Монголчууд хоёр км замыг хоёрхон хоногт барих нано-технологи автозамын салбартаа нэвтрүүлсэн байна шүү дээ хэмээв. Үнэндээ жаахан итгэсэнгүй. Аль нэг хэмжээг нь андуурч хэлсэн байх гэж бодсон ч шинэ технологи нэвтрүүлсэн компанийнхантай уулзахаар "Наскон" группийн захирал С.Эринбилэгийн утасны дугаарыг авч холбогдлоо. Хоёр хоногт хоёр км зам тавьсан гэдгийг танил минь андуураагүй юм байна гэдгийг захирал хатагтайгаас баталгаажуулж аваад оффис дээр нь очиж компанийнхантай нь уулзахаар тохирсон юм. Болзсон цагтаа хотын төвд байх "Наскон"-ы оффист очиход европ зүгийн бололтой хоёр эр, нэг монгол бүсгүй байна. Бүсгүйг Ц.Оюунбаяр гэдэг, техникийн менежер албатай гэнэ. Тэрбээр "Монгол-Польшийн хамтарсан "Наскон" компани 2012 онд байгуулагдсан. Польшийн "Наскон" компанитай хамтардаг бөгөөд авто замын барилгын болон засварын ажилд зориулагдсан хамгийн сүүлийн үеийн нано бүтээгдэхүүнийг чанарын өндөр түвшинд үйлдвэрлэн зах зээлд нийлүүлдэг.

"Наскон" бол хөрс бэхжүүлэх технологиор замын суурь барих түүхий эд үйлдвэрлэдэг дэлхийн таван томоохон үйлдвэрлэгчийн нэг бөгөөд замын суурийн зураг төсөл, инженерийн шийдлийг хамтад нь тооцоолох ажлыг гүйцэтгэн замын суурийг барих үед технологийн хяналт тавих, мэргэжлийн зөвлөмж өгөх цогц үйлчилгээ үзүүлдэг" хэмээн компаниа танилцуулсан юм.

Харин сонирхож ирсэн шинэ технологийнхоо талаар тус компанийн ТУЗ-ийн гишүүн Хатоси Романаас дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно гэсний дагуу түүнтэй ярилцлаа.

-Та бүхнийг шинэ технологи ашиглан маш богино хугацаанд зам тавьж чаддаг гэж дуулаад ирсэн юм.
-Бид зам барьдаг компани биш л дээ. Дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн нанотехнологийг Монголд нэвтрүүлэх ажлыг хийж байгаа юм. Энэ технологийг ашиглаад бага хугацаанд, хямд өртгөөр чанартай зам тавьж болно гэдгийг Монголын компаниудад танилцуулж, улмаар мэргэжлийн зөвлөгөө өгч, тусламж үзүүлдэг гэж ойлгож болно.

-Танай нэвтрүүлж буй шинэ технологиор Монголд зам тавьсан уу?
-Өнгөрсөн жил хоёр газар зам барьсан. Эхнийх нь 500 м, дараагийнх нь 1,5 км замыг энэ технологиор тавьсан. Яг өчигдрийн байдлаар манай инженерүүд Дундговь аймагт хоёр хоногийн дотор хоёр км зам тавьчихаад ирлээ.

-Хоёр хоногг хоёр км гэхээр бидний хэрэглэж ирсэн хуучин технологоор бол ийм замыг ямар хугацаанд тавих вэ?
-Манай нанотехнологийг ашигласнаар зам барилгын ажлын хугацаа тав дахин богиносч байгаа. Тэгэхээр ердийн технологиор хэчнээн хугацаа зарцуулах нь ойлгогдох байх.

-Арав хоногт гэсэн үг үү?
-Гэхдээ дүүргэгч материал хайрга чулууных нь олдоц ямар байх, хэр холоос зөөж ирэх гэхчилэн нөлөөлөх хүчин зүйл олон учраас хугацаа нь урт болдог. Харин манай технологийн хувьд хаа нэгтэйгээс дүүргэгч материалыг зөөж ирэх шаардлага байхгүй. Зам барих гэж байтаа газрынхаа хөрсийг ашиглаад хийчихдэг давуу талтай учраас хугацаа бага зардаг.

-Дүүргэгч материал ашиглахгүй, байгаа газрынх нь хөрсийг сайжруулна гэхээр энд өөр ямар нэг бодис ашигладаг байж таарах нь.
-Хөрс сайжруулах дуосолид гэж бодисыг Польшид манай "Наскон" компани үйлдвэрлэдэг юм. Тэндээс бид авчирч нийлүулдэг.

-Тэгэхээр Польшид зам тавихдаа энэ технологийг ашигладаг гэж ойлгож болох уу?
-Бидний хэрэглэж байгаа энэ технологи Польшид нэвтрээд арав гаруй жил болж байгаа. Дэлхийд анх нээгдсэнээс хойш бол 40 жил өнгөрч байна. Нэг үгээр ийм хугацаанд туршигдчихсан технологи гэсэн үг.

-Дуосолид гэж хэр үнэтэй бодис вэ?

-Зөвхөн бодисын үнийг ярих ёстой биш л дээ. Энд дуосолидыг ашиглаад хөрсийг сайжруулан замын суурийг тавьж асфальтаар хучаад бэлэн болгоход зарж буй хөрөнгийн хэмжээ уламжлалт технологиор зам барьж буй өртгөөс 20-30 хувиар хямд. Дээр нь цаг хугацаа хэмнэнэ гэхээр өртөг яаж хямдрах нь ойлгогдож байгаа биз.

-Одоогоор манайд туршилтьш журмаар л хэрэглэж байна уу, эсвэл зам барилгын ажилд хэдийнэ нэвтэрсэн гэж үзэх үү?
-Хамгийн анх тавьсан 500 м замыг бид туршилтын журмаар тавьсан. Түүний дараа хийсэн 1,5 км зам бол Японы "Си Ти Ай" компанийн хийсэн зам. Манай технологийг ашиглаж, бид зохих зөвлөгөөг нь өгч, хяналтыг нь хийгээд нэг үгээр хамтарсан гэсэн үг. Мөн сая Дундговьд "Монгол дайван" компанитай хамтарч тавьсан хоёр км зам, энэ зун Архангайд тавих "Монроуд"-ын 100 км зам бүгд стандартын дагуу хийж буй төлөвлөгөөт ажил. Ямар ч туршилт биш. Манайх мөн Улаанбаатарт хэрэгжүүлж буй "Гудамж" төслийн ажилд оролцож байгаа. Энэ жил есөн км замын ажилд хамтрах санал ирээд бид зохих тооцоо судалгааг хийгээд байна.

-Танай технологиор тавьсан замын нас хэр урт байж чадах вэ?
-Автозамын барилгын нормоор зам гурван давхрагаас бүрддэг. Хамгийн доор далан, дээр нь суурь, өнгөн хэсэг буюу хамгийн дээд талд нь асфальтан хучилт хийдэг. Европын стандартаар асфальтыг таван жил, суурийг 20, даланг 100 жилийн насжилттай байхаар тооцоолж зураг төслийг гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл, стандартад заасан хугацаанд ашиглахаар зам барихын тулд ямар материал сонгох вэ гэдэг тун чухал. Гэхдээ ашигласан материал зэрэг олон зүйлээс шалтгаалж стандартад заасан насжилтдаа хүрэхгүй байх тохиолдол бий. Асфальтын хувьд таван жил гэдэг маш урт хугацаа. Дэлхий дээр таван жилээс урт хугацаагаар эдэлгээ даагаад эвдрэлгүй байж чадах асфальт гэж байхгүй. Цас бороо, халуун нар, хүйтэн гээд элэгдэлд оруулах хүчин зүйл олон. Тиймээс эвдэрсэн тохиолдолд асфальтыг сольж байхгүй бол доод сууриа эвддэг. Уг нь суурийн нас 20 жил шүү дээ. Гэтэл асфальт эвдэрснээс болоод суурь руу ус чийг нэвтэрч эвдрэлд хүргэдэг.

-Нанотехнологи энэ насыг хэр уртасгаж байгаа вэ?
-Манай хэрэглэж буй технологийг замын суурь тавихад ашигладаг. Өөрөөр хэлбэл, асфальтаар хучихын өмнө суурийг маш бат бөх хийхийг бид хариуцаж байгаа юм. Бидний ашиглаж буй дуосолид бодис нь газрын хөрсийг барьцалдуулан бэхжүүлж улмаар ус чийг нэвтрүүлэхгүй болгодог. Дээгүүр нь машин явж даралт өгөх тусам улам бат бэх болдог чанартай. Яг л хүний булчин шиг гээд ойлгочих. Дасгал хийгээд байх тусам булчин чангарч сайжирдагтай адил. Хайрга чулуугаар хийсэн суурь хайрцгандаа байхдаа л даралт авдаг, харин хашиж буй хэсэг нурахаар ямар ч барьцалдах чадваргүйгээр эвдэрч эхэлдэг. Харин манай технологи өөр. Суурийн бат бөх чанар уламжлалт аргаар буюу хайрга дайрга зэрэг дүүргэгч ашиглан хийснээс хамаагүй илүү, дээр нь ус чийг нэвтрүүлэхгүй учраас эвдрэлд өртөх нь бага. Гэхдээ мэдээж дээр нь дэвссэн асфальтын хугацаа дуусч эвдэрчихээд байхад засахгүй байлгаад байвал суурьт нөлөөлж л таарна шүү дээ.

-Суурь нь зузаан байх тусам сайн гэж ойлгож болох уу?

-Замын даацаас шалтгаалаад суурийн хэмжээг тооцдог. Дунджаар 30 орчим см зузаан хийдэг. Хүнд даацын машин байнга явдаг уурхайн замд арай зузаан 35-40 см, нуурын хажуугийн чийглэг намагтай газарт бол 30-35 см гэхчилэн хэмжээг хөрсний бүтцээс шалтгаалан тусгай программаар тооцоолж нарийн тогтоодог. Тиймээс эхлээд хөрсөө лабораторид шинжилж бүтцийг нь тогтоосны дараа суурийн зузаан ямар байхыг тогтоодог. Мөн замын зориулалт ч хамаатай.

-Яаж хэрэгжүүлэхийг та энгийнээр тайлбарлаж өгөөч?
-Замын суурийг хийх ажиллагааг энгийнээр тайлбарлаж хэлбэл, эхлээд тухайн газрын хөрс шороог, хэрвээ хуучин замыг сайжруулж байгаа бол тэр хэсгийн хуучин асфальт бетон хучилтыг шороотой хольж сийрэгжүүлнэ. Дараа нь дуосолид бодисоо устай хамт хольж уусмал бэлтгэх бөгөөд замын суурь хийж буй газрын тооцоолсон гүний хэмжээнд тултал газрын хөрстэйгэө жигд хольж өгнө. Хэрвээ тухайн газарт нэмж хайрга дайрга хийх шаардлагатай бол мөн л хамтад нь сайтар холино. Дараа нь хөндлөн налууг төлөвлөгдсөн хэмжээнд хийж зохих ёсоор хэлбэрт оруулаад нягтруулахдаа замын индүү болон механизмаар хийж гүйцэтгэнэ.

-Хэрэглэдэг багаж техник, машин тоног төхөөрөмж нь манай замын компаниудад байдаг болов уу?
-Уламжлалт технологи буюу хуучин аргаар зам тавихад хэрэглэдэг машин техник, багаж төхөөрөмжийг л хэрэглэнэ. Усны машин, цемент цацагч, рейцайклер, автогрейдер, индүү гээд. Энэ бүгд Монголын замын компаниудад бий. Түүнээс гадна уламжлалт аргаар зам барих үед ашиглах хүнд даацын тээврийн хэрэгслийн хэрэгцээг долоо дахин, зам барилгын машин механизмын хэрэгцээг дөрөв дахин багасгах учраас компаниудад тун ашигтай. Бас байгаль орчинд хор нөлөөгүй нь батлагдсан технологи гэдгээрээ хүмүүсийн анхаарлыг их татаж байна. Замын компаниудын ашигладаг хүнд машин механизмын тоо цөөрөх хэрээр хөрс эвдэх, агаар бохирдуулах зэрэг нь багасч ирнэ. Бас дүүргэгч материал авах гэж хаа хамаагүй уул нухэлж, газар сэндийчээд байхгүй шүү дээ

-Компаниуд сонирхож байна уу?

-Маш их сонирхож байгаа. Хамгийн наад зах нь замын суурийн бүтцэд ордог дүүргэгч материал хайрга дайргыг хаанаас авах вэ гэдэг замын компаниудын хувьд том асуудал болдог юм билээ. Ялангуяа говийн бүст элсэрхэг хөрстэй газарт бүр ч хэцүү. Хайрга зөвхөн замд ч биш барилгын бусад салбарт ч хэрэглэдэг учраас хэрэгцээ маш өндөртэй. Гэтэл манай технологид хайрга дайрга хэрэггүй. Байгаа газрынх нь хөрсийг бэхжүүлээд суурийг хийдэг учраас говьд зам тавьж байгаа компаниуд маш их сонирхож байгаа. Өмнө нь энэ технологийг хэрэглэхийг хэдий хүсч байсан ч стандарт нь батлагдаагүй учраас хүлээзнэж байсан. Харин стандарт батлагдаад энэ оны тавдугаар сарын 20-ноос хүчин төгөлдөр мөрдөж эхэлсэн учраас компаниуд одоо бидэнтэй хамтрах, манай технологийг нэвтрүүлэх яриа хэлэлцээ эрчимтэй өрнөж байна.

-Стандартыг батлуулахад хэр их хугацаа зарцуулав?
-Замын суурийг богино хугацаанд, хямд өртгөөр шийдвэрлэх нанотехнологи Монголд анх удаа нэвтрэх боломжийг олгосон "МNS 6442:2014 Автозамын байгууламжийн материал. Хөрс: Ус тэсвэрлэлтийг нэмэгдүүлэн хөрсийг бэхжүүлэгч нэмэлт- Дуосолид" стандартыг батлуулахад бидний хоёр жил гаруйн хөдөлмөр орсон. Албан ёсоор улс даяар хэрэглэх техник технологийн баримт бичгийг боловсруулахьш тулд олон төрлийн судалгаа хийсэн. Авто замын, хөрсний судалгаанаас гадна байгаль орчинд ээлтэй, хүн амьтанд хоргүй гэдгийг мэргэжлийн байгууллагуудаар судлуулах, дүгнэлт гаргуулах гээд маш их ажил хийсэн. Бид 2012 оноос Дорноговь, Булган, Говь-Алтай зэрэг арав гаруй аймагт очиж хөрсний дээж авч судалгаа хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, дуосолид ашиглах наскон технологи Монголын хөрсөнд хэр сайн нийцэхийг судалсан.

-Хоёр хоногт хоёр км зам барих боломжтой ийм технологийг анх танилцуулахад манаa замын мэргэжлийнхэн яаж хүлээж авч байв?
-Хүмүүс зам барьж эхэлснээс хойш гэвэл насконыг хэрэглэсэн энэ 40 жил гэдэг тун бага хугацаа. Хүн төрөлхтөн бараг 2000 жилийн өмнөөс л хайрга чулуугаар зам бариад эхэлсэн. Тэгээд ч замын салбар онцгой. Ганц хүний өмч биш олон хүнд хамаатай болдог. Чанарт нь нөлөөлдөг хүчин зүйл ч олон. Ганц материал ч биш бүр хийж байгаа хүнээсээ ч хамаарна.
Манай технологийг хэрэглэхэд хөрс шаварлаг байх тусмаа сайн. Өөрийг нь эргүүлээд цавуу, наалдуулагч болгоод ашиглачихаж болдог. Гэтэл уламжлалт технологийн хувьд шаварлаг хөрс хамгийн муу материал. Хэрэв зам барих газар шавартай бол түүнийг зайлуулж хайрга чулуугаар дүургэх хэрэгтэй болдог. Тэгэхээр үунийг өөрчилнө гэдэг хүмүуст ойлгомжгүй байсан байж таарна. Муу гэсэн зүйлийг нь сайн, гол хэрэглэдэг зүйл гэхээр мэдээж шүү дээ. Гэхдээ бид арван жилийн өмнө Польшид анх нэвтрүүлэхэд хүмүүс яаж хүлээж авч байсныг мэдэх учраас тэр туршлагаа ашиглаад тун амархан ойлгуулсан гэж боддог шүү.

-Монголд Польшоос хэр олон мэргэжилтэн ажиллаж байгаа вэ?
-Найман мэргэжилтэн ирсэн. Архангайд, Дорноговьд ажиллаж байна. Багануур руу бас явсан. Польш мэргэжилтнүүдийн багт замын инженерээс гадна геологич, лаборант, холигч машиныг ажиллуулдаг хүн гээд янз бүрийн мэргэжлийнхэн байгаа. Тэд бүгд өөр өөрийнхөө чаддаг мэддэгийг Монголын компаниудад зааж сургаж байна.

Н.САРАНГЭРЭЛ /ӨДРИЙН ШУУДАН/