“Монголчуудын түүх бол хүн төрөлхтний түүх” хэмээн ярих энэ хүн бол насаараа түүхчээр ажилласан, Монголын түүхийг олон жилийн турш олон талаас нь судалж буй Д.Өлзийбаатар юм. Тэрээр Архивын Ерөнхий газрын дэд дарга бөгөөд Үндэсний түүхийн архивын захирлаар ажилладаг. Мөн “Монголчуудын цахим түүх” гэсэн CD гаргаж залуустаа эх түүхээ таниулан сурталчилах их ажлыг эхлүүлжээ. Ингээд түүнтэй Монголын түүх болоод цахим CD-нийх нь талаар ярилцав.

-Та өөрийгөө эхлээд танилцуулахгүй юу?
-Би 1982 онд МУИС-ийг Нийгмийн ухааны факултетийн Түүхийн ангийг Түүхч, түүхийн багш мэргэжлээр төгссөн. Мөн ондоо түүхийн ухааны чиглэлээр ажилласаар өнөөг хүрлээ. Нийгмийн аюулаас хамгаалах яамны дээд сургуульд түүхийн багш, дараа нь Улсын Түүхийн төв архивт эрдэм шинжилгээний ажилтан, Түүхийн төв архивын дарга, Нийгмийн аюулаас хамгаалах яамны тусгай архивт судлаач, улстөрийн хэлмэгдүүлэлтэд өртөгсдийн талаар судалгааны төвд эрдэм шинжилгээний ажилтан зэрэг ажлыг хийж байгаад 2000-2013 оны хооронд Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Архивын Ерөнхий газрын даргаар, 2013 оноос одоог тус газарт хүртэл Дэд даргаар ажиллаж байна.
Өөрөөр хэлбэл, Архивын Ерөнхий газрын Дэд дарга бөгөөд Үндэсний түүхийн архивын захирлаар ажиллаж байна.

-Таныг их хэлмэгдүүлэлтийн талаар судлагаа хийж байсан гэж сонссон?
-1998 онд “Монголын улс төрийн хэлмэгдүүлэлтэд гадаад орчны хүчин зүйлс” гэсэн сэдвээр доктоын зэрэг хамгаалсан . Үүгээрээ Монголын улс төрийн хэлмэгдүүлэлт эхэлсэн 1930-1940 оны үйл явдалд гадаад улсуудаас ямар хүчин зүйл нөлөөлсөн бэ, түүний үр дагавар, хор уршиг юу байв гэдэг асуудлаар судалгаагаа хийсэн.
Тэгэхээр өнгөрсөн бүх хугацаанд Монголын залуучуудад Монголын түүхийг сурталчилах таниулах, ажлуудыг хийсээр ирсэн. Энэ ажлынхаа хүрээнд 1991 онд “Хувьсгалын 70 жил” гэсэн телевизийн цуврал түүхэн нэвтрүүлэг хийсэн. Энэ бол түүхэн үнэнийг залуустаа хүргэх анхны оролдлого байсан.
Монголын түүх 1990-ээд оноос өмнө эзэнгүйдсэн гуйвсан, Монголын олон чухал түүхэн явдлуудаас тойрч өнгөрсөн, түүхэнд чухал байр суурьтай хүний үүрэг ролийг үгүйсгэсэн, зөвхөн нэг намын, тухайлбал, зөвхөн МАХН-ын үүрэг ролийг дөвийлгөсөн ийм түүх байлаа. Яагаад ийм түүх бичигдэж, иргэд яагаад түүхээ тоодоггүй байсан гэхээр ЗХУ-ын эрдэмтдийн заавар зөвлөгөөгөөр Монголчууд түүхээ ийм болгож байсан.Түүхийг гуйвуулсан дарагдуулсан явдал үүнтэй холбоотой.
Ер нь эзлэгдсэн орон эзэлсэн орныхоо түүэнд таагүй ханддаг. Өөрсдийнхөө түүхийг товойлгох үйл явдал Монголын төдийгүй хүн төрөлхтний түүхэнд байнга байсаар ирсэн.

-Түүхээ таниулах зорилгоор “Хувьсгалын 70 жил” нэвтрүүлэг хийж байсан гэлээ. Энэ үеэс хаагдаж боогдсон Монголын түүх нээлттэй болсон гэж ойлгож болох уу?
-Гэхдээ нөгөө талаас нь авч үзвэл Монголчууд хөгжин мандаж байх үедээ өнөөгийн Орос, Хятад улсыг бүхэлд нь байлдан эзэлж өөрийн ноёрхлоо тогтоож байсан түүхтэй. Тийм ч учраас эдгээр улс орнууд Монголын түүхийг гуйвуулах, өөрсдийн түүхээ дөвийлгөх явдал байнга гардаг. Одоо ч гарсаар байна. Тийм ч үүднээс өнгөрсөн социализмын 70-аад жилд Монголчууд ЗХУ-ын нөлөөнд байх үед Зөвлөлтийн эрдэмтэн судлаачид түүний цаана нь зөвлөлтийн нам төрийн удирдлагуудын заавар зөвлөгөө байсан.
Монгол улсны түүхийг үгүйсгэх, Чингис хааны байлдан дагуулалтыг гуйвуулах, түүнийг үгүйсгэх, харгис хэрцгий хүн байсан мэтээр дүрслэх явдал 1950-аад оны сүүлчээс хүчтэй болж ирсэн байдаг юм.
Тийм ч учраас Монголчууд өмнөх түүхээ үл тоодог, түүгээрээ бахархдаггүй, залуус нь сонирхдоггүй болчихсон. Тэгээд түүхийн хичээл, ном зохиолууд нь “хуурай” учраас эзэнгүй тодорхойгүй түүх бичигдэж эхэлсэн. Иймээс л залуус түүх сонирхохоо байсан. Түүхч болохыг хүсэхээ байсан.
1990-ээд оноос хойш Монголчууд зөвлөлтийн нөлөөнөөс гараад өөрийн бие даасан бүрэн эрхээрээ хөгжихдөө түүхээ эргэж харсан. Тэр дарагдаж нуугдсаныг нээх, илрүүлэх ажил хүчтэй өрнөсөн. Энэ нь зөвхөн түүхчдийн дунд ч бус нийт монголчуудын дунд түүхээ эргэн харах, сонирхох хандлага өөр болсон.
Энэ ч үүднээс бид 1991 онд “Хувсгалын 70 жил” гэсэн цуврал нэвтрүүлгийг МҮОНТ-ийн найруулагч Дэмбэрэлийн Баярсайхан болон Түүхийн хүрээлэн, Архивын газартай хамтраад хийсэн. Энэ нэвтрүүлэг тухайн үедээ хүмүүст их хүрсэн. Энэ баримтат нэвтрүүлгээр бид Монголын архивт хадгалагдаж нуугдаж байсан түүхэн үнэнийг гаргаж тавихыг хичээсэн.

Мөн энэ оноос эхлээд Монголын архивууд олон түмэнд нээлттэй болсон. Өмнө нь архивт тодорхой хязгаарлалттай байлаа. Хүмүүст үзүүлж болдог зүйл, болдоггүй зүйл гэж байлаа. Ер нь энэ зөвхөн Монголын архивт ч биш дэлхийн социалист системд байсан улсуудын архив ч 1990-ээд оноос нээлттэй болсон. Тухайлбал, ЗХУ-ын Коммунист намын архив энэ үеэс нээлттэй болсон байдаг. Бусад Европын социалист орнуудын архив ч нээлттэй болсон. Ер нь бүгд л түүхээ эргэн харж эхэлцгээсэн. Энэ үйл явц ч биднийг тойроогүй дайрч өнгөрсөн юм.

Дараа нь 1997 онд сэтгүүлч Г.Бадамсамбуутай хамтраад “Шинэ цагийн товчоон” гэдэг баримтат түүхэн цуврал кино хийсэн. Энэ баримтат кино мөн л залууст түүхээ сурталчилах зорилготой байлаа. Энэ зорилгынхоо хүрээнд Монголчуудын эрт үеэс эхлээд 1990-ээд он хүртэлх хугацааг хамруулсан түүхэн баримтат кино болсон юм. Монголчууд ч таатай хүлээж авч байна.

-Тэгэхээр гол сэдэв рүүгээ оръё. Та "Монголчуудын цахим түүх" CD гаргасан байна. Яагаад ийм цомог гаргах болов оо?
-Монголчуудад түүхийг нь таниулах гэсэн миний гурав дахь оролдлого энэ л дээ. "Монголчуудын цахим түүх" CD. Өөрөөр хэлбэл, залуучуудад Монголын түүхийг ярьж таниулах, түгээх сонирхлыг өдөөхөд чиглэсэн оролдлого юм. Телевизийн нэвтрүүлэг, баримтат кинонууд нь тодорхой хязгаартай байдаг. Цагийн, эфирийн гээд хязгаартай. Иймээс бүх хүмүүст хамарч хүрч чаддаггүй. Тухайн үед хүн нь үзсэн бол, тэгээд л өнгөрсөн үзэж чадаагүй хүмүүс нь энэ талаар мэдэж чадалгүй өнгөрдөг. Тэгээд л мартагддаг.
Иймээс залууст өдөр тутамдаа сонсгох нь хамгийн чухал юм гэсэн үүднээс Монголын түүхийг ауди CD хэлбэрээр гаргасан.

-“Монголын цахим түүх” CD-гээ танилцуулбал?
-Монгол нутагт хүн анх суурьшсан чулуун зэвсгийн үеэс авахуулаад 1992 оны Ардчилсан хувсгалын үеийг хамарсан нийт 81 сэдэвтэй 28 цагийн бүтээл болсон.
Энэ CD-ийг ауди CD,MP3 хэлбэрээр болон гар утаснуудад аплекейшнээр суулгах боломжтой. Гол нь энэ цомгийг хаана ч, дуртай үедээ сонсох боломжтой. Машиндаа ч, автобусанд ч сонсч болно. Дүрстэй баримтат кино зэргийг хийхээр маш их зардал гардгаас гадна цаг хугацаа их шаардагддаг. Тэгвэл аудио цомог нь хүмүүст хүрэх өргөн боломжоороо төгс. FM радиогоор ч, гэртээ ч сонсоно.

- Яагаад заавал залуустаа хандаж ийм бүтээл гаргах болов?
-Яагаад залууст гээд цохон тэмдэглээд байна гэхээр, 1980-аад оны дунд үеэс хойш төрсөн залуус эх түүхээсээ их хөндийрчихсөн, 10 жилийн сургуульд түүх заах арга зүй нь ч их өөр, түүхийн хичээлийг заавал үзэх хэрэгтэй гэдэггүй, чухалд тооцдоггүй үе байсан. Ач холбогдлыг нь дутуу үнэлдэг байсан. Үүнээс болоод залуус маань эх түүхээсээ их хөндийрчээ.

Харин ардчилал гараад олон улстай харьцаж эхэллээ. Өмнөд хөрш болох Хятад цаашлаад Америк, Солонгос, Япон, Англи гээд Монголчуудын хөл хүрээгүй газар байхгүй болсон. Үүнтэй зэрэгцээд Монголчууд гадаад хэл их сонирхох болсон байна. Гадаад хэлтэй залуус бүр гадны улс орнуудад очиж амьдрах боллоо. Зарим нь бүр төрөлх хэлээ ч мартаж байна. 10 жиллийн сургууль ч гадаад хэл зааж байна. Гадаад хэлээр бүх хичээлээ заадаг сургуулиуд ч олон болсон байна. Хятад, англи хэлтэй сургуулиуд ч байна. 1990-ээд оноос хойш зарим хүүхдүүд гадаадад төрж байна. Олноороо гадаадад ажиллаж амьдарч байна. Тэдний хүүхэд тэнд өсч бойжиж байна. Монгол түүх байтугай хэлээ ч мэдэхгүй өсч байна шүү дээ, зарим нь. Нөгөө хэсэг нь Монгол хүн мөртлөө гадаадаар ярьж гадаадаар хэлд орж байна.

Тэгэхээр хүмүүст энэ цомгийг хүргэх зайлшгүй шаардлага байна хэмээн би үзсэн. Энэ нь ийнхүү түүхээсээ хөндийрөөд байгаагийн бурууг зөвхөн залууст гэхдээ залуусын өөрсдийнх нь буруу биш байгаа юм. Мэдээж хэрэг түүхээ сонирхдоггүй, уншдаггүй гээд сөрөг талууд байгаа. Нөгөө талаараа мэдээллийн технологийн хөгжилтэй холбоотой. Тиймээс өнөө цагт түүхийн зузаан зузаан ном уншаад тэр бүгдийг толгойдоо тогтооно гэдэг бас л хүнд ажил. Залуус маань өөрсдөө ч юмыг хялбарчлах дуртай болсон байна. 10 жил болон их, дээд сургуульд байхдаа хүүхдүүд системтэй мэдлэг аваагүйгээс түүхээ баяжуулан ойлгох өөрийн гэсэн түүхийн үзэл бодолтой байх нь хомс байгаа. Иймээс түүх сонирхогчдын бичсэн, зарим сэтгүүлчдийн бичсэн, гадны болон дотоодын судлаачдын бичсэн Монголчуудын түүхийг үгүйсгэсэн гуйвуулсан, доош нь хийсэн зүйлүүдийг ойлгоод уншаад байдаг. Тэгэхээр энэ мэт алдаа дутаглуудыг хаях гээлгэх ажил бол бидний ажил. Тиймээс өөрийн судалдаг шинэ үеийн түүхийн хүрээнд бус ерөөсөө Монголчуудын Монгол нутагт хүн анх үүсч, бүрэлдэж хөгжиж тэмцэж ирсэн түүхийг харуулах үүднээс энэ CD-ийг бүтээсэн.
Нийтдээ сая жилийн хугацааг хамируулсан байгаа юм шүү дээ.

-Тэгэхээр энэ их түүхийг уг цомогт багтаасан юм байна. Таны мэдэж, судалснаар Монголчуудын түүх, дэлхийн түүх, хүн төрөлхтний түүхэнд ямар нөлөө үзүүлсэн байдаг юм бол?
-Монголчууд шиг Монгол улсынхаа нутаг дэвсгэр дээр төр улсаа байгуулсан. Олон мянган жил оршин тогтносон улс орон ховор байдаг. Дээр нь монголчууд дэлхийн эзэнт гүрнийг байгуулж явсан түүхтэй. Ази Европийг байлдан эзэлж, дэлхийн улсуудын бодлогыг тодорхойлж байсан улс. Энэ түүхэн үйл явцын дунд хойд Орос орон, өмнө Хятад улс өнөөгийн өнгө төрхөө олж хөгжсөн. Нэг үгээр тэдний түүхэнд манай улс ингэж нөлөөлсөн гэсэн үг.
Мөн Ази, Европийн өнөөгийн улсууд бий болох газрын зураг бий болох энэ үйлст Монголчууд үндсэн нөлөө үзүүлсэн. Монголчуудын түүх гэдэг бол дэлхийн түүх юм. Энэ мэт шалтгаануудаас бид энэ CD-ийг гаргах ёстой болсон. Үүнийг олон түмэндээ таниулах хэрэгтэй шүү дээ.

-Энэ 21 цагийн 81 сэдэвтэй гэж байна. Энэ олон сэдвийг CD-үүддээ хэрхэн багтаасан бэ?
-Бид CD-ийгээ 2-3 хэлбэрээр хийж байгааг өмнө хэлсэн. Хэрэв энэ түүхийг бүх сэдвээр нь сонсохыг хүсвэл иргэд MP3 хэлбэрээр нь худалдаж авч болно. Мэдээж, энэ бүхнийг хүн аваад байж чадахгүй байх тохиолдол ч байгаа. Тэгэхээр ард түмэнд хүртээлтэй болгох үүднээс 1 CD -нд гурван сэдэв багтаасан байгаа. CD-гээрээ бол 81 сэдэв маань 25 CD-нд багтаж байна. Учир нь нэг сэдэв буюу нэг түүхэн явдал нь 30 минутаас 1.30 минут үргэлжилж байгаа. Жишээлбэл, нэг CD-нд эртний түүхээс нэг сэдэв, дундад түүхээс нэг сэдэв оруулаад, сүүлийн орчин үеийн түүхээс бас нэг сэдэв оруулаад нийт 3 сэдвээс нэг нь бүрдэж байгаа юм.
Хүмүүс үүнийг өөрсдийн боломжоор аваад сонсоод байх боломжтой. Цагаан сараас эхлээд андройд утаснуудад зориулсан аплекейшн гаргахаар ярилцаж байна.

-Монголын түүх гэдэг маш өргөн сэдэв. Олон талын эх сурвалжтай. Хүн бүхэн өөр өөрийнхөө талаас судалдаг. Тэгэхээр яг энэ CD-ийг гаргахад таны болон бусад түүхчид, эрдэмтэн судлаачдын оролцоо хэр байсан бэ?
-Үүнд olloo.mn веб сайт, Оллоо телевиз, Элгэн нутаг FM радио, хамтран ажиллаж байна. Харин ерөнхий продюсерээр нь П.Бүүвэйбаатар ажиллаж байна.
Редактороор нь Монгол Улсын их сургуулийн Түүхийн тэнхмийн эрхлэгч, Пүрэвсүрэнгийн Дэлгэржаргал гэдэг доктор профессор ажилласан. Үүнээс гадна нэрт түүхчидтэй энэ талаар ярилцаж, санал солилцож, сонсгож, байсан. Энэ бүгдээс дэмжлэг авсан. Ингэж хүүрнэх нь дээр юм байна хэмээн тэд дэмжсэн. Манай редактор маань “их сайхан CD болсон байна” гэсэн урмыг хайрласан.
Үүнийг зөвхөн залуус төдийгүй, 10 жилийн сургууль, түүхийн мэргэжлийн бус сургуулиудад ч хичээлийн программдаа ашиглах боломжтойг бас хэлье.

-Үнийн хувьд ямар байх бол?
-Бүтнээр нь явъя гэсэн хүмүүс MP3-аар нь авч болно. Нэг CD-нд бүгд багтсан байгаа. Аудио CD /3 сэдэвтэй/ нь 3 999 төгрөгөөр зарагдана. Бүх сэдвийг багтаасан MP3 нь 68 999 төгрөгийн үнэтэйгээр худалдаалагдах болов уу гэж бодож байна.

-Бэлэг дурсгал хэлбэрээр бас гаргаж байгаа гэсэн?
-Бэлэглэх зориулалттай, дээр нь янз бүрийн сувинер маягаар хийхээр төлөвлөж байгаа. Яг одоогоор хийгдээгүй байна.

-Энэ их түүхийг нэг CD-нд багтаах хэцүү байв уу?
-Би өөрөө мэргэжлийн түүхч хүн. Тиймээс энэ гурван томоохон үеийг бүхэлд нь өгүүлнэ гэдэг хэцүү байсан. Түүх асар их баялаг учраас 100 жилийн түүхийг богино хугацаанд багтаана гэдэг хүндрэлтэй байлаа. Түүхийг яг аль талаас нь хүргэх үү, юуг нь товойлгож, түлхүү ярих вэ, ач холбогдол нь юунд байхав, түүхэнд гарсан сургамж, сургуулийн аль хэсгийг товойлгох вэ гэж маш их бодож хийсэн. Үндсэндээ түүхч хүний хувьд энэ миний хийх ёстой ажил гэсэн үүднээс хандаж хийсэн.

-Та энэ түүхийн уншлагыг гаргахдаа яг ямар зохиолыг эх сурвалжаа болгож барьсан бэ?
Монголчуудын түүхийг харуулсан олон тооны ном зохиол бий. Монголын түүхчдийнх ч, гадаадын бүтээлүүд ч байна. Мөн хөрш орнуудын бүтээл ч байна. Үнэнийг гуйвуулж бичсэн, магтаж, дөвийлгөн бичсэн янз бүрийн зохиолууд ч байна.
Би эхлээд Дундад зууны үеийн их эзэн Чингис хааны байгуулсан. Түүхийн үйл явцыг ярихдаа голцуу Монголын нууц товчоо, Рашид Ад Дины судрын чуулган, Эрдэнийн эрхи зэрэг түүхэн бүтээлүүдийг барьсан. Бусад орнуудын бүтээл номуудыг ч харсан. Үүнд өөрийн дүгнэлт эрэгцүүллийг хийсэн байгаа.

-CD-ыг сонсч байхад чихэнд их наалдацтай сонсогдож байсан. Та үүнийг өөрөө уншсан гэсэн үү?
-Би хүмүүст хүртээмжтэй наалдацтай уншихын тулд ном хараад шууд уншчихаагүй. Түрүүний хэлдэг бол миний ашигласан хүрээний ном зохиол. Угаас Монголын түүхийг олон жил судалсан хүний хувьд өөрийн гэсэн үзэл бодолтой цээжиндээ “юмтай” болсон хүн. Монголын залуустаа зориулаад Монголын түүхийг судалсан. Үүнээс гадна Монголын түүхийг харуулсан гадаадын зохиолч, түүхчид судлаачдын номын жагсаалтыг гаргасан. Мөн монголын түүхчдийн гаргасан номын жагсаалтыг ч гаргасан. Энэ жагсаалтыг гэхдээ СD-ийндээ оруулаагүй.

Нэг онцлог нь CD-ийг бүхэлд нь сонссон байхад залуус, түүх сонирхогчид дараа нь нөгөө түүхийн ном зохиолуудыг уншихад маш хялбар болох юм. Тухайлбал, Тэмүүжин Хасар 2-ын зөрчил гэхэд л энэ 2 чинь яагаад зөрчилдсөн, ямар үйлдлээр түүнээ илэрхийлж байв. Хасарын зорилго юу байв. Түүний үр сад хаана, хаана байдаг гээд л толгойд амархан буух жишээтэй. Мөн Мандухай цэцэн хатан киног үзлээ гэхэд нөгөө сонссон юм толгойд нь бууж л байна. Мандухай цэцэн хатан өөрийн хайртай хүн Өнөболдтой суухгүйгээр “Би Хасарын үртэй суухгүй, Хааны үртэй сууна” гэдэг. Тэгэхээр Мандухай яагаад тэгж хэлэв гээд ухаад үзэхээр энэ талаар CD-нд байж байх жишээтэй.
Ингээд л сонсоод чихэнд наалдчихсан юм чинь дараа нь хаа нэгтэйгээс үзэхэд их дөхөмтэй өөрийн юм шиг санагдана. Мөн Атарын аяны талаар мэдье гэвэлд энэ CD-нд мөн л багтсан байгаа.

-“Түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчин лугаа адил гэдэг”. Тэгвэл түүхч хүний хувьд залуустаа хандаж юу гэж захих вэ?
- Монгол улсынхаа түүхийг сонирхох, сонирхлыг нь өдөөх, судлах сонирхолтой болгох, арай өөр өнцгөөс, түүхээ хардаг болгох зорилгоор уг CD – ийг гаргасан болохоор эх орондоо хайртай хүн бүхэнд зайлшгүй хэрэгтэй гэдгийг хэлмээр байна. Залуус энэ хэрэггүй үлгэрээ гэсэн байдлаар эх түүхэндээ ханддаггүй болгох, уншсан ч байлаа, яасан ч байлаа гэсэн сэтгэлгээгээр Монгол түүхэндээ ханддаггүй болгох гол зорилготой гэдгийг л хэлмээр байна даа.

-Эцэст нь асуухад, “Монголчуудын цахим түүх”-нд Хүн үүссэн, Чулуун зэвсгийн үеэс эхлээд 1990-ээд он хүртэлх Монголчуудын түүхийг хамруулсан байна. Тэгвэл 1990-ээд оноос хойшхи түүхийг хэн бичих вэ?
-1990-ээд оноос хойшхи түүхийг бид бичихгүй. Бидний дараа үе бичнэ. Энэ түүхийг 50 жилийн дараа ч юм уу, хэн нэгэн бичих нь тодорхой. 1991 оноос Монголын улс төр ямар болов, намууд юу хийв, хэн зөв замаар, хэн буруу замаар явав гэдгийг хойч үе маань л бичиж, судална. Тэгэхээр хүн бүхэн эх түүхээ дээдэлдэг, өөрсдийн гэсэн тодорхой мэдлэгтэй, үзэл бодолтой болох цаг ирсэн.

Таны ажилд амжилт хүсье. Баярлалаа

Уншигч та энэхүү CD-ний талаар мэдээлэл авахыг хүсвэл

Г.Уянга

Түүхч Д. Өлзийбаатарын бүтээсэн "Монголчуудын цахим түүх"-ийн талаар түүнтэй хийсэн ярилцлага
Tweet
Bolod.mn