Үүнд, бүртгэлийн систем, удирдлагын мэдээллийн систем, хүний нөецийн мэдээллийн систем, үйлдвэрлэлийн автоматжуулалтын систем, шийдвэрийгдэмжихсистем, эксперт систем, офисын автоматжуулалтын систем зэрэг олон төрлийн системийг дурдаж болно. Мэдээллийн дараах системүүд байна. Үүнд:

Transaction Processing Systems (TPS) – Бүртгэл боловсруулалтын систем

Office Automation Systems (OAS) - Ажлын байрны автоматжуулалтын систем

Knowledge Work Systems (KWS) – Мэдлэг бүтээх систем

Management Information Systems (MIS) - Удирдлаган мэдээллийн систем

Decision Support Systems (DSS) - Шийдвэр гаргалтыг дэмжих систем

Execusive Support Systems (ESS) – Гүйцэтгэлийг дэмжих систем

Expert Systems (ES) – Эксперт систем

Group Decision Support Systems (GDSS) – Булгийн шийдвэр гаргалтыг дэмжих систем

Computer-Supported Collaborative Work Systems (CSCWS) – Компьютерээр дэмжигдсэн хамтын ажиллагааны систем

Ш Бүртгэл боловсруулалтын систем

Энэ бол байгууллагын өдөр тутмын үйл ажиллагааны түвшинд ашиглагддаг бизнесийн үндсэн систем юм. Уг систем нь бизнесийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд чухал үүргийг гүйцэтгэж, өдөр тутам хүний гараар гүйцэтгэдэг үйлдлүудийг автоматжуулж, бизнесийн уйл ажиллагаанд шаардлагатай мэдээллийг богино хугацаанд боловсруулан гаргадаг. Бизнесийн үйл ажиллагааны явцад бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бүртгэх, хадгалах, хуваарилах, ангилах, засварлах, борлуулалт хийх, бараа материал худалдан авах, төлбөр тооцоо хийх зэрэг олон төрлийн ажил гүйлгээ хийгддэг.

Бүртгэл боловсруулалтын системүүдэд цалингийн систем, зочид буудлын бүртгэлийн систем, бүх төрлийн захиалга ба борлуулалтын систем, нягтлан бодох бүртгэл зэрэг бизнес гүйлгээний их хэмжээний мэдээллийг боловсруулдаг компъютерийн мэдээллийн системүуд орно. Байгууллага, удирдлагын зүгээс бизнесийн дотоод үйл ажиллагааны төлөв болон гадаад орчинтой харилцах харилцааг хянахад ийм системийг ашигладаг. Түүнчлэн ихэнх бүртгэл боловсруулалтын систем нь холбогдох бусад системүүдэд шаардлагатай мэдээллийг боловсруулан гаргадаг. Жишээ болгон бүртгэл боловсруулалтын дараах системүүдийг авч үзье.

Үйлдвэрлэлийн систем:Үүнд үйл ажилл агаанд шаардлагатай егөгдөл, мэдээллийг нийлуүлдэг, үйлдвэрлэлийн уйл ажиллагааг хяналт тавьдаг, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг хэвийн явуулахад тусалдаг, худалдан авалт, нийлүүлэлт, төлбөр, төлөвлөлт зэргийг удирдан зохицуулдаг, бараа бүтээгдэхүүн болон тэдгээрийн үйлдвэрлэлд чанарын хяналт тавьдаг, нөөцийг удирдан хуваарилдаг системүүд орно. Түүнчлэн бүтээгдэхүүний загвар боловсруулж, загвараас мэдээлэл авах, загваруудад статистик дүн шинжилгээ хийдэг.

Борлуулалтыи мэдээллийн систем:Энэ бол үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгчид узүулэх бараа бүтээгдэхуүн, уйлчилгээний шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулах борлуулалтын үйл ажиллагааг дэмждэг систем юм. Үүнд, борлуулалтын систем, телемаркетингийн систем (борлуулалтанд суурин болон үүрэн холбоог ашиглах), захиалга боловсруулалт (захиалга хулээн авах, нэхэмжлэл гаргах, борлуулалтын шинжилгээнд шаардлагатай мэдээллээр хангах, төлбөрийг хянах), түгээлтийн систем, борлуулалтын цэгийн систем (бэлэн мөнгөний машинд сканер ашиглан борлуулалтын мэдээллийг цуглуулах) зэрэг орно.

Маркетингийн мэдээллийн систем:Энэ бол маркетингийн төлөвлөлтийг боловсронгуй болгох, маркетингийн арга хэмжээг амьдралд авч хэрэгжүүлэх, түүний биелэлтэнд хяналт тавих, зорилтот зах зээлд хүрэх зорилготойгоор маркетингийн удирдлагад шаардлагатай цагаа олсон, үнэн зөв, чухал мэдээллийг цаг тухайд нь тодорхойлох, цуглуулах, ангилах, үнэлэх, шинжлэх, дүн шинжилгээ хийх, шуурхай түгээхэд ашиглагдах техник тоног төхөөрөмж, арга аргачлал, хүмүүсийн хоорондын харилцан уялдааг хангахад чиглэсэн нэгэн төрлийн мэдээллийн систем юм. Маркетингийн мэдээллийн систем нь гол төлөв дотоод ба гадаад мэдээллийн систем, хяналтын систем, төлөвлөлтийн систем, үйл ажиллагааны зохион байгуулалтын систем зэрэг дэд системүүдээс (модулиудаас) бүрддэг.

Санхуу, нягтлан бодох буртгэлийн систем: Байгууллагын санхүүгийн мэдээллийг боловсруулж, орлого, зарлага, баланс зэрэг санхүүгийн бүх төрлийн тайлан, баримт бичгүүдийг гаргана. Санхүүгийн ерөнхий дэвтрийг хөтлөх, санхүүгийн удирдлага, цалин бодох, тесөв, зардлын тооцоо хийх боломжийг олгоно. Ийм системийн жишээнд бэлэн мөнгөний удирдлага, зээлийн удирдлага, үйл ажиллагааны хяналт, зээлийн картын төлбөрийн систем зэрэг олон системүүдийг дурдаж болно.

Хуний нөөцийн мэдээллийн систем:Энэ бол байгууллагын боловсон хүчний сонголт, томилолт, гүйцэтгэлийн шалгуур, цалин урамшуулал, мэргэжлийн өсөлт, боловсон хучний сургалт, мэргэжил дээшлүүлэлт зэргийг удирддаг буюу зөвхөн боловсон хүчний мэдээлэлтэй ажиллаж, боловсруулалт хийдэг мэдээллийн систем юм. Хүний нөөцийн мэдээллийн систем нь боловсон хүчний бүртгэлийн систем (ажилтны ерөнхий мэдээлэл, хөдөлмөр эрхлэлтийн байдал, албан тушаалын сорил, зэрэглэл, хувийнбаримтбичгийнбүртгэл),цагбүртгэлийнсистем(цаг бүртгэл, автомат цаг бүртгэл, ээлж хуваарилалт, цалингийн системд цагийн бүртгэлийг дамжуулах, ирцийн тайлан гаргах), цалингийн систем (үндсэн цалин бодох, татвар ба суутгал тооцох, амралт ба нэмэлт цалин бодох), боловсон хүчний төлөвлөлтийн систем (боловсон хүчний төлөвлөлт, боловсон хүчинд тавигдах стандарт шаардлагууд, зохион байгуулалт, ажлын байрны тодорхойлолт, ажилтнуудыг төрөл бүрийн шалгуур үзүүлэлтүүдээр эрэмбэлэн харуулах, боловсон хүчнийг мэдлэг ба ур чадварыг харгалзан автоматаар хуваарилах), сургалтын систем (сургалтын төлөвлөгөө, сургалтын зардал, сургалтын материал, сургалтанд ажилтныг сонгох, сургалтын дараах ажилтны үнэлгээ, сургалтын гэрээ, сургалтын зардлын мэдээллийг санхүүгийн системд илгээх), ажилтан сонгон

шалгаруулах систем (ажлын байранд санал өгөгчдийн бүртгэлийн маягт гаргах, ажилд орохыг хүсэгчдийн ерөнхий мэдээлэл, сонгон шалгаруулах, үнэлгээ өгөх, ярилцлагын загвар гаргах, өргөдлийг төрөл бүрийн байдлаар гаргах), гүйцэтгэлийг үнэлэх систем (гүйцэтгэлийг үнэлэх шалгуур үзүүлэлтүүдийг боловсруулах, гүйцэтгэлийн түвшинг тогтоох, гүйцэтгэлийн үнэлэлт өгөх), шагнал шийтгэлийн систем (ажилтны шагаал урамшууллыг бүртгэх, шийтгэл ба анхааруулгыг бүртгэх, ажлын гүйцэтгэлийн системийн мэдээлэлд тулгуурлан сайшаал ба шийтгэл ноогдуулах, тайлан гаргах), аюулгүй байдал ба эрүүл мэндийн систем (санамсаргүй ослын баримт нотолгоог бүртгэх, эмнэлгийн үйлчилгээний зардлыг бүртгэх ба төлбөрийг нөхөн олгох, эрүүл мэндийн даатгалын хэмжээг зөвтлөөрөх, нийт зарлагын тооцоог хийх, тайлан гаргах), нууцлалын систем (хэрэглэгчийн түвшний удирдлага, мэдээллийн нөөцлөлт) зэрэг дэд системүүд орно.

Ш Ажлын байрны автоматжуулалтын систем

Байгууллагын үйл ажиллагааны хүрээнд терөл бүрийн баримт бичиг боловсруулах, хадгалах, байгууллага доторх бүх төрлийн мэдээлэл, өгөгдлүүдийг дамжуулах ба солилцох харилцааг зохион байгуулах боломжийг олгож, мэдээллийн аюулгүй байдал, хамгаалалт, нууцлалт, бүртгэлийн асуудлыг шийдвэрлэх үйл ажиллагаа ихээхэн чухал байдаг. Ажлын байрны автоматжуулалтын систем нь өгөгдлийг хувиргах, мэдээллийг түгээх, бусадтай хамтран эзэмшихийн өмнө өгөгдлийг боловсруулан дүн шинжилгээ хийдэг ажилтнуудын үйл ажиллагааг дэмжихэд зориулагдсан. Ийм төрлийн систем нь баримт бичиг боловсруулалт, хүснэгтэн мэдээлэл боловсруулалт, хэвлэн нийтлэл, ажлын цахим төлөвлөлт, цахим шуудан ба дуут шуудан зэрэг харилцааны хэрэгслэлүүдийг багтаадаг.

Ш Мэдлэг бүтээх систем

Энэхүү систем нь судлаач, эрдэм шинжилгээний ажилтан, инженер, эмч зэрэг мэргэжлийн ажилтнуудад зориулсан, тэдний байгууллага болон нийгэмд чиглэсэн шинэ мэдлэг бий болгох үйл ажиллагааг дэмждэг.

Ш Удирдлагын мэдээллийн систем

Удирдлагын мэдээллийн систем нь удирдлагын түвшинд ашиглагдагдаж, щийдвэр гаргахад шаардлагатай бүхий л мэдээллийг боловсруулдаг. Энэ нь удирдлагын түвшинд үйл ажиллагааг төлөвлөх, хяналт тавих, эрсдэлийг тооцоолох, шийдвэр гаргахад хэрэглэгддэг. Удирдлагын мэдээллийн систем нь байгууллага, бизнесийн үйл ажиллагаанд ашиглаж буй бусад мэдээллийн системүудэд дүн шинжилгээ хийдгээрээ онщюг. Энэ нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тоггоох, бизнесийн стратегийг хэрэгжүүлэх зэрэг бизнесийн үйл ажиллагааг шийдвэрлэхэд шаардагдах боловсон хүчин, баримт бичгүүд, технологи, процедур зэргийн дотоод хяналтыг бүхэлд хийх зориулалттай.

Удирдлагын мэдээллийн систем нь бүртгэл Соловсруулалтын үйл ажиллагаанаас гадна шийдвэр гаргалт, шийдвэрийн шинжилгээ зэрэг байгууллагын өргөн хүрээний үйл ажиллагааг дэмждэг. Уг системийн хэрэглэгчид мэдээлэлд хандахын тулд нэгдсэн өгөгдлийн санг хамтран ашигладаг.

Ш Шийдвэр гаргалтыг дэмжих систем

Энэ систем нь уламжлалт удирдлагын мэдээллиш системийн нэгэн адилаар өгөгдлийн санг өгөгдлийн эх үүсвэ) болгон авч үздэг боловч удирдлага, тодорхой булэг хүн бую^ удирдлагын түвшинд ашиглагдцаг. Шийдвэр гаргалтыг дэмжи* систем нь удирдлагад шийдвэр гаргахад нь туслах зориулалттай хэрэглэхэд хялбар, уян, хатан шинж чанартай байдаг. системийн удирдлагын мэдээллийн системээс ялгарах талуудыг доор харуулав.

Жишээ болгон газарзүйн мэдээллийн системийг авч үзье. н) бол компьютерийн графикийг бусад төрлийн шийдвэр гаргалтыг дэмжих системтэй нэгтгэсэн тусгай зориулалтын шйдвэр гаргалтыг дэмжих систем юм. Газарзүйн мэдээллийн систем нь газарзүйн мэдээллийн санг ашиглан газарзүйн мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах, нэгтгэх, дүн шинжилгээ хийх, хун ам, нөөцийг газарзүйн байрлалаар хуваарилах, төрөл урийн чиглэлээр тооцоолол хийх зэрэг өргөн боломжийг олгодог. Сүүлийн үед байгууллагууд Mapinfo, Allas GIS зэрэг ийм терлийн системийг ашиглан борлуулалтын цэгүүдийг оновчтой байршуулах, бараа бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээний хуваарилалтыг үр ашигтай зохицуулах, зорилтот хэрэглэгчдийн талаар дүн шинжилгээ хийж байна.

Ш Гүйцэтгэлийг дэмжих систем

Гүйцэтгэлийг дэмжих систем нь удирдлагыг гадаад орчинтой ирилцах харилцааг зохицуулахад тусалдаг. Уг системийн усламжтай тодорхой бизнесийн төрөл, бизнесийг эрсдэлээс нмгаалах, хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, санхүүгийн хөрөнгө боруулалтыг нэмэгдүүлэх, санхүүгийн өөрчлөлт, гарах ашиг, •рсдэл зэрэг асуудлуудад хариу авч болно.

Ш Эксперт систем

Эксперт системийг мэдлэгт суурилсан систем гэж нэрлэх п. бий. Энэхүү систем нь байгууллага дахь тодорхой асуудлыг иийдвэрлэхэд шинжээч/экспертийн мэдлэгийг үр ашигтай хуримтлуулах, ашиглахад чиглэгдсэн систем юм. Ингэснээр юдорхой асуудлыг шийдвэрлэхэд шинжээч/экспертийг биеэр шйлцуулах шаардлагагүй болно. Өөрөер хэлбэл, асуудал буюу асуудлын тодорхой тохиолдлыг шийдвэрлэх оновчтой шийдлийг пигоход тусалдаг. Уг системийн гол давуу тал нь тодорхой нэг .шбарын олон тооны экспертүүдийн мэдлэгийг хуримтлуулан |нл 11 эдэгявдал. Эксперт систем нь мэдлэгийн сан болон дүгнэлт лийдаг програмхангамжаас бүрддэг. Мэдлэгийн сан ньХЭРЭВ… ||()Л буюу 1Р … ТНЕК логик бүтцээр програмчлагдсан байдаг. Үүиийг хялбар жишээгээр тайлбарлавал, “ХЭРЭВ амьтан нь шувуу, тэр нисдэггүй, далавч нь хар цагаан өнгөтэй БОЛ энэ нь пцон шувуу” болно.

Ш Бүлгийн шийдвэр гаргалтыг дэмжих систем

Энэхүү систем нь бүлгийн зохион байгуулалтаар олон бүтцэт болон бүтэцлэгдээгүй шийдвэр гаргахад чиглэсэн хамтын ажиллагааг дэмждэг. Бүлгийг хамтран ажиллаж, асуудлыг шийдвэрлэх үйл ажиллагааг санал асуулга, судалгаа, асуудал дэвшүүлэлт зэрэг төрөл бүрийн хэрэгслэлүүдээр хангадаг.

Ш Компьютерээр дэмжигдсэн хамтын ажиллагааны систем

Энэ бол бүлгийн шийдвэр гаргалтыг дэмжих системийг ёгоиршаге гэгдэх багийн хамтын ажиллагааг сүлжээний орчинд дэмжин ажилладаг програм хангамжаар өргөтгөсөн систем юм.

Мэдээллийн бүх системүүд нь бизнесийн үйл ажиллагааг дэмжихэд шаардлагатай өгөгдөл, мэдээллийг хадгалах өгөгдлийн сантай байх ба үйл ажиллагаа нь зорилго, хамрах хүрээнээс хамаарсан байна.

www.bolod.mn