-Алдагдаж буй театруудаа хэрхэн буцааж авчрах вэ-

Драмын театрын хямд үнэтэй, шахааны тасалбаруудыг хүмүүс ад үзэж, нэгээс нөгөөд дамжуулж, яах учраа олохтүй байгаа тухай сонсох таагүй байлаа. Энд театр гэж юу байдаг, яагаад тэнд очих ёстой, сонгодог жүжиг гэж юу байдгийг мэдэхгүй хүмүүсийн буруу байхгүй. Театрын буруу ч бас харагдахгүй байгаа юм. Жүжгүүдийнхээ тасалбарыг ямар ч хамаагүй арга замаар борлуулж, орлогыг буцаагаад төрийн санд төвлөрүүлэх үүрэгтэй тэдэнд хаана ямар үзэгч театрынх нь бүтээгдэхүүн болох жүжгүүдийг ад үзэх нь хамаагүй. Үнэн хэрэгтээ хамгийн их хамаатай байх атал өнөөдрийн хувьд энэ нь өнгөрсөн асуудал болсон.

Энд зөвхөн Драмын театрыг жишээ болгон татаж болохгүй юм. Аймаг бүрт байдаг Хөгжимт драмын театр хэмээх мэргэжлийн болоод мэргэжлийн бус хүмүүсийн холимог бүрэлдэхүүнийг эс тооцвол Монгол Улсад байгаа театр нь ердөө гарын таван хуруунд багтана. Дуурь болон балетын, драмын, хүүхэлдэйн гээд л зогсоно. Хувийн, өөрийн гэсэн байртай Вlасk bох, байгуулагдаад удаагүй, түрээсийн танхимд уран бүтээлээ үзүүлдэг Мөрөөдлийн театр гэж байдаг. Өөр ямар театр байна.

Нэгэнт Монгол Улс театраар хомс тул байгаа хэдийгээ ханатал ажиллуулж, үзэгчдээ цадтал тэжээж байх учиртай. Оюуны хувьд шүү дээ. Гэтэл өнөөдөр тийм юм алга.

Театрууд төлөвлөснөөрөө уран бүтээл хийдэг үү гэвэл хийдэг. Шинэ бүтээлийн нээлт ч хийдэг. Нээлтийн тоглолтыг Драмын театр гурваас дээш удаа тоглож байсан нь нэг бус удаа. Дуурийн театр хоёр өдөр тоглодог. Харин тэр жил "Аида" дуурийн нээлтийн тоглолт гурван үдэш үргэлжилж байсныг санаж, байна. Хүүхэлдэйн театр сурагчдын амралтаар голдуу бүтээлүүдээ тоглуулдаг уламжлалтай. Менежмент, маркетинг нь байх л даа. Бусад үед амралтын өдрүүдээр алдаг оног тоглолттой байх бөгөөд долоо хоногоор авч үзвэл ихэнхдээ үүд нь хаалттай байдаг.
Хамгийн сайн ажилладаг, менежмент сайтай нь отгон, хувийн хэвшлийн "Мөрөөдлийн" театр. Эднийх шинэ бүтээлээ хошин шогийнхонтой өрсөлдүүлэн байж нэлээд хэдэн өдөр тоглодог. Тэд өөрийн байргүй учир үзэгчдийн танхим хөлсөлдөг, зарим уран бүтээлчээ гэрээгээр тоглуулж хөлс төлдөг. Орлого, ашиг ямар ч байлаа, алдагдалтай ч байсан ч дараагийн уран бүтээлээ барьж авсан л байдаг.

Байгуулагдаад гурван жил болж буй Вlасk bох театрынхан уран бүтээлийн эрэл хайгуул хийсээр байна. Тэд өөрийн байртай нь давуу тал.  Гэхдээ цахилгаан, дулаан, ус гээд ахуйн зардал маш их. Тэгсэн ч гэсэн ухарч, цөхрөлгүй үзэгчдийн оюуны цангааг тайлчих бүтээл туурвихын төлөө зүтгэдэг. Хувийн байгууллага тул ашиг олбол юунд хэрхэн зарах нь өөрсдийнх нь мэдлийн хэрэг. Үүгээрээ тэд олсноо улсын төсөвт буцааж тушаадаг улсын театруудаас ялгаатай. Үүгээрээ тэд уран бүтээлийн болоод сэтгэлгээний эрх чөлөөтэй.

Монгол Улс хүн ам цөөтэй тул олон театрын хэрэг байгаа юм уу гэх хүн гарахыг үгүйсгэхгүй. Гэтэл байгаа цөөн театртаа үзэгчид нь очихоо байхаар юу болох вэ. Нэгэнт үзэгчид очихыг хүсэхгүи байгаа юм бол театрын хэрэг байгаа юм уу гэсэн асуулт ч гарч болох юм. Тэгтэл тийм биш. Тусгаар тогтносон улс, тэгээд ч театрын хөгжлийн 50-80 жилийн түүх, уламжлал, хөгжил, цэцэглэлттэй Монгол Улс өдгөө олон нийт, төр засгийн аль аль нь хүссэн ч бай, үгүй ч бай театртай л байж таарна. Нэгэнт энэ үнэн юм бол театруудаа байхын дүрстэй байлгах шаардлага тулгарч байна. Харин яаж?

Соёл урлагийн сэдвээр арав гаруй жил бичиж, энэ салбарын салаа мөчир бүрийн талаар сонирхон судалж, мэдээлж, сурвалжилж, асуудал дэвшүүлж, ухаант мэргэд, уран бүтээлчидтэй уулзаж явсны хувьд Монголын соёл урлагийн өнөөгийн байдал, өнгөрсөн, ирээдүйн талаар гадарлана. Ажлын гараагаа эхэлж байсан 1998 онд театрууд санхүүгийн хувьд хэцүү байсан. Уран бүтээлээ таслахгүй аваад явж байсны зэрэгцээ уран бүтээлийн чанарт анхаарсан хэвээр байсан юм. Тэр үед үзэгч цөөтэй байсан л даа. Аажим нөхцөл байдал аль аль талдаа дээшлээд ирэх хэрээр Драмын ч, Дуурийн ч театр өнгө орсоор байсныг үзэгчид мэднэ. Хүүхэлдэйн театр өнгөн дээрээ дэвжиж буй харагдавч дотооддоо доройтсоор ирсэн нь үнэн билээ. Социализмын үед энэ театр ямар байлаа. Жүжигчид нь л гэхэд бүгд од байсан. Тэгтлээ олны анхаарлын төвд байдаг байлаа. Өнөөдөр Драмын театрын сонгодог жүжгүүдийн тухай хүмүүс сонсохыг хүсэхгүй, Дуурийн театрт нэг л очмооргүй байна гэсэн яриа байсхийгээд л чих дэлсэхэд дотор муухай оргих шиг болж байна. Яагаад хүмүүс театрт дургүй болоод байна. Яагаад?

Энэ талаар олон нийтийн санаа бодлыг сонссон судалгаа алга л даа. Гэхдээ театр, уран бүтээлтэй холбоотойгоор олон нийтийн зүгээс ирж буй мэдээлэл, мэдрэгдэж буй уур амьсгал хүмүүс театр хүсэхээ байж буйг хэлээд байна.

Саяхан МҮТВ-ээс Олон улсын театрын өдрийг тохиолдуулан "Шинэ зууны театр" нэртэй шууд хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан юм. Эдүгээ Монголоор овоглох улсын театруудын уран бүтээл талын голлох төлөөлөгчид, театр судлаач, театрын мэргэжилтэн бэлтгэдэг СУИС-ийн төлөөлөл, өмнө нь театрт голлох албан тушаал хашиж байсан хүмүүс, төрийн яам төлөөлсөн зөвлөх гэсэн хүмүүсийг урьж оролцуулан шинэ зууны театр ямар байх ёстой талаар харилцан ярилцах гэж оролдсон юм. Гэхдээ тэр хүмүүсийн яриан дундаас шинэ зууны театр ямар байх ёстой юм бэ гэсэн ойлголт үзэгчдэд огт очоогүй. Хэлэлцүүлэгт оролцогсод байхгүй, болохгүйгээ дуудсаар байгаад тарсан.

Тэр хэлэлцүүлгээр өнөөгийя театруудын унэн дүр төрх алган дээр байгаа юм шиг харагдана билээ. Юутай ч МҮГВ энэ сэдвээр хэлэлцүулэг зохион байгуулах гэсэн нь сайн хэрэг. Өнөөгийн театруудын үйл ажигшагаанд шүүмжлэлтэй хандаж буйгаа илэрхийлэх гэсэн нэг хэлбэр, хөгжилд хөтлөх гэсэн алхам, мөн шинэ үеийн театр ямар байх ёстой юм, манай улсын хувьд юу нь болоод, юу нь болохгүй байгаа талаар илэн далангүй ярилцвал аль талдаа хэрэгтэй, үр дүнтэй хэлэлцүүлэг болно гэж тооцоолсон байх. Цаашид ч энэ сэдвээр нэвтрүүлэг хийх байх гэдэгт МҮТВ, сэтгүүлч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ш.Гүрбазар, сэтгүүлч Долгорсүрэн нарт итгэж байна.

Мөн бас нэгэн эмгэнэлтэй асуудал бол Монгол Улсад театр судлаач үндсэндээ байхгүй. СУИС энэ чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэж байгаа, одоо гуравдугаар курст нэлээд хэдэн оюутан сурч байна, тэд төгсөөд театр судлаач болно гэж буй ч оюутны ширээнээс дараа жил босох хүүхдүүд хэзээ жинхэнэ театр судлаач болох вэ. Дор хаяж тав, улмаар арван жил шаардагдана. Сонирхолгүй, сэтгэлгүй, сайн сураагуй нь ерөөсөө театр судлаач болж чадахгүй. Тэгэхээр театрын үйл ажиллагаа, уран бүтээлд үнэлгээ дүгнэлт хийх, бичих, олон нийтэд шинжлэх ухааны үндэслэлтэй шүумж хүргэх хүн хэдэн жилдээ дутагдалтай хэвээр байх нь. Харин өдгөө судлаачийн уүргийг театр мэддэг, түүгэзр амьсгалж байдаг, гадаадын театруудтай харыгуулдаг, хувийн дүгнэлт хийх чадвартай мөнхийн үнэнч үзэгчид гүйцэтгэж байна. Тэд өнөөдөр аль аль театрын уран бүтээл, менежмент, ер нь "обший дух"-д (Ингэж хэлэхээс аргагүй байдалд хүрэв) нь сэтгэл хангалуун бус байна.

Дур зоргын, уран бүтээлээс тэс өөр ашиг сонирхолд дулдуйдаж хоёр ягаан байшинд (Црамын, Дуурийн, Хүүхэлдэйн театруудыг хэлж байгаа юм) нуугдах хэсэг бүлэг хүмүүс театрын бодлого, үйл ажиллагаа, уран бүтээлд хүссэнээрээ гар дүрж байна хэмээн үзэгчид дургүйцэж байна. Оюунлаг мэргэн узэгчдийн урлагийн бүтээлээс таашаал авч, уран бүтээлээр дамжуулан нийгмээ тольдож, санаа сэдэл авч, яриа хэлэлцүлэг өрнүүлж, эргэн тойрондоо оюунлаг, мэдлэгтэй, ирээдүйд тэмүүлсэн уур амьсгалаар нөлөөлж, үр хүүхдээ театрын соёлоор хүмүүжүүлэх эрх ашигт нь тэрхүү улс төрийн чих, хараагаар ажил үүрэг гүйцэтгэсэн болж буй хүмүүсийн дорой, хөл дорохоо харахас цаашгүй ухвар мөчид бодол санаа харшилж байгаа талаар үзэгчид ярьцгааж байгаа юм. Үзэгчид өнөөдөр театр судлаачийн үүрэг гүйцэтгэж байгаа тухай дээр хэлснээ дахин сануулъя.

Дэлхий нийтийн гэр бүлийн нэгэн гишүүн Монгол Улс алдаатай ч, оноотой хөгжиж байна. Зарим талаар улсын хөгжлөөс хувь хүний хөгжил давамгайлж буй нь ч харагддаг. Чухам ийм байх тусам төрийн зүгээс соёлын талаар авч хэрэгжүүлэх бодлого оновчтой, өгөөжтэй байх ёстой. Тэр дунд театрын хөгжил, уран бүтээл, түүнийг үзэгчдэд хүргэх, үр нөлөөг нь нийгэмд шингээх асуудал маш чухлаар тавигдах ёстойг ССАЖЯ Соёл урлагийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын шинэ даргатай болоод буй энэ үед асуудал болгон дэвшүүлж байна. Энэхүү газрын дарга гэдэг бол соёл урлагийн салбарынхны хувьд сайд нь юм. Ажлаа аваад удаагүй байгаа газрын дарга З.Баянзул танаас Монголын театруудын өнөөгийн байдал, үйл ажиллагаа, ойрын болоод хэтийн ирээдүйн төлөв, хамгийн гол нь үзэгчдийн сэтгэл ханамжид ямар үнэлгээ дүгнэлт өгч байна вэ. Цаашид ямар бодлоо явуулах вэ. Алдагдаж буй театруудаа хэрхэн үзэгчдэд нь буцааж авчрах вэ. Та хариу өгч чадах уу?

Р.ОЮУНЖАРГАЛ