холбосон худалдааны чөлөөт бүс болгох шийдвэр 2002 онд гарсан. Товчхондоо бол Монгол улс эдийн засгийн болоод худалдааны чөлөөт бүстэй болохоор 1996 оноос эхлэн ярьсан бөгөөд 2002 онд УИХ-аар Чөлөөт бүсийн тухай хуулийг баталсан юм.

Хуульд чөлөөт бүсийг “Гаалийн болон бусад татварын хувьд гаалийн нутаг дэвсгэрийн нэг хэсэг” хэмээн тайлбарласан байдаг. Парламентаар хууль нь хэдийнэ батлагдчихаад байхад чөлөөт бүсүүдийг байгуулах ажил сунжирсаар ирсэн. Сибирийн төмөр замаар Ази, Европыг холбосон эдийн засгийн коридор үүсгэх таатай газарзүйн байршлаараа ч, ОХУ болон БНХАУ-тай хил залгаа оршдог нь гуравдагч зах зээлд чөлөөтэй гарц гэдгээрээ Алтанбулагт Худалдааны томоохон бүс байгуулах нь хамгийн боломжит хувилбар юм. Олон нөхцөл шалтгааны улмаас нээгдээгүй байсан энэхүү чөлөөт бүс өнгөрсөн сард үйл ажиллагаагаа эхэллээ. Энэ талаар “Дако” ХХК-ийн захирал Д.Дашдаваатай ярилцсан юм.

-Алтанбулагийн чөлөөт бүс нээгдсэн явдалд бизнесменүүд сэтгэл хангалуун байх шиг. Тодорхой салбаруудад олон жил бизнес эрхэлсэн гэдэг утгаар нь таны үгийг сонсмоор санагдлаа?

-“Дако” компани 1994 оноос хойш барилга угсралт, худалдаа, үйлчилгээний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байна.

Миний хувьд 2007 оноос Алтанбулагийн чөлөөт бүсэд бүртгүүлж, хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулаад, газар эзэмших гэрээний дагуу үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. 2005 оноос Арабын нэгдсэн Эмират улсын Дубай хот, Хон-Конгын чөлөөт бусэд би компани байгуулаад чөлөөт бүсийн худалдаа эрхэлж байсан юм.

Энэ туршлага дээрээ үндэслээд бизнесийн хамгийн том боломжит гарц бол чөлөөт бүс гэдгийг баттай хэлнэ. Өнөөдөр Монгол шиг жижигхэн зах зээлтэй, хоёр том хөршийн дунд байдаг орны хувьд Монголын бизнес цөөхөн хэсэгт бөөгнөрөөд, өндөр өсөлттэй ашигтай болж, нөгөө талдаа жижиг дунд бизнес цаашаа хөгжөөд явах үндэс боломж маш бага байна. Энэ боломжийг бүгдэд нь харьцангуй зөв тавьж өгөх, хөгжүүлэх гарц нь чөлөөт бүс байгаа. Монголын хувьд Хятад, Орос хоёрын дунд дамжин өнгөрүүлэх энэ гарцыг ашиглах нь зүйтэй. Манай компанийн хувьд энэ бүсэд хүнсний барааны бөөний худалдаа, агуулах, дэлгүүрийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байна. Эхний бараа маань Европоос ачигдаж, гаалийн бүрдүүлэлтээ хийгээд, чөлөөт бүс рүүгээ ороод ирсэн. Дэлхийн олон орны хүнсний том брэнд бүтээгдэхүүнүүд татваргүй үнээр борлуулагдаж байгаа.

-Чөлөөт бүс гэдгийнхээ учир утгыг иргэд мөн яам тамгын газрынхан сайн ойлгохгүй байна гэх юм. Гадны хөрөнгө оруулагчид зонхилох байр суурь эзлэх юм уу, үндэсний бизнесменүүдэд боломж олгож байгаа юм уу гэх мэтчилэн?

-УИХ-ын гишүүд, яам тамгын газрынхан, жирийн ард иргэдтэй уулзахад янз бүрээр ойлгодог юм билээ. Иймд үнэн зөв ойлголт өгөхөөс өөр аргагүй. Чөлөөт бүс гэхээр их л харь сонсогдоод байдаг. Бусад орны чөлөөт бүсийг үзэж танилцаад, үйл ажиллагаа явуулахад бараг ихэнх нь гаднын хөрөнгө оруулалттай байдаг. Бид ч гэсэн гаднын хөрөнгө оруулагчдыг татаж чадвал хурдацтай ажиллана. Бид өөрсдийнхөө хэмжээнд хөрөнгө оруулаад байшин бариад, тохижилтоо хийгээд явж байна.

-12 жил Алтанбулаг худалдааны чөлөөт бүс нээгдээгүй, үйл ажиллагаа явуулаагүй шалтгааныг та юу гэж тайлбарлах вэ?

-Энэ бол улс төрийн гацаа. Бизнесийнхэнд ямар ч гацаа байгаагүй. 2007 оноос хойш газар эзэмшиж, бүртгүүлээд, гаднын хөрөнгө оруулагчиддаа “Манай яам тамгын газрын дарга ингэлээ, засаг солигдлоо, захирагчгүй боллоо” гэж худлаа ярьж ирлээ шүү дээ. Түүнээс бизнесменүүдэд чингэлэгтэй нь чингэлэгтэйгээ, цүнхтэй нь цүнхтэйгээ очоод бизнес хийх бүрэн боломж байлаа. Засаг төр үүнд одооноос их анхаарч байна.

-Хөрөнгө оруулагчдын зөвлөлд та багтдаг уу?

-Тиймээ, Хөрөнгө оруулагчдын зөвлөл 2013 онд хуралдаад, 6 сарын 22-нд яамтайгаа нийлж байгаад нээе гэдэг дээр тохирсон. Тэр үед захирагч томилогдоогүй байсан. Алтанбулаг чөлөөт бүс дээр хөрөнгө оруулалт хийгээд байгаа гол хөрөнгө оруулагч 22 компани бий.

-Казиногийн хууль батлагдчихвал чөлөөт бүсэд үйл ажиллагаа явуулах байх даа?

-Хүссэн хүсээгүй Алтанбулаг худалдааны чөлөөт бүс дээр, эдийн засгийн чөлөөт бүс гэсэн статусаар байгуулагдах болов уу гэж харж байгаа. Үүнд хугацаа алдахгүй л болов уу. Нийт 20 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулчихсан шүү дээ, энэ бүсэд. Тулгуур том хуулиудаа ийшээ чиглүүлбэл хамгийн сайн жишээ энэ байна.

-Нээгдсэнээс хойш ажиглагдсан хүндрэлүүд гэвэл юуг хэлэх вэ?

-Оросууд орж ирэхэд Монголын виз нэхэж байна гэсэн яриа гарсан. Тэрийг холбогдох байгууллагуудаас тодруулсан нь дээр болов уу.

-Орон нутгийн удирдлагууд та бүгдийн ажлыг дэмжиж байна уу?

-Чөлөөт бус өөрийн тусгай статустай учраас саад болсон зүйл байхгүй. Компаниуд маань нэмэгдэж, худалдаачид идэвхтэй оролцоосой гэж хүсч байна. Манай Эрээн, Улаан-Үдийн консулууд өөрсдийнхөө шугамаар чөлөөт бүсийн асуудлыг сайн судалж, танилцуулах нь зөв болов уу. Ирсэн зочид хамгийн түрүүнд “Зочид буудлаа бариач ээ” гэсэн хүсэлт тавьж байналээ. Сэлэнгийнхэнд хилийн боомт өөрөө чухал учраас чөлөөт бүсийг л хүлээж байгаа. Орон нутгийн захиргаа ч тэр арваад жил хүлээсэн.

-Том компаниуд очоод павильоноо авчих байх. Жижиг бизнес эрхлэгчдэд бараагаа байршуулах зай талбай бий юу?

-Зах барьчихсан байгаа. Мөн задгай талбайд контейнерийг үнэ төлбөргүй байршуулж болно. Эрээнээс бараагаа шууд татваргүй, зуун хувь тэглээд оруулаад ирэхэд бизнесменүүдийн ашиг орлого ч нэмэгдэнэ. Бараагаа татваргүй борлуулаач дээ гээд төр засаг чинь өнөөдөр тулах цэг өгч байна. Гол нь гадаад дотоодын иргэн чөлөөт бүсээс бараа аваад гарахдаа Монгол Улсын Засгийн Газрын 153-р тогтоолын дагуу 3 сая хүртэл төгрөгийн барааг гаалийн татваргүйгээр авч зорчих журамтай. Оруулахад хязгаар байхгүй. Мөн наадмын өмнө Эрээнээс бүс рүү шууд ачигдах буухиа чингэлэгүүд гаргахаар ажиллаж байна.

Одоогоор 87 аж ахуйн нэгж газар эзэмших гэрээгээ байгуулаад явж байна. 500 га газар гэдэг жижигхэн хот гэсэн үг ш дээ. Хурдны зам ороод ирвэл өшөө өргөжих боломжтой. Орос, Монгол, Хятадыг холбосон тээвэр логистикийн маш олон төслүүд судлагдаж, удахгүй ажил нь эхлэх юм. Захирагчийн албатай гэрээ хийгээд, зай талбай түрээслэх, худалдан авах, хөрөнгө оруулах зэрэг бүх асуудал нээлттэй. Bank of China зэрэг гаднын банк, санхүүгийн байгууллагуудын салбарыг урьж оролцуулах гэх мэт олон асуудал бас яригдаж байгаа.

-Анхны үзэсгэлэнд оролцохдоо иргэд, компанийн удирдлагууд чиг баримжаа авсан байх даа?

-Иргэд ч, хөрш орныхон ч юу хийх вэ, яавал зүгээр юм бэ гэдэг чиг баримжаагаа авсан байх. Төсвийн хөрөнгө оруулалтаар уг нь 23 тэрбум төгрөгийн асуудлыг шийдсэн. Ингээд хоёр жил төсвөөс нэг ч мөнгө тавилгүй зогсчихсон. Сая захирагчийн ажлын албаны ажилтнууд цалингаа хүртэл нээлтийн арга хэмжээнд нийлүүлж эхлүүлсэн. Энэ дашрамд ажлын албаны 30-аад хүнд баярласнаа дурьдах нь зөв болов уу. Залуус газар шорооны хүнд хүчир ажлыг хүртэл хийсэн шүү дээ. Нэг түүх хэлэхэд 1914 онд буюу яг 100 жилийн өмнө Хиагт хотод Богд хаант Монгол улс Хаант Орос улстай хэлэлцээр хийж 300 түмэн цаасан дэвсгэртийг 30 жилийн хугацаатай хүүгүй зээлж авах, хоёрт нь зэр зэвсэг, галт хэрэгсэл, орос цэргийн сургагч нарыг Богд хаан цэргийн зөвлөхүүдээр авах, мөн Сибирийн төмөр замыг Монголоор дайруулах, холбох, төмөр утасны хороог байгуулснаар зөвхөн Хятад руу ханддаг байсан гарц маань Орос, Европоор дамжаад Өрнөд рүү нээгдсэн. 100 жилийн өмнө Монгол улсын түүхэнд үлдсэн ийм алдартай чухал гэрээг бид мартаагүй. Өнөөдрийн Засгийн Газар энэ түүхийг давтаад явж байгааг заавал тэмдэглэн хэлмээр байна.

-Олон улсын худалдааны чөлөөт бүсэд үйл ажиллагаа явуулж байсан гэж ярьсан. Тэдний хөрөнгө оруулалтын талаар судалж үзсэн үү?

-Миний бизнес эрхэлж байсан Хон-Конг, Дубайд том усан боомт, зангилаа болохоор дандаа гаднынхан хөрөнгө оруулаад, бүтээн байгуулалт хийдэг. Алтанбулагийн маань хувьд төмөр зам, авто зам байгаа учраас болохгүй гэх газаргүй. Манайх дэлгүүрээ барьчихаад, чингэлгүүдээ тавиад хүнсний бөөний худалдааны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байна. Өндөр үнэтэй брэнд барааг агуулахын үнээр зардаг. Хэний хөрөнгө оруулалтаар орж ирж байгаа нь сонин биш. Хөрөнгө ороод ирвэл монгол улсад чөлөөт бүсийнхээ хуулиар зохицуулагдана. Хурдан л ороод ирвэл ашигтай. Төр үүнд нь хяналтаа тавиад явчихна.

Н.Энх

Д.Дашдаваа:Алтанбулагийн чөлөөт бүсэд бараагаа татваргүй борлуулаач ээ гээд төр, засаг чинь тулах цэг өгч байна
Tweet
Bolod.mn