Уул уурхайн дэд сайд О.ЭРДЭНЭБУЛГАНТАЙ ярилцлаа. Тэрээр өнгөрсөн арваннэгдүгээр сарын сүүлчээр ОХУ-д болсон

Монгол, ОХУ-ын Засгийн газар хоорондын комиссын арвандолдугаар хуралдаанд оролцоод ирсэн юм.

-Монгол, ОХУ-ын Засгийн газар хоорондын комиссын энэ удаагийн хуралдаанаар ямар асуудал шийдэв. Өмнөх хурлуудаасаа ямар онцлогтой болсон бэ?
-Монгол, ОХУ-ын Засгийн газар хоорондын комиссын ХVII хуралдаан амжилттай болж өндөрлөлөө. Энэ хуралдааны үеэр газрын хэвлийн баялгийг ашиглах, геологи уул уурхайн салбарт хамтарч ажиллах ажлын дэд хэсгийн хуралдаан болсон. Ер нь хуралдааны уур амьсгал бүх талынхаа харилцааг нэг шат ахиулъя, бие биенээ харзнасан, хүлээсэн байдлаасаа гаръя гэсэн байдлаар өрнөсөн. Энэ ч үүднээсээ бид хэд хэдэн санал тавьсан. Манай салбар л гэхэд нэлээд хэдэн зүйл дээр хамтарч ажиллахаар тохиролцлоо. Тухайлбал, геологи, хайгуулын чиглэлээр хамтран ажилахаар тохиролцож улмаар   геологийн фондын мэдээллийг хамтран ашиглахаар боллоо. Хуучнаар ЗХУ гэж байх үед Монгол орон даяар геологи, хайгуулын судалгааг хоёр улс хамтарч хийж байсан. Зах зээлийн нийгэмд шилжиж геологи, хайгуулын хамтын ажиллагаа завсарлаж, өмнөх судалгааны материалууд ОХУ-ын геологийн фондод хадгалагдах болсон. Монгол улсын газар нутгийн хэвлийд байгаа баялгийн талаарх мэдээллийг авч ашигласнаар уул уурхайн салбар төдийгүй эдийн засагт ашигтай. Өөрөөр хэлбэл, судалгаа хийгдсэн талбай дахин судалгаа хийх шаардлаггүй болж байгаа гэсэн үг юм.
    Дараагийн асуудал бол газрын тосны салбарт хамтрах. 2012 он хүртэл манай улс шатахууныхаа хэрэглээний бараг 95 хувийг ОХУ-аас авч байлаа. Харин одоо 65 хувийг нь тус улсаас авч байна. Үлдсэн хувийг нь БНХАУ, БНСУ, Беларусь гэх мэт улс орнуудаас авч байгаа. Цаашид ОХУ-аас газрын тосны бүтээгдэхүүнээ дэлхийн зах зээлийн үнээр авах хүсэлтээ тавьсан. Оросын тал дэмжсэн. Өнгөрсөн жилээс “Роснефть” компанитай багагүй ярилцсаны дүнд тодорхой үр дүнд хүрсэн. Ялангуяа бүтээгдэхүүн худалдан авах гэрээндээ өөрчлөлт оруулахаар болсон. Нэг талаараа Монголд орж ирж байгаа газрын тосны бүтээгдэхүүнд төр оролцдоггүй, нөгөө талаасаа стратегийн ач холбогдолтой гэдэг утгаар төрийн зохицуулалт зайлшгүй шаардлагатай . Төрийн зүгээс хувийн хэвшил, Монголбанктайгаа хамтарч байгаад “Шатахууны үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр”-ийн хүрээнд ОХУ-тай маш шургуу хэлэлцээ хийсэн. Хуучин бид Оросоос авах бүтээгдэхүүнийхээ үнийг мэддэггүй байсан. Үнийг мэдэхгүй байж үнийг удирдана гэж байхгүй. Монгол улс Дэлхийн худалдааны байгууллагад 1997 онд элссэн бол ОХУ өнгөрсөн жил элслээ. Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн орнууд худалдааны гэрээний хэм хэмжээг мөрдөж байх ёстой байдаг.
Мөн Дархан-Уул аймагт барих газрын тос боловсруулах үйлдвэрт шаардагдах түүхий эдийг ОХУ-аас худалдан авах саналтай байгаагаа хэлсэн. Эдгээр саналуудыг ОХУ нааштайгаар хүлээн авсан.
-Монгол, ОХУ-ын хамтарсан үйлдвэрүүдийн талаар ямар яриа хэлэлцээ хийсэн бэ?
-Хамтарсан үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагааг сайжруулж, үр ашгийг нь нэмэгдүүлэн дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх хэмжээний компани болгох талаар ярилцсан. Тухайлбал, “Эрдэнэт” “Монголросцветмет” компанийн тухай асуудал. Энэ компанийн үйл ажиллагаа хэвийн явж байгаа боловч өрсөлдөх чадвар нь аажмаар буурсаар байгаа. Нөгөөтэйгүүр, хоёр тал хамтран эзэмшиж байгаа орд газруудыг яаралтай эдийн засгийн эргэлтэд оруулах шаардлагатай байгаа. Тухайлбал, Асгатын мөнгөний ордыг түшиглэн хамтарсан компани байгуулах саналыг манай талаас тавьсан. Асгатын мөнгөний орд газар зүйн байршлын хувьд Монгол, ОХУ-ын хил дамнаж оршдог. Тухайн орд газарт очихын тулд ОХУ-ын хил рүү ордог байсан. Харин өнгөрсөн зун Засгийн газрын хөрөнгөөр хатуу хучилттай зам тавьснаар шууд очих боломжтой болсон. Ер нь зам, цахилгаан , дэд бүтцийн хувьд ашиглахад бэлэн болсон. Ордын нөөцийн тодорхой хэсэг нь ОХУ талдаа байдаг. Энэ ордын 51 хувийг “Эрдэнэс МГЛ”, 49 хувийг “Ростехнологи” компанид эзэмшүүлж хамтарсан компани байгуулахаар ярилцсан. Саяхан болсон Монгол, ОХУ-ын хамтарсан үйлдвэрүүдийн зөвлөлийн хурлаар энэ асуудлыг хэлэлцэж хамтарсан ажлын хэсэг байгуулахаар болсон байна лээ.
-Асгатын мөнгөний ордыг түшиглэсэн компани хэзээ байгуулагдах вэ?
-Ирэх оны эхэнд хамтарсан компани байгуулагдах болов уу гэж бодож байна. Яагаад гэвэл, энэ ажил нэлээд эрчтэй явж байна. Засгийн газар хоорондын комиссын хурлаар манай талаас тавьсан энэ саналыг арав хоногийн дараа манай улсад болсон хамтарсан үйлдвэрүүдийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцээд дэмжиж, ажлын хэсэг байгуулсан.
-ОХУ, БНХАУ-ыг холбосон хийн хоолой манай улсыг дайран өнгөрнө, тойруулж тавина гэх яриа гардаг. Энэ асуудлаар санал солилцсон уу?
-Монгол болон ОХУ-тай ашигтай таван шугамын саналыг манай талаас тавьсан. БНХАУ-тай хийсэн Засгийн газар хоорондын хуралдаанаар ч энэ саналыг тавихад дэмжсэн, ОХУ ч нааштай хүлээн авч байгаа. Энэ таван шугам нь эрчим хүч, авто зам, төмөр зам, байгалийн хий, түүхий газрын тосны шугам байгаа юм.  Бүх талуудад ашигтай энэ таван шугамын төслийг ойрын болон дунд хугацаанд хэрэгжүүлэхээр Монгол Улсын Засгийн газраас санаачилга гарган ажиллаж байгаа.
    Манай улс энэ жил 4,54 сая баррель газрын тос олборлох гүйцэтгэлтэй байна. Ирэх жил энэ хэмжээ 6 сая болж өсж  улмаар 2016 он гэхэд 8-10 сая барель буюу 1,2-1,4 орчим сая тон газрын тос олборлох боломжтой. Олборлосон газрын тосоо байнга автомашинаар зөөнө гэж байхгүй. Энэ нь байгальд хор нөлөөтэй. Хоёрдугаарт, тээврийн зардал их гарна. Гуравдугаарт, манай газрын тосны хүвьд өрсөлдөх чадваргүй болж байна. Тиймээс түүхий газрын тос дамжуулах хоолой тавих шаардлагатай. Энэ ажлыг хариуцсан ажлын хэсэг байгуулчихсан байгаа. Ирэх жилээс ТЭЗҮ-ийг нь боловсруулж, ойрын хугацаанд түүхий газрын тосны хоолойг Хятад руу тавина. Ерөнхий сайдын БНХАУ-д хийсэн айлчлалын үеэр тус улстай тохирсон  
-Сая та Монголын талаас тавьсан саналуудын талаар ярилаа. ОХУ-ын талаас ямар санал тавьж байгаа вэ?
-ОХУ-аас тавьсан бас бидний анхаарал хандуулах ёстой санал бол хамтарсан үйлдвэрүүдийн статусыг анхаараач гэсэн санал байсан. Компанийн зарчмаар үйл ажиллагааг нь  цаашид явуулах хэрэгтэй. ОХУ тодорхой хугацааны өмнө өөрсдийнхөө хувийг ОХУ-ын Төрийн өмчийн хорооноосоо “Ростехнологи” гэдэг төрийн өмчит компанидаа шилжүүлсэн. Энэ саналынх нь дагуу сая зөвлөлийн хуралаар энэ асуудлыг хэлэлцээд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувийг Төрийн өмчийн хорооноос “Эрдэнэс МГЛ” компанид шилжүүлэхээр болсон. Ингэснээр тус компани хувьцаа гаргах, гадаадад зах зээл дээрээс хөрөнгө босгох, шинэ төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, гуравдагч этгээдийг үйл ажиллагаандаа татан оролцуулах зэрэг  үйл ажиллагаанд нээлттэй болж байгаа юм. Оросын талаас өөр ч бас тодорхой саналуудыг тавьсан. Урьд нь ч тавьж байсан саналууд. Хил орчмын нутагт металын агуулгатай ордыг судлах, ховор олдоц бүхий түүхий эдийн ирээдүйтэй ордыг хайх, Монгол улсад нүүрс, уран, зэс, молибден, төмрийн хүдрийн хайгуулын болон үнэлгээний ажлыг хамтран зохион байгуулах, гүний усны нөөцийн үнэлгээг тогтоох, Монгол улсын геологи, хайгуул, уул уурхайн салбарт хэрэгцээт техник тоног төхөөрөмж, материал үйлдвэрлэх гээд нэлээн  том том саналууд жил бүр  тавьдаг. Бид нэг зүйлийг ойлгуулахыг хичээсэн ойлголцож ч чадсан гэж бодож байна. Юу гэвэл Монгол улсад ажиллая гэвэл чөлөөтэй, ороод ир. Гэхдээ өрсөлдөөний зарчмаар. Түүнээс биш Засгийн газрын зүгээс нэг улсыг хүч түрэн дэмжинэ гэсэн ойлголт байхгүй гэдгээ тайлбарласан. Оросын тал ч үүнийг ойлгосон. Ерөөсөө хийж чадах зүйл дээр хамтрая гэдэг дээр санал нийлсэн гэж яриад байгаа маань энэ.  Өнөөдрийн уул уурхайн салбарын бизнес бол ерөнхийдөө хувийн хэвшил дээр тулгуурласан. Монголын Засгийн газар либерал бодлого баримталж байгаа. Төр оролцож, төр бүхнийг хийнэ гэхээсээ илүү хувийн хэвшлийг дэмжиж, геологи уул уурхайн салбарын үйл ажиллагааг явуулж байгаа гэдгээ хэлдэг. Тийм болохоор Оросын энэ компанитай хамтарч ажилла гэж хэзээ ч хувийн хэвшлийн компанид хэлж чадахгүй. Тоног төхөөрөмж нийлүүлэх тал дээр гэхэд цэвэр өрсөлдөөний зарчим үйлчилж байгаа. Хэн чанартай, найдвартай, өндөр технологийн бараа үйлчилгээ, тоног төхөөрөмж санал болгоно тэр л гэрээ хийдэг. Сая Беларусь улстай Белаз авах чиглэлээр манай компаниуд ярьж байна. Польш улс өндөр технологийн бүтээгдэхүүнээ манай компаниудад санал болгож байна. Улс улстай давуу технологийнх нь чиглэлээр хамтарч ажиллая гэдэг саналаа тавьсан. Тийм болохоор Оросод давуу эрх өгөх боломжгүй гэдгээ хэлсэн.