хөрөнгө оруулалт татарснаас үүдэн эдийн засгийн үзүүлэлт таагүй байгааг хүн бүр ярьж байна. Тэгвэл эдийн засаг дахь уул уурхайн нөлөөллийн талаар уул уурхайн эдийн засагч, доктор С.Авирмэдтэй ярилцсанаа хүргэе.

-2008 оны хямрал нүүрлэх нь. Эдийн засаг дахь гол хүндрэл хөрөнгө оруулалт буурснаас үүдлээ хэмээн дээр, дооргүй ярьж байна. Хөрөнгө оруулалтын ихэнх хувийг уул уурхайн салбарынх эзэлж байгаа.Уул уурхайн хөрөнгө оруулалт буурсан гол шалтгааныг хаанаас хайх хэрэгтэй вэ?

-Эдийн засгийн байдал, гадаадын хөрөнгө оруулалтын орчин, түүнийг татах тухай Монгол Улс 18 жил ярилаа. Ярьсны үр дүн өгөөж хаана байна вэ. Өнгөрснөө дүгнэдэггүйн хар гай өнөөдөр гарч байна. 20 жил хөрөнгө оруулалтыг дэмжинэ гэж яриад үр дүн нь яаж гарав гэдэг нь чухал. Гадаадын хөрөнгө оруулалт бол нэг ойлголт. Гол нь хөрөнгө оруулаад үр ашиг нь ард түмэнд буув уу гэдэг нь сонин. Дөрвөн жилийн хугацаанд эдийн засгийг авч яваа хэмээн хөөргөсөн Оюутолгой, Тавантолгойгоос бид үр ашиг хүртээгүй л сууж байна шүү дээ. Өнөөдөр бид орж ирсэн хөрөнгө оруулалтын үр ашиг, өгөөжийг хөндөх ёстой. Гэтэл үүнийг хэн ч ярихгүй байна. Хөрөнгө оруулалтад гай болсон энэ төслүүдээс болж Монгол Улс эсрэгээрээ өрөнд орчихлоо. Хөөсөрсөн нөгөө л нүүрс, зэс, алтны экспортоос орж ирсэн мөнгийг том зүйл гэж хараад байх юм бол эдийн засаг гажина. Оюутолгойг ашиглаад Монгол хүний амьдралд ямар ашиг өгөв гэдгийг ярих хүн алга. Монгол Улсын эдийн засаг өсөлттэй, хоёр оронтой тоон дээр байна хэмээн хэлбэрийг хөөхөөс биш бодит амьдрал дээр энэ өсөлт жирийн иргэдэд хэр буув гэдгийг дүгнэх ёстой. Наад зах нь цалин тэтгэвэр яаж нэмэгдэв гэдгээс эхэлж яримаар байна. Том том мөрөөдлүүдийг яриад байвал улсын хөгжил урагшлахад бэрх болно.

-Уул уурхайд дулдуйдаад Монгол Улс хэр хол явах юм бол оо. Энэ тухай таны бодлыг сонсьё?

-“Монголдоо бүтээе” гэсэн уриа лоозонг Шинэчлэлийн Засгийн газар гаргаж буй нь сайн хэрэг. Ер нь Монгол хүн өөрөө бүтээдэг систем рүү явах хэрэгтэй. Ганцхан уул уурхайд түшиглэж амьдарна гэж байхгүй. Нүүрс, зэсийн үнэ уналаа л бол эдийн засгийг хойш нь чангаана. Тэгэхээр уул уурхайд найдахад бэрх юм. 20 жилийн өмнө уул уурхайг шүтэлгүйгээр бүх салбараа хөлтэй болгоё гэж ярьж байсан ч өнөөдөр бахь байдгаараа л сууна. Эдийн засгийг төрөлжүүлж явах нь улс орны хөгжилд жин дарна. Тиймээс энэ олон яамд урт хугацааны гэхээсээ илүүтэйгээр ойрын буюу дунд хугацааны стратеги төлөвлөлтийг эхлээд хийх хэрэгтэй.

-“Оюутолгой”-н ил уурхайгаас нийт олборлох хүдрийн 20 хувийг, 80 хувийг далд уурхайгаас гаргана гэдэг. Ашиг өгөх далд уурхай зогссоноос болж хөрөнгө оруулалтын урсгал татарлаа гэх юм?

-Далд уурхай зогссоноос болж Монгол Улсын эдийн засгийн байдал хүндэрлээ, валютын ханш өслөө гэсэн яриа газар авч байна. Би үүнтэй санал нийлэхгүй. Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ багассан нь үнэн. Гэхдээ эдийн засаг хүндрэлд орсныг зөвхөн Оюутолгойн далд уурхайгаас үүдсэн гэвэл өрөөсгөл ойлголт. Хөрөнгө оруулалт гэдэг нь сурах бичгийн тодорхойлолтоор бол техник, тоног төхөөрөмж, барилга байгууламж барихад шаардлагатай мөнгө юм. Хөрөнгө оруулалтыг “Оюутолгой” дээр аваад үзье л дээ. Жишээ нь далд уурхай зогсоход гүнийг ухахад шаардагдах тоног төхөөрөмж гээд гарах бүх зардлыг ярина шүү дээ. Түүнээс биш гаднаас мөнгө орж ирээд Монголчуудын гар дээр очиж байгаа хэрэг биш юм. Үүнийг хүмүүс ялгаж, салгаж ойлгомоор байна.

-Валютын ханшийн чангарал эдийн засгийг хямраах гол үндэс нь болж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдээд валютын урсгал ороод ирвэл эдийн засгийн хүндрэл багасна хэмээн Төвбанкнаас мэдэгдсэн. Энэ хэр ортой вэ?

-Хамгийн сэтгэл чилээж байгаа асуудал энэ байна. Валютын ханш 25 хувиар өсчихлөө. Валютын ханшаас болоод 500 мянган төгрөгийн цалинтай хүн ам.доллараар тооцоод үзвэл 200 мянган төгрөг л авч байна. Үнэндээ импортын бараа хэрэглэснээр бид валютын хамааралд орчихсон. Ханшийн өсөлтийг хөрөнгө оруулалт зогссон, алтны татвар өндөр байснаас боллоо гэсэн сонин тайлбарууд явж байна билээ. Алтны татварыг багасгаснаар валютын ханш маргааш нь 1500 төгрөг болж буух боломжтой гэж нэг УИХ-ын гишүүн хэлж байсан. Гэтэл энэ татварыг багасгаад хоёр сар гаруй хугацаа өнгөрсөн. Үүнээс хойш валютын ханш улам л өсөөд байна шүү дээ. Ийм зөрүүтэй юм ярьж байхаа болимоор юм.

-Оюутолгойн далд уурхайн хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээр мухардалд орчихлоо. Үүнээс болж хөрөнгө оруулалт тасрах нь гэсэн төлвийг дэвшүүлж байна. Далд уурхай зогсонги байгаа үед нь ил уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх боломжтой юу?

-Хөрөнгө оруулагч анхны төсвөөсөө хэтэрхий их хувиар хөрөнгө оруулалтаа өсгөчихлөө. 2009 онд хөрөнгө оруулалтын гэрээ батлагдахад 4 тэрбум ам. доллар гэж байсан. Тухайн үед ТЭЗҮ-гүйгээр Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт эхэлчихсэн. 2010 онд хөрөнгө оруулалтыг 5 тэрбум ам. доллар болгосон. Ямар ч үндэслэлгүйгээр хөрөнгө оруулалтаа өсгөж байна гэсэн шүүмжлэл тэр үед өрнөж байв. Гэтэл энэ нь явсаар байгаад 2012 оны сүүл гэхэд 7 тэрбум ам. доллар болчихсон. Одоо 9 тэрбум ам. доллар хүрсэн болов уу. Би дээр хэлсэн. Монголчуудад ямар ашигтай вэ гэдэг нь чухал. Хөрөнгө оруулалт ингэж өссөнөөр бид өрөнд л унана. Гол нь хэтрээд байгаа асар их зардлын учрыг олох нь юу юунаас илүү чухал.

Далд уурхай ашиглаагүй үед ил уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх тооцоо судалгаа хийж ажиллаж болно. Бүтээгдэхүүний чанарыг жигдрүүлэх, гарах зардлыг багасгах, зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах гээд олон ажлыг өрнүүлэх боломжтой.

-Эрдэмтэд, эдийн засагчид нийлээд “Оюутолгой”-н санхүүжилтэд тооцоо, судалгаа хийлээ гэж байсан. Энэ ажил юу болсон юм бэ?

-Өнгөрсөн жил хөрөнгө оруулалт яагаад ингэж өссөн шалтгааныг судлах шаардлагатай гэж төрийн зүгээс үзээд энэ дагуу бид тооцоо судалгаа хийсэн. Хоёр боть тайлан, судалгаа гарсан. Эл хувилбараар хөрөнгө оруулалтыг гурван тэрбум ам.доллараас хэтрүүлэхгүй байх тооцоо хийсэн юм. Хөрөнгө оруулалтын хэмжээг 5 тэрбум ам.доллараар тооцвол “Оюутолгой”-гоос олон жил ашиг хүртэхгүй юм. Тиймээс асуудлыг маш нухацтай шийдэх хэрэгтэй.

-“Оюутолгой” төслийн үр ашиг хэзээ гарах вэ?

-“Оюутолгой” бүтээгдэхүүн гаргаад, зардал бага байж, ашиг олсон нөхцөлд үр ашиг нь гарна. Хөрөнгө оруулалт гэж ярихаасаа өмнө үр ашгийн талаар авч хэлэлцэх хэрэгтэй юм.

-2011 он бол манай улсын хувьд эдийн засгийн өндөр өсөлттэй жил байв. Нүүрсээ экспортолж, хөрөнгө оруулалт нэмэгдэн, валютаа шингээж чадахгүй байлаа. Гэтэл өнгөрсөн жилээс нүүрсний экспорт муудаж энэ онд ч үргэлжлэх төлөвтэйг мэргэжилтнүүд сануулж байна. Яг ижил чанартай хэрнээ Австралийн нүүрсийг өндөр үнээр авч байгааг Хятадын бодлого гэх яриа бий. Энэ тухайд?

-Хятадын нүүрсний зах зээлд Австрали, ОХУ гэсэн хоёр том улс ороод ирлээ. Монгол Улс нүүрсээр дамжуулан Хятадаас мөнгө олох боломж хумигдсан. Австрали, ОХУ, бусад орнууд нүүрс их хэмжээгээр гаргаж эхэлсэнтэй холбоотойгоор нүүрсний үнэ буурч эхэлсэн. Үүнээс нүүрсний зах зээл их эвгүй дүр зурагтай харагдаж байна. Тэгэхээр чанараараа өрсөлдөж үнэ өртөгөө өсгөх нь чухал. Одоогийн нөхцөл байдлаар бол чанараараа биш тоо хэмжээгээрээ өрсөлдөх гээд байх шиг байна. Боловсруулсан дээд зэргийн чанартай нүүрс гаргахад анхаарч ажиллахгүй бол Австралитай өрсөлдөөд Хятадын зах зээлийг эзэлнэ гэдэг бэрх.

-Урагшаа төмөр зам барьснаар зардал багасч нүүрснээс олох орлого өснө хэмээн эдийн засагчид ярьж байсан. Төмөр замын царигийн асуудалд та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Нүүрсээ гаргах нь үнэн л юм бол урагшаа нарийн царигтай төмөр замыг тавихаас өөрцгүй. Тавантолгойгоос урагш өргөн төмөр зам тавих юм бол бөөн зардал, чирэгдэл болно. Тиймээс үүнийг эдийн засгийн үндэслэлтэйгээр хурдан шийдэж төмөр замыг баримаар байна.

-Таныхаар хөрөнгө оруулалтыг ярихгүйгээр эдийн засгийг сайжруулах ямар арга зам байна вэ?

-Хөрөнгө оруулалт өссөнөөр улс орон хөгжинө гэсэн номлол яваад л байна.Гол нь импортоо багасгаад өөрсдөө бүтээцгээе гэсэн чиглэл рүү бодитоор ормоор байна. Тиймээс төр засгаас энэ боломжийг нь өсгөх хэрэгтэй. Монголчууд 90 хувийн бараа бүтээгдэхүүнээ импортоор нөхөж байна. ЖДҮ-ээс эхлээд үндэсний үйлдвэрүүдийг хөгжүүлэх хөтөлбөр гаргах хэрэгтэй. Хөтөлбөрийн хүрээнд уул уурхай барилга, ХАА-гаа хөгжүүлэх стратеги төлөвлөлтийг хийх ёстой. Тэр хөтөлбөрөө эрдэмтэн мэргэдээрээ хэлэлцүүлж шийдэх нь зөв. Эрдэмтдээ ашиглах хэрэгтэй, тэднээрээ хийлгээд Засгийн газар нь баталдаг жишгийг бий болговол эдийн засаг урагшилна.

Б.Заяа

montsame

С.Авирмэд:500 мянган төгрөгийн цалинтай хүн ам.доллараар тооцвол 200 мянган төгрөг л авч байна
Tweet
Bolod.mn