-Сайн байна уу. Та өнгөрсөн онд уран бүтээлийн олз омог ихтэй байв уу?
-Оны эхээр “Эх орон тусгаар тогтнолын наадам” яруу найргийн тэмцээнд орж тусгай байр, хайрын “Цагаан уул” наадамд тусгай байр эзлэсэн. Өнгөрсөн оныг яруу найргийн тэмцээний тусгай байруудаар эхлэх шив дээ. За тэгээд О.Дашбалбарын нэрэмжит “Эх орон- Оюун санаа- Яруу найраг” наадмын тэргүүн байр, “Алтан Өд” шагнал хүртэж тэргүүн байруудаар өнгөрөгч оныг төгсгөлөө. “Танихгүй цэцгийн үр” номоороо “Алтан Өд” шагнал хүртлээ. Бас хамгийн сайхан үйл явдал гэвэл МЗЭ-ны 85 жилийн ойгоор МЗЭ-ны гишүүн болсондоо бэлэгшээж байгаа.
-Яруу найргийн төрлөөр шилдэг болж “Алтан Өд” шагнал хүртсэн “Танихгүй цэцгийн үр” ном ямар онцлогтой вэ?
-Их эрэл хайгуул хийсэн ном. Монгол сэтгэлгээ, орчин үеийн сэтгэлгээ хоёрыг хослуулж дундаас нь саарал юм гаргах гэж их хичээсэн ном л доо. Баяр гэдэг хүн өөрөөсөө өөрийгөө хайсан эрэл хайгуулын ном гэж хэлж болно.
-Өөрөөсөө өөрийгөө хайна гэхээр өөрийгөө олох замдаа явж байна гэсэн үг үү?
-Ер ньхүн төрсөн цагаасаа эхэлж өөрийгөө хайдаг байх лдаа. Тэгээд олдог ч үгүй байх. Өөрийгөө олчихвол бас онцгүй л дээ. Оньсогыг таахаас нь өмнө хариуг нь хэлчихвэл тэр оньсого биш болчихно шүү дээ. Тэгэхээр өөрийгөө хайна гэдэг сайхан. Өөрийгөө хайна гэдэг нь хүсэл мөрөөдөл л гэсэн үг. Өөрийгөө хайх тусам хүн улам зорилготой, тэмүүлэлтэй болно. Энэ уулын цаана юу байгаа бол. Энэ уулыг давчихлаа. Одоо тэр уулын цаана юу байгаа бол гээд л тэмцээд байдаг байх. Хүн гэдэг амьтан өөрийгөө хайсаар байгаад төгсдөг юм болов уу гэж би боддог юм.
-Яруу найрагч хүний эцсийн зорилго нь юу байдаг юм бол?
-Миний хувьд бол би бичих л мөрөөдөлтэй. Өөрөө өөрийнхөө ертөнцөд өөрийнхөө хөг аялгуугаар хөгжимдөх шиг сайхан юм байхгүй. Яруу найрагч, урлагийн хүн бүхэн яруу сайхан хийгээд үнэнийг бүтэхийн төлөө л явдаг. Би ч мөн адил үнэнийг бичихийг хичээж явна. Урлаг бол үнэн байх ёстой. Жишээ нь, хүнд дурласан бол тэр дурласнаа л бичих хэрэгтэй. Тэгэхгүй хийсвэрээр дурлаад, хийсвэр ертөнц өөрөө өөртөө бий болгоод л байвал сайн бүтээл болж чадахгүй байх. Нэг бүсгүйддурлах юм бол тэр бүсгүйнхээ өөдөөс харж сууж байгаад харцнаас нь ямар гэрэл гарч байна. Гарт нь хүрч үзэхэд ямар мэдрэмж төрж байна тэрийгээ л бичвэл сайхан санагддаг. Тэгэхгүй нэг их гоё үг хөөгөөд байхаар шүншиггүй бурхан шиг юм болох гээд байдаг юм. Урлагт үнэн л хэрэгтэй. Үнэн өөрөө гоо сайханд хүргэх шат гэж би хувьдаа боддог.
-Хамгийн анхны шүлгээ хэдэн онд бичсэн бэ?
-2004 онд “Миний аавын цагаан овоо” гэдэг дууны шүлгийг бичсэн. Би чинь анх дууны үг бичдэг байлаа. Өвөө, эмээ хоёр маань уртын дуу сайхан дуулахыг нь их сонсдог байлаа. Өвөөгийнд маань их сонин содон хүмүүс ирдэг байсан. Дэлэг гэдэг хүн ирнэ. Тэр хүн цахлай болж гуаглана. Буга болж урамдана. Амаараа буу шиг дуугардаг. Хажууд яваа морь үргэтэл буу шиг дуугарч чаддаг элдэвтэй хүн байсан юм даг. Чойсүрэн гэж нэг хүн ирдэг байсан. Тэр хүн эмээгийн нэрмэлээс уугаад халж аваад уртын дууг нарийн лимбэний өнгөн дээр гайхамшигтай дуулна. Энэ хүний талаар сүүлд дуулах нь ээ
Чойсүрэн гээд мундаг уртын дуучин хүн байсан юм байна билээ. Энэ хүний дуунууд Монголын радиогийн дууны санд байдаг юм. Би багаасаа уртын дуу сонсч өссөн болохоор дууны үг бичмээр санагдаад бичиж эхэлсэн. Миний уран бүтээл ардын дуутай их холбоотой. Би Адарсүрэн гуайг их дууриаж дуулдаг байсан. Өглөө босоод л дуулна, өдөржин дуулдаг байсан. Миний хоолой Адарсүрэн гуайн хоолойтой их адилхан болж эхэлсэн шүү. \инээв\
-Та дуутай их ойр өссөн юм аа даа?
-Дээр үед намайг бага байхад сумандаа хамгийн анх магнитофон авсан юм. Тэр магнитофонд манай сумын ихэнх хүмүүс дуугаа бичүүлж хураалгасан. Тэр үед магнитофон гэдэг зүйл анх гарч ирж байсан болохоор хүмүүс их сонирхож дуугаа бичүүлдэг байсан. Ээж, аавын ажлын хүмүүс, хажуу хашааны хүүхдүүд гээл бөөн хүмүүс ирж дуугаа хураалгадаг хоббитой байсан. Тэр нь их гоё санагддаг байсан шиг байгаа юм. Тэгээд би ер нь дууг хүлхэж өссөн юм байна лээ. Ардын дуунд их хайртай. Бас радио их сонсдог байсан. Монголын үндэсний радиогоор явдаг дуунууд, ардын дууны домгуудыг их сонсдог байсан. Тэр дундаас их гоё санагдаж байсан дуу гэвэл Юндэн Гөөгөө. Энэ дуу Архангай аймгийн Тариат сум буюу миний нутгаас гаралтай дуу юм билээ.Далай вангийн Юндэн Гөөгөө гээд л цэнхэртүүлнэ шүү дээ.
-Таны удамд дуулдаг хүмүүс бий юу?
-Миний мэдэхээр байхгүй. Надад цагаан нуурын давалгаа их нөлөөлсөн л дөө. Цагаан нуур чинь намар харахад их гунигтай. Яах аргагүй юм бичмээр санагддаг юм. Шуугиад л, шувууд буцаад л… Хавар эрт Тэрхийн цагаан нуурын дэргэд ганц гэрээрээ байх бас л эвгүй шүү. Нэг л их ус. Хүн амьтан ч ирэхгүй. Ганц гэр их эвгүй шүү. Ус хараад л суугаад байна. Өөрийн эрхгүй гуниг төрнө шүү дээ. Тэгээд шүлгийн мөртүүд орж ирнэ дээ. Нэг агуу хүн хэлсэн байдаг шүү дээ. Далайг хараад гуниг төрөхгүй бол чамд ямар ч найдвар алга гэж.
-Хүүхэд насныхаа дурсамжаас хуваалцаач?
-Юм сийлэх гэж оролддог байсан. Хөдөө жижиг гэртэйгээ ээж, ах хоёртойгоо хамт мал маллаж байсан. Ах маань өглөө үүр хаяарангуут л малаа туугаад явна. Би ихэвчлэн гэртээ өнждөг байсан. Гэрт өдөржин байхаар уйдаад модоор янз бүрийн зүйл сийлдэг байлаа. Дараа нь радио телевизийн засварын дамжаанд нэг сар суугаад засварчин болоод нэг хэсэг гэрээрээ дүүрэн эвдэрхий зурагт овоолоод суудаг байлаа. /инээв/ Нэг өдөр гар хальт хөдөлснөөс болж мааслаад хүний зурагт шатааж, тэр хүндээ баахан хараалгуулж загнуулаад. Тэгээд л за ер нь засварчин надад тохирохгүй ажил байна гэж бодоод яруу найрагруу эргэлт буцалтгүй орж Гүларанс, Инжаннаши, Нямсүрэн гуай, Дашбалбар гуайн шүлгүүдийг их уншиж эхэлсэн.
-Таныг сургуулиа орхиж байсан гэж сонссон юм байна?
-Би чинь гуравдугаар анги л төгссөн хүн шүү дээ. Бие маань бага байхаас муудсан л даа. Гуравдугаар ангид байхад хөл бүр их өвдөөд доголж явдаг болсон. Доголж явдаг болсноос хойш хүүхдүүд хаа тааралдсан газраа “доголон, Баяраа, доголон Баяраа” гэж шоолоод явуулдаггүй байлаа. Тэгээд сэтгэл зүйн хувьд аймаар дарамттай байсан болохоор хичээлдээ явахгүй гэж уурлаад сургуулиасаа гарсан. Хүүхдүүд юм болохоор, хөөрхий тэр үедээ надад хэцүү байгаа гэдгийг мэдэхгүй л дээ. Тэгээд бас лам болох гэж үзсэн. Манай өвөө чинь лам байсан юм. Би нутгийнхаа ганданд хоёр долоо хоног суусан. Нэг өдөр тарж явтал нутгийн хүүхдүүд таараад малгай авч гүйгээд “лам лам” гэж шоолоод толгой дээр гэр зураад. /Инээв/. Тэгээд би лам болохоо больсон. Одоо энэ бүгдийгээ эргээд бодохоор их урт насласан юм шиг санагдаад байх юм. Ная гараад явж байгаа юм шиг. Ер нь хүн гуч гарчихаар амьдрал их богинохон санагддаг юм байна.
Амьдралыг эргэцүүлж бодвол их богинохон эд юм байна. Зүгээр суух эрхгүй цаг минут бүртэй л уралдан сурч бовловсорч хийж бүтээж аз жаргалыг амталж авахгүй бол Д.Намдаг гуайн хэлдгээр залуудаа тархиа зулгааж идэхгүй бол хөгшрөөд махаа зургааж иднэ гэдэг л болно байх. Хүмүүс маргааш маргааш гээд л маргааш амьдрал сайхан болно гэж ажлаа, аз жаргалаа хойш тавьдаг. Яг гашуун үнэн бол маргааш чинь үхэл шүү дээ. Бид чинь үхэл рүүгээ л яваад байгаа юм шүү дээ. Тийм болохоор өнөөдөртөө бие биеэ хайрлаж өөртөө болон бусдад аз жаргалыг харамгүй өгөх хэрэгтэй. Хүмүүсийг ажиглаад байхад маргаашийг бодож шаналаад их стресст орж байна. Маргааш өглөө босоод яаж ажилдаа явна. Яаж автобусны мөнгө олно, замын түгжрээ яана гэж бодож шаналаад л... Тэгж бодсон бодоогүй өглөө болдгоороо л болно шүү дээ. Болоогүй байгаа зовлонг өөр дээрээ овоолох хэрэгтэй гэж үү. Ямар ачааны машин биш дээ. Тэнэгийн дотор уужуу гэгчээр.Би чинь их сонин хүн шүү дээ /инээв/
-Таны ширээний ном юу вэ?
-Ошогийн номуудыг их уншдаг. Бас бурхан багшийн сургаал уншина. Манайд чинь бурхан багшаас дутахгүй мундаг хүмүүс их байсан юм билээ. Занабазар гуай, Данзанравжаа хутагт гээд. Бид нар үндэсний өв соёлыг сэргээж өөд нь татаж байх хэрэгтэй. Даяаршил гэж яриад үндэсний өв соёлоо урсгалд нь алдаад байна. Үндэсний өв соёлоо авч үлдэх хэрэгтэй гэж боддог. Яруу найргийн ном уншдаггүй. Уншиж байгаа зохиолчийн бүтээлтэй адилхан болдог гээд байдаг талтай. Д.Батбаяр гуайн номуудаас уншиж байна. Д.Батбаяр гуайн бүтээлүүд бол гайхамшиг гэж би боддог.
-Та “Болор цом” наадамд орж байсан уу?
- “Болор цом”-д хоёр удаа орж байсан. Энэ наадамд шагнал авах гэхээсээ илүү ард түмнээ хүндэтгэж ордог. Тэр их өндөр тайзан дээрээс Монголын ард түмэндээ хандаж шүлгээ унших гоё байдаг. Энэ тайзан дээрээс Д.Нямсүрэн гуай, О.Дашбалбар гуай, Ж.Болд-Эрдэнэ гуай гээд олон сайхан хүмүүс шүлгээ уншиж байсан. Тэр алтан тайз дээр тэр сайхан хүмүүсийн хөлийн ором байгаа. Тэр оромтой хөлийн мөрөө нийлүүлэх гэж гардаг.
-Ойрд таны сэтгэл санаа ямар байна?
-Их сайхан байгаа. Нэг бүсгүйд дурласан. Тэр бүсгүйдээ зориулж шүлэг бичээд л. Үүн шиг сайхан зүйл байхгүй шүү дээ. Энэ дууны шүлэг юм.
Агиймаа
Зүүд нойронд сүүмэлзээд байх нь
Зүүн уулын солонгоо
Нүдний салхи нь хиртээгүй
Нялх зүүдэн Агиймаа
Нар унасан сормуусны чинь дэвээнд
Намрын будан ч үргэнэ шүү дээ
Зүүд үймүүлсэн тэрлэгнийхээ хормойгоор
Зүрхийг минь битгий шүргээч Агиймаа
Согоон жимээр шүхэрлэх нь
Сэтгэл тайгийн улаалзай
Цамцаа гэрэлтүүлэн инээхэд нь
Цэцэг ханхалдаг Агиймаа
Нар унасан сормуусны чинь дэвээнд
Намрын будан ч үргэнэ шүү дээ
Зүүд үймүүлсэн тэрлэгнийхээ хормойгоор
Зүрхийг минь битгий шүргээч Агиймаа
Би өвөл ичээний байдалтай амьдардаг. Намар, хаврын улиралд дуртай. Өвөлд дургүй. Өвөл бүх зүйл бүдэг саарал өнгөтэй. Сүүдэрт хургасан юм шиг санагддаг. Хавар бол сэнгэнээд л эхэлнэ шүү дээ. Зуны улирлыг амралтын байдалтай зугаалаад л өнгөрөөнө. Хэдэн сайхан найзуудынхаа буянд би чинь эрүүл юм шиг л явдагдаа. Бие гэдэг сэтгэлтэй холбоотой гэж боддог. Сэтгэл өвдвөл бие дагаж өвдөнө. Хүн биедээ согогтой байж болно. Харин хүн чанар оюун санаандаа согогтой байна гэдэг эмгэнэл.
-Таны өвчинямар оноштой юм бэ?
-Булчингийн сулрал буюу саажилт гэсэн оноштой. Бүх булчин нь зогсоод ажиллагаагүй болсон. Мэдрэлийн систем судас шөрмөс бол зүгээр хэвийн. Булчин нь л байвал би босоод ирнэ. Хүний биед булчин их чухал эрхтэн. Хэлэнд нүдэнд хүртэл булчин байгаа. Уул нь булчин хийлгэж болмоор санагдаад байгаа. Элэг зүрхийг хүртэл сольж суулгаад байхад булчин болмоор санагддаг. Уг нь бол найдвар байгаа. Анх таван настай байхад бие өвдөөд онош нь тодорхойгүй миненгит, коор гээд байсан. Хэвтэрт жил гаруй болоод бие арай дээрдээд босоод алхах гэтэл пүршин дээр явж байгаа юм шиг мэдрэгдэжбайсан. Тэр үеэс л булчингийн сулрал эхэлсэн. Яваандаа булчин бага багаар суларсаар 16 настайдаа явж чадахгүй болоод суусан даа.
-Яруу найраг сонирхдоггүй хүмүүст хандаж юу гэж хэлэх вэ?
-Тийм хүмүүс бол цонхгүй байшин л гэсэн үг. Би яруу найргаас урлаг үүсэлтэй гэж боддог юм. Хэл авиа үүссэн цагаас яруу найраг үүссэн байх.
-Та Facebook ашигладаг уу. Олон найзтай болж байна уу?
.jpg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
.jpeg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
