчихээд “явчихаж” байгаа юм гэж  хэлээд Сугар ах хэсэг чимээгүй суув.

Ингэхэд  алт шиг хүмүүсийн дундаас гэнэт Америкт бууж цагаач амьдралын амтыг мэдэрч явах танд амаргүй л байсан даа? гэж түүнийг цочоож орхилоо.

***

Анхлан Пиццаны газар ажиллаж үүрээр ажлаасаа буучихаад Лос Анжелесийн Фэйрфакс гудамжаар “Монголд боломжийн  амьдарч  байсан хүн энд ингээд  аяга таваг угааж байх ч гэж дээ” жаахан харамсан бодоод Батсүхийн дууг чихэвчний хөгжмөөр сонсон алхаснаа  санадаг юм.

   Сэтгэлээр унахын завдалгүй 15 жил өнгөрчих юмдаа. Хүүхдүүдэд маань хүнд худлаа хэлдэггүй,  хариуцлагатай, эелдэг харьцаатай, хүнийг хүндэлдэг зан чанар, хүмүүжилтэй болсонд л бид хоёр сэтгэл дүүрэн байдаг. Манай бага охин 4 настай ирсэн. Америкийн бүх шатны сургуулиар дамжаад коллежийн оюутан боллоо. Бидний бахархаад байгаа тэр хүмүүжил бага охины хувьд бүр маш тод илэрдэг.

Америкийн амьдрал  хуулийн дор амьдрах, бусдад хүндэтгэлтэй хандах, дүрэм журмаа хүндэтгэн биелүүлэх явдал. Олон жил үйлдвэрт ажиллахдаа энэ нийгэмдээ таарсан урамшууллын систем үйлчилдэг гэдгийг гүнзгий мэдэрсэн. Өөрөөр хэлбэл биеэнтэйгээ өрсөлдөх сэтгэл зүйг нь  байнга дарж байдаг юм билээ. 

Энэ бүхний дундаас хамгийн гойд зүйл юу гээч? Тал тийш үсчээд байлгүй Монгол хүн, би хэн бэ? гэсэн үнэт чанар, өөрийгээ олох ёстой юм билээ. 

Эх орондоо байгаа, харь холд суугаа ялгалгүй өвөг дээдэс тийм хүчирхэг байсан гэж цээж түхийлгээд  байдаг.  Гэвч одоо цагт  л Монгол хүн сайн ёс суртахуунтай, ажилсаг хөдөлмөрч, хүмүүжилтэй, монголоо гэсэн сэтгэлтэй, эх хэлээрээ ярьдаг, Монгол бичгээрээ бичдэг, Монголоороо сэтгэдэг, бүх талаар Монгол байж дэлхийн долоон тэрбум хүнээс ондооших Монгол ялгарал, бахархал болохыг хүүхдүүддээ хэлдэг гэнэ. 

***

  Зөндөө шулганаж ядраад өөжин бүүвэйдээ тухалсан ач нь сэрвэлзэн часхийнээ төд удалгүй тайвширч хойморт буун эрхлэнэ.  Бойтогныхоо хонхыг жингэнүүлсэн жаахан амьтан огт бишүүрхэлгүй өвдөг түшин босч инээд алдахад нь уран Сандагийн гуч, Сугар дарханы ач хүү ийм өндөр, өвөг дээдэс шигээ уран болоорой гэж дээр өргөн өхөөрдлөө.   Тийм ээ. Эцэг өвгөдөөс  уламжилсан дархан хүний бурхан ухаан, удам дамжсан авъяас билэг нь дундаршгүй үргэлжилнэ ээ. 

  Сугар дарханы бүтээлийг хөгжөөн урам нэмж, гучаад жил амьдралын жаргал зовлонгоо хуваацаж, нэгэн биеийн хоёр тал болон яваа гэргий З.Мөнхжаргалынхаа  өгөөмөр сэтгэл, нугаршгүй зориг, энэрэл хайрыг  өрх гэрийнхээ гол тулгуур болдгийг Сугар дархан хэдэнтэй дурдсан юм. Цай унд бэлтгэн олныг амжуулах гэргий нь ачийгаа өхөөрдөн тойлохоо ч үл мартана. 

   Гурван хүүхдийн ижий, аав, зээ, ачийнхаа түших багана болон алс яваа нэгэн  Монгол өрхийн тэргүүн, гэргий нартай хуучлан өнжсөн билэгт өдөр үл мартагдах  дурсамж  болон үлдлээ. 

Д.Бишүүгарам

Чикаго 2014