-Өнөөдөр хуралдах чуулганы хуралдаанаар хамгийн түрүүнд давхар дээлийн асуудлыг ярих ёстой гэж танай намын бүлэг үзсэн. Энэ асуудлаар таны байр суурийг сонирхвол?

-Манай намын бүлэг энэ асуудлыг авч хэлэлцээд давхар дээлийг тайлуулах нь зүйтэй гэсэн шийдвэр гаргачихсан. АН-ынхан асуудлыг хойшлуулах бүхий л арга хэмжээг авч байгаа шүү дээ. Энэ асуудалтай холбоотой хоёр зүйлийг хэлмээр байна.

Нэгдүгээрт, том төрөөс ухаалаг төр рүү шилжихэд хамгийн чухал нь төрийн тогтолцооны гажуудлыг засах, УИХ нь УИХ шиг ажиллаж Засгийн газар нь Засгийн газар шиг ажиллах шаардлагатай гэдгийг өнгөрсөн цаг хугацаа харуулсан. Ийм ч учраас Ерөнхийлөгч энэ асуудлыг эцэслэн шийдье гээд хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан. Үүнийг дэмжихгүй эсвэл 2016 онд л давхар дээлээ тайлъя гэж УИХ дахь АН-ын бүлэг шийдвэл үнэн хэрэг дээрээ АН ухаалаг төр рүү шилжээд хэрэггүй гэж байгаатай агаар нэг байна гэсэн үг.

Хөёрдугаарт, Ашиг сонирхлын зөрчлийн хууль батлагдсан тул УИХ-ын гишүүн, сайд санал хураалтад оролцвол энд ашиг сонирхлын зөрчил үүснэ. Та бүхэн санаж байгаа байх. УИХ-ын дарга өмнө нь их дээд сургуультай холбоотой хуульд өөрчлөлт оруулах асуудал орж ирэхэд УИХ- ын гишүүн Д.Оюунхорол, Б.Бат- Эрдэнэ нарыг заалнаас гарахыг хүссэн. Харин энэ удаа УИХ-ын дарга сайд нарыг хурлын танхимаас гаргаж хуулиа дээдэлж ажиллах эсэхийг нь харъя. За даа тэр ч хоёр нүүртэй хүн шүү дээ, олигтой юм хүлээгээд хэрэггүй байх. Товчхон хэлэхэд эрх баригчдын ам, ажил нь алд дэлэм зөрнө биз дээ.

-МАН давхар дээлийн асуудлаар барьцаалж, засагт хамтрах гэж байгаа гэх хардлага байгаа шүү дээ?

-Үүнд санаа зовох асуудал байхгүй. Давхар дээлээ тайлчихвал Засгийн газрын ихэнх гишүүд гаднаас тавигдана. МАН-ын хувьд монгол төрийн тогтолцооны гажуудлыг л засъя гэсэн Ерөнхийлөгчийн байр суурийг л зөв зүйтэй үзэж байгаа юм. МАН AH-тай хамтрахгүй.

-Намрын чуулганы завсарлагаанаар тойрогтоо ажилласан байх. Орон нутагт тулгамдсан асуудал юу байна вэ?

-Чуулганы завсарлагаанаар Увс, Ховд аймаг болон Улаанбаатарт ажиллаж, иргэд, малчид болон бизнес эрхлэгчдийн төлөөлөлтэй уулзлаа. Хот болон орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа бизнес эрхлэгчдийн орлого буурч байна, бизнес дампуурлаа, бизнесийн идэвхжил алга боллоо, зээл олдохгүй байна, өрхийн орлого буурлаа, барааны үнэ нэмэгдлээ, төгрөгийн ханш унаж байна гэсэн өнөөдрийн амьдралд байгаа бодит байдлыг ярьж байна даа. Харин эрх баригчид эсрэгээрээ амьдрал сайхан байгаа талаар их ярьж байгаад хүмүүс дургүйцлээ илэрхийлж байна билээ.

-Тэгэхээр үүнээс гарах арга зам нь юу байна вэ?

-Улс орны эдийн засгийг нэг жилийн дотор яаж унагаж болдгийг энэ Засгийн газар яруу тодоор харууллаа. Эдийн засаг хямарч байна. Тэгвэл хямралд хүргэсэн шалтгааныг зөв оношлохгүйгээр зөв гарц тодорхойлох боломжгүй юм. Хэд хэдэн үндсэн шалтгаан бий. Юуны өмнө хөрөнгө оруулагчдаа үргээсэн хашраасан бас айлгасан. Хөрөнгө оруулалтын орчинг муутгахад хүчин зүтгэж байсан хүмүүс Монгол Улсын хөгжлийн болон салбарын бодлогыг тодорхойлж байна. Дэлхийн хэмжээний хөрөнгө оруулалт болох Оюутолгой болон Тавантолгойгоороо улс төр хийж байна. Дэмжиж чаддаггүй юм гэхэд саад болмооргүй байгаа юм. Төр засаг нь өөрөө саад болоод эхлэхээр маш олон хөрөнгө оруулагч Монголд хөрөнгө оруулах боломжгүй, шаардлагагүй гэж үзэх болжээ.

Дэлхийн бусад оронд хөрөнгө оруулах боломжтой учраас л манай улсыг хөрөнгө оруулагчид тойроод байна. Өөрөөр хэлбэл, том хөрөнгө оруулагч Монголыг тойроод байхаар жижиг нь ч гэсэн цаагуур л явна гэсэн үг. Ингэхээр Монгол Улсыг чиглэсэн гадаад валютын урсгал эрс буурлаа гэсэн үг.

Хоёрдугаарт, Монгол Улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн нүүрсний үнэ болон хэмжээ эрс буурсан. Төмөр замын цариг яриад л байдаг, яриад л байдаг зам байдаггүй. Хэтрүүлж ярьвал нүүрсээ морин тэргээр зөөж яаж валют олох юм бэ, яаж ашиг олох юм бэ. Дээрх үндсэн хоёр шалтгааны улмаас гадаад төлбөрийн тэнцлийн алдагдал эрс нэмэгдэж, төгрөгийн ханш 30 хувиар унахад хүргэсэн. Ханшны энэ их уналтыг эдийн засгийн сурах бичигт Ханшны хямрал гэж нэрлэдэг.

Ханшны хямрал нь санхүүгийн хямрал, санхүүгийн хямрал нь эдийн засгийн хямрал болдог зүй тогтлын дагуу л бүх зүйл явж байна. Харамсалтай нь энэ Засгийн газар үүнийг зогсоох талаар юу ч хийхгүй байгаа нь эмгэнэл болж байна даа. Таны асуусан гарц бол алдаагаа олж харж засахад л оршино доо.

-Дэлхийн эдийн засаг муудаад байгаа юм биш үү?

-Өнөөдөр АН-ынхан дэлхий нийтээр хямарч байгаа гэж ард иргэдийн толгойг эргүүлж байна. Интернэт өндөр хөгжиж байгаа бас хүмүүсийн боловсрол өндөр болсон өнөө үед явган залиар хол явахгүй дээ. АНУ-ын эдийн засаг өсч, Хятадын эдийн засаг тогтвортой, Европын эдийн засаг хямралаасаа аль 2011 оны үед гарсан шүү дээ. Дэлхийн эдийн засгийн дундаж өсөлт нэмэгдэж байгаа талаар Дэлхийн банкны тайланд байна билээ.

-Эдийн засагт гал гарлаа гэсэн. Эрх баригчид сонсохгүй байгаа юм уу, эсвэл та бүхэн улстөржөөд байна уу?

-Улстөржсөн гэж үзэж байгаа бол хэвлэл мэдээллийн салбарт ажиллаж байгаа та бүхэн том том аж ахуйн нэгжүүдийн эзэдтэй уулчаж асуугаач. Нарангуул захаар ороод жижиг бизнес эрхлэгчидтэй бас энгийн ард иргэдтэй уулзаач гэж халмээр байна. Төсвийн орлого нь тасраад, төгрөгийн ханш нь унаж байгааг та нар эрхбиш харж сонсож байгаа байлгүй дээ. Харин эрх баригчдын нүд нь сохорч чих нь дүлий болсон байх.

-МАН сөрөг хүчний үүргээ одоо л сайн биелүүлээд байна уу даа?

-Өмнө нь УИХ дээр хэлэлцэгдэж байгаа аливаа нэг асуудал дээр цаг хугацаагүй завсарлага авч болдог хуулийн заалт байсан. Харин 2012 оны сонгуулийн дараа МАН УИХ-д бүлэггүй байх үед энэ хуульд өөрчлөлт оруулснаар сөрөг хүчин аливаа нэг асуудал дээр эрх баригчдыг гарах гарцгүй болтол нь хориг тээг тавих боломжгүй болсон. Манай намын бүлэг хуулийн орчинд ажиллаж байгааг бас ойлгох хэрэгтэй.

Нөгөө талаасаа Монгол Улсын ирээдүйн эрх ашгийг нэн тэргүүнд тавьж ойлголцож, зөвшилцөх гэсэн ардчиллын хамгийн чухал зарчмыг АН орхигдуулаад байна. Улс төрийн тавцан дээр ойлголцол зөвшилцлийн механизм байхгүй, ажиллахгүй бол том хөрөнгө оруулагчид Монголд орж ирэхгүй гэдгийг эрх баригчид ойлгохгүй байгаа юм. Үндсэндээ улс орны хөгжил, ард иргэдийн амьдралаар АН тоглочихлоо. Хариуцлагыг АН үүрэх ёстой.

-Царцаасан барилга гэж их ярилаа. Аудитын байгууллагыг гаргасан гэж үзээд байна вэ?

-2013 оны 63 дугаар тогтоолоор 2014 оны төсвийг хэлэлцэх үед хөрөнгө оруулалтын өртөг өссөн шалтгаан, гүйцэтгэл удааширсан шалтгааныг тодруул гэсэн үүргийг Аудитын газарт өгсөн. Гэтэл Аудитын газраас эрх мэдлээ хэтрүүлэн МАН-ын гишүүдийн сонгогдсон тойрогт байгаа олон объектийг хойшлуулах зогсоох ёстой гэсэн тайлбарыг гаргалаа. УИХ-ын 63 дугаар тогтоолоор Аудитын газарт ийм үүрэг өгөөгүй. Н.Атганхуяг өндөгийг тансаг хэрэглээ болгоод удаж байгаа бол хөдөө сумын иргэдийн хувьд Соёлын төв бол тансаг хэрэглээ гэж Аудитын дарга үзсэн байна билээ.

-Царцаасан барилгуудыг өмнөх Засгийн газартай холбож тайлбарлаж байгаа. Та санал нэгдэх үү?

-Улстөржүүлээд байгаа юм л даа. Гэхдээ та бүхэн 2008-2012 онд Сангийн сайдаар С.Баярцогт ажиллаж байсныг санаж байгаа байх. Тэр хүн АН-ын хүн. Тэр хүн дөрвөн жил төсвийг хийсэн. Бас тэр үед Тэргүүн шадар сайдаар Н.Алтанхуяг байсан. Тэгэхээр төсөвтэй холбоотой асуудлыг өмнөх Засгийн газар руу чихэж байвал өөрсдийгөө л яллаж байна гэсэн үг. Монгол Улсын өнөөгийн мөрдөгдөж байгаа хууль тогтоомжийн дагуу улсын төсөв оруулж ирдэг яам нь Сангийн яам.

-Увсын асуудал цэгцэрсэн үү. Сонгуулийн маргаанаас болж, танай тойргийн сонгогчид иргэншлээ солиулах хүсэлт гаргасан гэх юм?

-Бүх шатны шүүх болон Сонгуулийн Ерөнхий Хороо энэ асуудлыг хэлэлцээд асуудалд цэг тавьсан. Асуудал дууссан. Амаргүй л юм байна билээ. Тариалан сумын хэсэг иргэд үүнийг өөрсдөө санаачлаад явж байна гэдэгт би үнэхээр эргэлзэж байгаа. Үүнийг зохион байгуулж байгаа ганц хоёр хүн бий. Тэдгээр хүмүүсийг бүгд мэдэж байгаа байлгүй.

Эх сурвалж: Монголын мэдээ