Дархан-Уул аймгийн Засаг дарга С.Насанбаттай аймгийн бүтээн байгуулалтын ажил болон хэтийн төлөвийн талаар ярилцлаа.

-Он гараад нэг улирал өнгөрлөө. Энэ хугацаанд ямар ажил амжуулав даа?
-Тэгэхээр 2014 он гарсаар бид орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгөөр хийгдэх ажлуудын материалыг бүрдүүлж тендэр зарлахад анхаарлаа хандуулж ажилласан. Энэ хугацаанд бид сумдын иргэдийн хурлуудаас батлагдаж ирсэн ажлуудыг аймгийн ЗДТГ-ын Хөгжлийн бодлогын хэлтэст даалгавар өгч бэлдүүлээд Худалдан авах ажиллагааны албаар олон нийтэд тендэрүүдийг нь зарласан. Манай аймгийн хувьд энэ жил 9.1 тэрбум төгрөгийн бүтээн байгуулалтын ажил орон нутгийн хөгжлийн сангаар хийгдэх ёстой. Өнгөрсөн онд Монгол улсын хэмжээнд дутуу санхүүжилт хийгдсэнтэй холбоотой үлдсэн хөрөнгийг гүйцэтгэсэн ажлын хэмжээгээр 2014 онд шилжүүлж өгөөч гэсэн иргэдийн хүсэлт ирсний дагуу 300 гаруй сая төгрөгийн санхүүжилтийг өгнө гэж тооцож байгаа. Тиймээс бид найман тэрбум төгрөгөөр бүтээн байгуулалтын ажил өрнүүлнэ.

-Чухам ямар бүтээн байгуулалтын ажил хаана хаана хийгдэх вэ? Тухайн хийгдэх ажлуудаа хэрхэн яаж сонгож авсан бэ?
-Мөн энэ ажлын хүрээнд бид сумдын иргэдээс хэлэлцэгдэж ирсэн ажлуудыг хийнэ. Иргэдтэй уулзалт хийх үеэр гарсан олон саналуудыг ажил хэрэг болгоно. Томоохноос нь дурдвал Дархан хот маань хот дотроо 48 км асвальтан замтай. Энэ замын засварын ажлыг шинэ Дархандаа хэсэгчлэн хийж гүйцэтгэнэ. Тухайлбал Олон улсын худалдааны төв, 16 давхар орон сууцны байрын булангаас Дархан зочид буудал хүртэлх авто зам, мөн шинэ хорооллын арын замыг бүрэн хучилт хийхээр төсөв хөрөнгө нь батлагдсан. Түүнчлэн олон жил төрийн ажил хийгдэж байгаа нэрээр орхигдож ирсэн орон сууцны хорооллуудын доторх замыг бас засах ёстой. Ингээд бид энэ жил замын сантайгаа нийлээд нэг тэрбум орчим төгрөгөөр шинэ хорооллын замыг янзалснаар энэ хорооллын маань зам үндсэндээ асвальтан хучилттай болно. Мөн орчин үеийн хот, хотын өнгө үзэмжтэй холбоотой төв замуудын гэрэлтүүлгийг 400 сая төгрөгөөр шинэчлэх гэж байгаа. Энэ нь одоо байгаа гэрэлтүүлгүүдийн дээд толгойн хэсгийг солих ажил хийгдэнэ. Мэдээж бид хуучин гэрлүүдээ гэр хороолол руу шилжүүлнэ. Ингэснээр замын гэрэлтүүлгийн асуудал бүрэн цогц байдлаар шийдэгдэнэ.

-Дархан хотын төв замын зарим уулзваруудад бөглөрөл их гардаг болсон гэж яригддаг. Энэ хөрөнгөнөөсөө тэдгээр замуудад өргөтгөл хийх үү?
-Харин тиймээ, ялангуяа өглөө, өдөр, оройн цагаар замын ачаалал ихэссэн үед бидний “Монгол алтны уулзвар” гэж ярьж сурсан тэр уулзварт авто замын бөглөрөл их үүсдэг. Энэ замыг өргөтгөж өгөөч гэсэн иргэдийн хүсэлт санал удаа дараа гарч байсан. Иймээс бид энэ жил тэр замд “Уулзвар” төслийг хэрэгжүүлж 70 орчим сая төгрөгөөр өргөтгөх ажлыг хийнэ. Үүндээ бид бас дөрвөн секцтэй гэрэл тавьж Улаанбаатар хотын уулзвар төсөлтэй адилхан хэмжээний болгоно. Ингэснээр одоогийн энэ зам дээр бөглөрч зогсдог ачааллыг зургаа дахин бууруулснаар авто машинуудын зорчих хөдөлгөөний ачаалал багасна гэж тооцсон, зураг төслүүдийг нь холбогдох мэргэжлийн байгууллагуудаар гаргуулж батлуулаад тендер зарлагдсан. Энэ мэтчлэн замд олон ажил хийгдэнэ.

-Дархан хот эрчим хүчний ганцхан эх үүсвэртэй. Сүүлийн жилүүдэд хотын инженерийн шугам хоолойн шинэчлэл хийгдэж байгаа. Энэ жил ч гэсэн үргэлжлүүлж хийх үү?
-Хийлгүй яахав, энэ чинь бидний хийх ёстой бас нэг томоохолн ажил. Дархан хот анх байгуулагдахад л 1961-аад оноос хойш баригдсан барилга байгууламжуудын инженерийн шугам хоолойнууд хагарч гэмтэх их болж хүндэрч ирсэн. Шугам хоолой нь хагардаг, усны алдагдал хүлээдэг, доороосоо чийг өгдөг учраас хоёрдугаар давхарын айлууд чийг ханхалдаг гээд гомдол гарч олон сөрөг үр дагавар гардаг. Ийм байдлуудыг арилгахын тулд бид өнгөрсөн онд нэг тэрбум төгрөгөөр хуучирч муудсан шугамыг сольж засвар хийсэн бол энэ жил үргэлжлүүлээд 984 сая төгрөгөөр орон сууцны доорх инженерийн шугам хоолойг солино.

-Өнгөрсөн оны хавар Дархан хотод Орон сууцуны контор байгуулах тухай асуудал хүчтай яригдаж байгаа намжсан. Байгуулахаа бүүр больсон юм уу?
-Байгуулахаа больсон хэрэг биш дээр хэлсэн ажлыг хийж дуусгасны дараагаар бид иргэдийн хүсээд байгаа “Орон сууцны контор”-ыг байгуулна. Одоо хийж байгаа энэ бүх ажил бол уг конторыг байгуулах бэлтгэл ажлын хүрээнд хийгдэж байгаа ажил юм. Энэ конторыг шууд нээгээд ажилуулъя гэхээр эдийн засгийн чадавхийн хувьд боломж муутай. Яг “Орон сууцын контор”-ын хувьд ашиглах гэж байгаа шугамууд нь гэмтэлтэй байгаа учраас тэдгээрийг орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгөөр засч сайжруулсны дараа нь контороо байгуулаад ажллавал эхний ээлжинд эдийн засгийн хувьд хөл дээрээ босох боломжтой болж зөвхөн иргэдэд үйлчлэх үйлчилгээ хийж байруудынхаа доорх зоорийн шугамаа хариуцаад явах боломжтой болно гэж үзсэн. Тэрчлэн бас нэг томоохон ажил гэвэл гэр хорооллын дундах гудамжны гэрэлтүүлгийг бас хийж байна. Сумдуудад ч нэгэн зэрэг хийгдэж эхлэсэн. Гэр хорооллын иргэд удаа дараагийн уулзалтад ярихдаа та нар хөгжлийг зөвхөн хотын төвдөө хийгээд байна. Гэр хорооллын дунд юм хийхгүй байна гэж шүүмжилдэг. Тиймээс бид Дархан сумтайгаа ярьж байгаад сумын хөгжлийн санд ирж байгаа гурав тэрбум төгрөгийн хөрөнгөөс гэр хорооллынхоо гэрэлтүүлэг, хүүхдийн тоглоомын талбай, гэр хорооллын доторх замуудад багагүй хөрөнгө тавьж хийх ажлыг нь эрчимжүүлнэ.

-Дархан-Уул аймаг энэ жил улсынхаа баяр наадмыг өөр газар хийж хурдан морио уралдуулна гэсэн. Яагаад ийм шийд гарав ?
-Орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгөөр нэг томоохон анахаарал татаж хийгдэж байгаа ажлын нэг бол Наадмын талбай. Манай Дархан-Уул аймгийн улсын баяр наадмаа явуулдаг наадмын талбай маань Сэлэнгэ аймгийн нутаг дээр байдаг. Морь уралддаг наадмаа хийдэг тэр газар нь Сэлэнгэ аймгийн Хушаат суманд байдаг учраас тэднийх тэндээс газар олголт хийхгүй гэсэн болохоор бид энэ жилээс эхэлж наадмаа хийх газаргүй болж байна. Бид наадмынхаа талбайг Дархан хотынхоо зүүн хойд хэсэгт Сэлэнгэ явах замын дагуу байгуулахаар болж үүнд нийт 257 сая төгрөг тавьж наадмын талбайн тохижилтын ажлыг хийхээр болж бэлтгэл ажилдаа орсон. Гэвч хөрөнгө мөнгөний дутагдлаас болж энэ жил 150 орчим сая төгрөгийн санхүжилтээр хийгдэнэ. Энэ маань найман зуун хүний суудалтай, урдуураа хашаа хороотой, байнгын бус сандал ширээг нь зөөдөг, бусад арга хэмжээнд ашиглагдах маягаар зураг төслийг хийлгэсэн. Иргэн хүн наадмаа үзэх, худалдаа үйлчилгээр үйлчлүүлэх, цагдаа зохицуулах бүрэн боломжтой нөхцлийг нь бүрдүүлсэн, төв замаас салж наадмын талбай орох замыг нь засч цардсан. Манай аймагт хийгдэж байгаа энэ бүх ажил худалдан авах ажиллагаагаар дамжиж төв, орон нутгийн хэвлэлүүдээр тендерүүд нь зарлагдаж түрүүчээсээ хийгдэж эхлээд байна.

-Дархан хотыг орон сууцжуулах ажлын явц ямар байна. Орон сууцны өндөр барилгууд баригдаж эхэлсэн байна?
-Бид өнгөрсөн онд Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт тусгаснаар эхний ээлжинд 5000 орчим айлын орон сууц шаардлагатай байгаа гэсэн судалгаа гаргасан. Энэ судалгаандаа үндэслэж аймгийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт 5000 айлын орон сууц барихаар тусгасан. Энэ ажлын хүрээнд манай аймгийн барилгын салбарынхан эрчимтэй ажиллаж байна. Зөвхөн 2013 онд аймгийн хэмжээнд 923 айл орон сууцанд орлоо. Одоо ч гэсэн он дамжаад улсын комисс хүлээж авахаар бэлэн болсон 234 айлын байр байна. Мөн энэ онд аймгийн ИТХ-ын хуралдаанаар хэсэгчилсэн хорооллын ерөнхий төлөвлөгөөг оруулж батлуулсан. Энэ хүрээнд бид хорооллуудыг цогцоор нь барина. Урьд нь бид хорооллуудынхаа дунд ганц нэг байшинг дулааныхаа шугамд тааруулж барьдаг байсан. Одоо бол хорооллуудаа цогц байдлаар нь Монгол Улсад мөрдөгдөж байгаа стандартын дагуу нийгмийн бүх үйлчилгээтэй, амрах орчинтой, ногоон байгууламж, гэрэлтүүлэгтэй, хүүхдийн тоглоомын талбайтай, спорт заалтай барихаар барилгын компаниудад санал болгосон. Эдгээрт ажиллахаар дотоодын болон гадаадын хөрөнгө оруулалттай барилгын олон компани саналаа ирүүлж байна. Бид орон сууцуудыг бариулахдаа үнийг нь зах зээлийн үнээс доогуур байлгах талаар бодлого боловсруулж үнийг нь хөөрөгдүүлэхгүй байх үүднээс газрын тухай холбогдох хуулийн хүрээнд нийтийн эзэмшлийн орон сууц барих гэж байгаа аж ахуйн нэгжүүдэд газрын нь үнэгүй өгч орон сууцны үнийг нь тодорхой хэмээнд барих бодлого баримтлан ажиллаж байна. Ер нь энэ жил манай аймгийн хэмжээнд улсын төсвөөр хийгдэх томоохон ажлууд бол энэ дулааны шугам хоолойн өргөтгөлийн ажил. Үүнийг бид багагүй хөөцөлдөж байж улсын төсөвт суулгасан. Энэ ажил маань “Бурхант” дэд станц, бидний ярьж заншсанаар “Дархан зочид буудал”-ын арын 23, 24, 25 дугаар хорооллын инженерийн шугам хоолойг 3.5 тэрбум төгрөгийн хөрөнгөөр цахилгаан шугамын ажил хийгдсэнээр энэ орчмын эрчим хүчний асуудал шийдэгдэнэ. Мөн хоёрдугаар хороолол, шинээр төлөвлөгдсөн гуравдугаар хорооллын зураг төслийг 1.5 тэрбум төгрөгөөр хийгдэж байна. Мөн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт байгаа 200 айлын орон сууцны 16.6 га газрыг холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд олгосон.

-Дархан хотыг хойд бүсийн хөгжлийн тулгуур төв гэж зарласан. Бас Монгол улсын хөгжлийн жишиг хот ч гэдэг энэ талаар?
-Монгол улсын бүсчилсэн хөгжлийн хөтөлбөрөөр бол хойд бүсийн тулгуур төв нь Дархан хот. Дархан хотын хот байгуулалтын хувьд маш сайн судлагдсан. Ялангуяа барилга, барилгын материалын орд газруудтай учраас барилгын үйлдвэрүүдийг энд олноор нь байгуулсан байдаг. Мөн төмөрийн орд газруудтай болохоор Дархан Төмөрлөгийн үйлдвэрийг байгуулсан. Мал аж ахуй, газар тариалан хөгжсөн цаашид эрчимжсэн мал аж ахуй хөгжүүлж байна. Төмөрлөгийн үйлдвэр маань нойтон баяжуулахад шилжиж төмрийн хүдрээ түүхийгээр ачуулдаг биш боловсруулалт хийдэг болох гэж байна. Мөн нефть боловсруулах үйлдвэр байгуулах тухай яригдаж аймгаас газрыг нь олгосон. Барьж байгуулах аж ахуйн нэгжүүдийг тодруулж дэд бүтэцээ хаанаас авах вэ зэрэг бүх техник эдийн засгийн үндэслэлүүдээ гаргаад ажиллаж байна. Анх хоёр улсын Засгийн газрын хоорондын хэлэлцээрээр байгуулсан үнэлгээ одоо гурван тэрбум доллар болж өссөн учраас үнийн асуудал дахин яригдаж байна. Түүнчлэн өнгөрсөн оны долдугаар сард Засгийн газрын 121 дүгээр тогтоолоор арьс ширний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх шийдвэр гарч аймгаас газрыг олгохоор болж байна. Мөн үйлдвэрийн дүүрэгт 6.4 тэрбум төгрөгөөр Монгол хонины ноосыг угааж боловсруулах дулаалгын үйлдвэр бий болгохоор “Эко Ноос” компани ажиллаж байгаа. Мөн лаазны үйлдвэр, дунд оворын цементийн үйлдвэр, хөнгөн блокийн үйлдвэр зэрэг олон үйлдвэрүүд байгуулагдахаар газраа аваад үйлдвэрээ барьж эхлээд байна гэв.

Дархан-Уул аймаг Б.Норовсамбуу