зүйн талаар учраа олж ядан мэтгэлцэж буй өнөө цагт улиран одсон тэртээ үеэс биднийг орхисон мэргэдийн үгийг дахин сонсвол сонин болов уу? хэмээн их эрдэмтэн зохиолч Б.Ренчингийн "Утга зохиол, урлаг" сонины сурвалжлагч Мишигийн Цэдэндоржтой ярилцсаныг дахин нийтлэв.

-Зохиолчдын их хурал угтаж та юу хийж байна вэ?
-Гол ажил маань зохиолчдын ажил бус болоод зав муу эайна. Санаа байвч сачий хүрэхгүй боллоо. Насны нар жаргах тийшээ ойртоод цаг зав, хэцүү байна.

-Одоо үед Монголын уран зохиолд юу дутаж байна?
-Бичдэг эзэн нь цээжиндээ бодсон юмгүй бол яах билээ цээ. Зохиолчийн боловсрол их дутуу бол гарах нь муу болно. Харин манай уншигчид их боловсролтой болжээ. Тэрнийг хангах хэмжээнд зохиолчид хүрэх хэрэгтэй. Уншигчдаас хоцрохгүй, уншигчдаас илүү юмыг бодож боловсруулах махрангуй ажил оногдоод байна.

-Орчин үеийн зохиолын хэлний талаар та юу гэж бодож явдаг вэ?
-Тулга тойрсон хэлтэй болохоос, жинхэнэ ардынхаа үгийн баялгийг эзэмших нь дутагдаж байна. Бичгийн хэлний боловсролын талаар ялангуяа манай залуучууд өв нөөцөө уудлах болчихоод байна. Үгийн баялагаас гадна ардынхаа утга, соёлыг судалж мэдэх цаг боллоо. Яруу найрагчид хоёр зүйл судалбал зохино. Нэгд: Олон улсын шүлгийн ёсыг, хоёрт: Монголын аман ба бичгийн зохиолын шүлэг нь түүнтэй нийлдэг эсэхийг үзэх хэрэгтэй. Шүүмж бичдэг улс бас онолын их мэдлэгтэй байж, бичдэг улсдаа ухаанд нь тус болмоор юм хэлж өгмөөр байна. Олон уншигчдад бас тэр талаар учрыг тайлж хэлж өгөх бичих, онолын юмыг зохиолчдод тусламж болгон бичиж өгвөл шинэ замд орж буй залууст хэрэгтэй. Энэ талаар орчуулга их нөлөөтэй. Уншигчид мэдэхэд ч бас их хэрэгтэй. Цаад эх зохиолын уг санааг ёстой сайхан Монгол үгээр гаргаж өгөх хэрэгтэй. Орчуулагчдын гол нь хотод байна. Ийм дээрээс хааяа нэг семинар хийвэл зүгээрсэн. Саналаа задлан хэлэлцвэл сайн. Түүнд улсын хэвлэийн редакторыг оруулах хэрэгтэй.

-Гадаад уран зохиолыг орчуулахдаа манайд хэр зэрэг сонгож чадаж байна?
-Зарим эрэл нь азаргаа уначихаад азаргаа эрж буй санагдана. Дэлхийн баялгийн зүйлийг хайхад геологийн хүн бол газрыг нь мэднэ. Тэрний нь олохгүй бол хүн дээгүүр нь өнгөрнө. Миний бодоход боловсролын эрэл хэрэгтэй. Цээж сохор бол нүд сохор гэж ардын үг буй. Мопассан, Чехов нар жаахан юмнаас санаа аваад лут их юм хийдэг байсан. Зусарч түшмэлийн тухай Чеховын нэг өгүүллэг буй шүү дээ. Усан нүдтэй цусан зүрхтэй бол харахгүй, билгүүн нүдээр харна. Эрэл гэж яриад олох юмныхаа газрын дунд нь бужигнаж байна.

-Багшийн зэрэгтэйд үзэж хүндэлж уншдаг зохиолчоо та нэрлэнэ үү?
Стефан Цвейг хүний сэтгэл бодлын талаар их сүрхий бичдэг хүн юм.

-Монголын бичгийн хэлний зүйн номоо та бичиж дууссан уу?
Дөрөвдүгээр дэвтрийг нь хэвлэлд өгсөн, цааш нь бичихгүй.

-Өөр юу бичих вэ?
Монгол шүлгийн тухай ном зохиол бичих гэж байна. Европ зүгийн ном зохиолтой нийлдэг юм их байна гэж бичнэ. Аман зохиолын тухай бичнэ.

-Өөр?
Хэлний шинжлэл, аман зохиол, угсаатны зүй, түүхийн талын ном зохионо. Мэргэжлээ голлоно.

-Зохиолч гэдэг мэргэжил мөн үү?
Мэргэжил байх ёстой. Үг найруулга, хэлээ эзэмшихэд л их юм мэргэжинэ. Мэдвэл зохих юм тун их гарч ирнэ.

-Уйтмены шүлгийг та дээр үед орчуулсан юм гэлүү?
Хорин долоо, найман оны үед орчуулсан. Тэр үед алдагдаад, одоо ганц нэг юм олсон. "Өвсний навчийг" бараг бүгдийг орчуулсан. Одоо тал хагас болчихсон юм байна. Зохиолчид наад зах нь хоёрын зэрэг гадаадын хэлтэй байвал учиртайсан. Мэдлэг олно.

-Та гадаад хэл хичнээнийг хэрхэн сурав?
Сүүлийн хориод жилийн дотор Улаанбаатарт ажил хийх завсраа арав гаруй хэл сурсан. Тэр хэлээр би юм үздэг. Миний зохиол бичихэд тэр их тус болдог. Өөрийн жишгээр бодвол зохиолч хүн хэдэн хэлтэй болох нь чухал юм байна.

-Одоо та ямар хэл суръя! гэж зорьж байна?
-Грек хэлэн дээр л нэг мордох санаатай. Европын хэлний нэг юм.

-Та зохиолоо удаан бичдэг үү?
Одоо би удахын аргагүй болчихож, урьд нь нэг юм орчуулаад тав зургаа дахин бичээд тав зургаа, долоо дахин засдаг байсан. Сонинд арван хэдэн жил хийж шуурхай бичих нэг сургууль болсон. Одоо би насны хэмжээнд захирагдаад тэгж засаж байх завгүй болжээ. Дөч гаруй жилийн туршлагын дүнд одоо би зүгээр машиндаад бичдэг болсон. Үүнээ шилдэг арга гэхэд хэцүү. Толстойн үеийнхээр арав хорь дахиад засъя! гэхэд манай эрин тийм биш болчихсон. Бичих юмаа би машинаар цохиод гаргачихдаг. Өөр хэлээр бодоод үзэхэд засмаар юм харагддаг. Өөр өөр хэлээр харахад тодотгогч шилээр харсантай адилхан.

-Шавь нар болоод уншигчдаас ирдэг захидлын талаар та ярьж өгнө үү?
-Янз бүрийн л юм ирж байдаг юм. Уншигч нар ямар юмыг сонирхдог нь л надад сонин. Зохиолчдод ч тэр хэрэгтэй. Тэр зүйлээс нь санал сэдэв аваад иймэрхүү юмыг сонирхож байгаа юм байна гэж тэр сонирхсон зүйлийг нь бичдэг.

-Намайг та одоо юу гэж асуугаасай гэж хүсэж байна? Юу гэж асуувал та дуртай хариулахсан бол?
-Зохиолчдын хэлний боловсролын талаар шүүмжлэгчид ер бичдэггүй. Улс төрийн талаар л бичдэг. Зохиолчид чинь тэр талын боловсролтой улс шүү дээ. Зохиолын сэдвийн талаар тоочиж бичилгүй, дан хэлний талаар нь бичвэл бас болно шүү дээ.

-Орчуулгын зохиолын хэл найрлага ямар болж байна?
-Орчуулгын талаар зарим зүйлд нь үзэхэд, цаад зохиосон хүн нь нэгийн зэрэг гадаадын хэл мэддэг, амтат хэл нь тэр зохиолчийн эх хэл нь байдаг. Тэгээд хэл найруулгаар сайныг нь оноож орчуулж чадахгүй байна. тэр нь Монголоороо бодсон хүнд учир нь олдож өгөхгүй юм боддог. Монгол зарим зохиолд ч тийм юм гарч байна. ардынхаа тэр сайхан хэлийг чагнаж сураагүй байна.

-Авъяасаар төрсөн зохиолч, хөдөлмөрөөр төрсөн зохиолч гэж зарим хүн ялган ярих дуртай бай юм. Тэр зөв үү?
-Би бодвол арай биш гэж бодож байна. Зохиолчдыг би нэг зүйл мэргэжил гэж үзнэ. Мэргэжил гэхээр задруулаад ирвэл, би аман зохиолыг судалдаг хүн, тэр надад зохиолын сэдэв, үг найрлагын нэг их уурхай болж байгаа юм. Ардын аман зохиолын хэлний амтыг мэдэхэд хэлний шинжлэлийн зүйл болоод байдаг. Ардын аман зохиолын зүйлийг судлаад үзэхэд тухайнхаа үеийн их боловсролтой зохиолчид байх юм. Аман зохиолч нар ч бас нэг зүйлийн мэргэжил юм. Тэр мэргэжлийг хүн бүр эзэмшихгүй. Хүн бүр аман зохиолч биш. Тэр талаар авъяас нь холбоотой. Авъяас дээр мэдлэгийн зүйл нэмж сая зохиолч болно. Мэдлэг гэдэгт нь их хөдөлмер орно. Мэдлэг гэхээр өдөр тутам боловсролоо удирдахгүй бол газар шаасан гадастай адил болно. Манай хуучин аман зохиолч нар өөрийнхөө ард нийтийн хуримтлуулсан соёлыг мэддэг байж, бэлэн үгтэй болж байна. Манай боловсролын соёл хөгжсөн учир тэр боловсролыг нь мэдэхгүй бол нийтийн боловсролын хүрээнээс явцуурна.

Хуучин Монгол зохиолд Энэтхэг, Хятад, Төвдийн юм явж байдаг. Зарим сэдэвт эртний Грекийн юм явж байна. Эртний Грекийн Одиссейн сэдвийн юм ч Монгол аман зохиолд явж буй. Ер нь тэр эртнээс нааш Монголтой соёлоор харилцдаг улсын юм явж байгаа. Олон улсын аман зохиолын юм үзээд ирэхлээр тэр илэрхий боллоо. Монголд орж ирсэн ч зүйл байдаг, Монголоос очсон ч зүйл байдаг. Олон улсын зохиолын юм үзээд ирэхлээр арга барилыг нь авч ийм юмыг ингэчихвэл болно гэж санадаг. Өөрийн ард түмний соёлын түүх, олон улсын соёлын түүхийг сайн мэдэх хэрэгтэй юм. Би зарим зохиол уншаад сайхан санагдаад, орчуулъя гэхлээр чадал хүрэхгүй байсан. Тэгэхлээр боловсрол олж нөгөөхөө үүрэн дааж чаддаг болсон. Тэр боловсролын зүйлийн хэмжээнд хүрээгүй бол цаад юманд захирагдаад байдаг. Одоо би тэрнээс мултарч байгаа гэж боддог. Энэ бол дөчин хэдэн жилийн үр дүн юм.

-Эренбургтэй та сайн танил байх аа?
-Сайн танина аа.

-Нийтлэл сайхан бичдэг хүн шүү...?
-Их юм үзсэний үр дүн, уудам мэдлэгтэй хүн.

-Манай яруу найрагч Ч.Лхамсүрэн энэ жил 50 насны ойг хийнэ. Ч.Лхамсүрэн гуайн зохиол танд ямар санагддаг вэ?
-Зүгээр

-Эссе манайд яагаад дэлгэрэхгүй байна?
-Чадал хүрэхгүй байна.

-Зохиолч бүр өерийн өнгө хэлбэртэй байвал сайн биз дээ?
-Юм зохиодог хүн модны артелийн нэг загвар шиг хийхгүй урлагийн чанартай хийх хэрэгтэй.
-Миний асуултанд хариулж өгсөн танд их баярлалаа.

bolod.mn