биелүүлэхэд хэзээ ч ийм ойр очиж байсангүй. Дашрамд, Улаанбаатарын автомашины бөглөрлийг шийдэх метроны асуудал ч шийдэгдэх гэж байна. Хятад, Оросыг холбосон “эдийн засгийн шинэ гүүр” болох авто зам тун удахгүй ашиглалтад орно...

Өнөөгийн Монгол орны тухай бид юу мэдэх вэ?
Манай сэтгүүл эдийн засгийн шинэ мэдээлэл хайж Монголыг дахин зорив. Багагүй сонирхолтой мэдээлэл ч оллоо. Гэхдээ Монголын зах зээл дэх Эрхүүгийн компаниудын хэтийн төлөв, бүс нутгийн эдийн засагт ашигтай хамгийн анхаарал татсан үйл явдлын тухай өгүүлье.

Хариу нүүдэл: Монголын бензинийг Орос руу
Хоёр жилийн өмнө л Монгол Улс нефтийн бүтээгдэхүүнийхээ 90 орчим хувийг ОХУ-аас импортолдог байлаа. Гэвч "Роснефть"-ийн ханш тогтворгүй, төмөр замын тээврийн зардал өссөн зэрэг хэд хэдэн шалтгаан монголчуудыг Оросын нефтийн бүтээгдэхүүнээс хараат байдлаа бууруулахад хүргэжээ. Одоо тэд шаардлагатай нефтийн бүтээгдэхүүнийхээ гуравны нэгийг Хятад, Солонгос, бүр Беларусиас авч байна. Монголын үйлдвэрлэл эрхлэгчийн ярьснаар, Минскийн бензин авах нь Эрхүү мужаас авахаас ашигтай аж. Гэхдээ түүгээр зогсохгүй.
Хачин санагдаж болох ч, Монгол Улс бидэнтэй зөвхөн нефть олборлодог орны хувиар төдийгүй холбогдож байна. Тус улсын зүүн нутгийн дийлэнх хэсэгт нүүрс-устөрөгчийн 30 орд газрыг хайж олсон байгаагаас 21-ээс нь нефть олборлодог.
Гурван жилийн дараа ашиглалтад орох үйлдвэрээ Дарханд барьж байгаа тус улс одоогоор Хятад руу түүхий нефтиэ илгээж байна. Энд нэг шинэ мэдээлэл өгөхөд, удахгүй монголчууд нефтиэ өөрсдөө боловсруулдаг болно. Энэ үйл явц хараахан бодитой ажил хэрэг болоогүй байгаа ч салбартаа анх удаа Монголын "HBOil" компани гадаадын нефть боловсруулах үйлдвэрийн хувьцааны 20 хувийг авчээ. Хөрөнгө оруулахаар сонгосон үйлдвэр нь Оросын төмөр замтай шууд холбогддог, Умард Солонгосын "Sungri Oil Refinery" үйлдвэр юм. Жилд хоёр сая тонн түүхий нефть нийлүүлээд, бэлэн бүтээгдэхүүнээ нефть боловсруулах үйлдвэр байхгүй Оросын Алс Дорнодод экспортлохоор Монголын хөрөнгө оруулагч төлөвлөж байна.

Нэмэх нь бүх орны цахилгаанжуулалт
Зөвлөлтийн үед зөвлөлтийн барилгачдын барьж өгсөн цахилгаан, дулааны эх үүсгүүрүүд зарим талаар хуучирсны дээр одоо байгаа станцууд Монголын эрчим хүчний хэрэгцээг бүрэн хангаж чадахгүй байна.
Энэ үед Турк улс өөрийн хөрөнгөөр 5-6 жилийн дотор усан цахилгаан станц барьж өгөх санал тавиад байна.
Үүний сацуу Монголын эрчим хүчнийхний хамгийн шинэлэг бахархал болсон 50 мВт-ын хүчин чадалтай, тус улсад анхны салхин цахилгаан станц энэ оны зургадугаар сард ашиглалтад орлоо. "Салхит" станц 2020 он гэхэд улсынхаа эрчим хүчний дөрөвний нэгийг хангадаг болно.

Япон технологи болон мөнгөөр
Монголчууд Японы өндөр технологиос татгалзахыг хүсэхгүй байна. Наран ургах зүгийн орны компаниуд улс орных нь имиж болох дэд бүтцийн төслүүдийг хэрэгжүүлэх болсонтой зөвхөн холбоотой биш юм.
Баруун Европ, Хойд Америк, Зүүн болон Зүүн Өмнөд Ази хоорондын агаарын замыг холбосон, цаашдаа олон улсын агаарын тээврийн зангилаа болох нисэх буудлыг япончууд 2016 оны 12 дугаар сар гэхэд Монголд барьж өгөхөөр ажиллаж байна. 498 сая долларын өртөг бүхий төслийг бүхэлд нь Японы "Mitsubishi Сhiyoda" компани гүйцэтгэнэ.
Бас Японы "Zaika" компани Улаанбаатарын 17,1 км урт метрог ирэх жилээс барьж эхлэх гэж байна.
Ашиглагдаагүй газар дахь туршилт
Уламжлалт мал аж ахуйтай оронд газар тариалан хоёрдугаарт тавигддаг. 1990-ээд оныг хүртэл үр тариа, хүнсний ногоогоор өөрсдийгөө бүрэн хангадаг байсан Монгол Улс өнөөдөр жишээ нь хэрэгцээт төмс, хүнсний ногооныхоо тал хувийг импортолж байна...
Сүүлийн үед чацаргана тариалах болжээ. Экологийн цэвэр нөхцөлд ургуулсан монгол чацарганыг Япон, Франц болон бусад улс ихээр худалдан авч байна.
Чацаргана нь олон өвчнийг анагаахаас гадна Монголын нутаг дэвсгэрийн 70 орчим хувийг хамарсан цөлжилттэй тэмцэхэд тус болж байгаа аж.

Умрыг чиглэсэн зам
Тээврийн дэд бүтцийн үндэс нь зам. Монголын цөөн хэдэн зам асфальтан хучлагатай, бусад нь шороон зам байдаг. "Гудамж 2013-2016" хөтөлбөрийн хүрээнд томоохон хотуудын замын хучилтыг засч, шинэ зам тавихаас гадна аймаг хооронд хатуу хучлагатай авто зам тавина.
Хятад, Оросыг холбосон худалдааны зурвас болох хурдны замыг Монголд тавьж байна. Энэ зам ашиглалтад орсноор Хятадын хамгийн хөгжингүй зүүн өмнөд бүс нутгийн бараа, бүтээгдэхүүний их цуваа Монголоор дамжин Оростой хил залгаа орших чөлөөт худалдааны "Алтанбулаг" бүст ирнэ. Хурдны зам 2014 онд нээгдэнэ.
"Алтанбулаг" худалдааны бүс рүү гарах гарц
Монголчууд Оростой эдийн засгаар холбогддог энэ бүсийн нийт нутаг дэвсгэрийг 87 хөрөнгө оруулагч, тэдгээрийн дотор, Оросын хоёр, Өмнөд Солонгос, Хятадын тус бүр нэг компани хувааж авсан байдаг. Бусад нь гадаадын хөрөнгө оруулалттай монгол компани аж.

З.Амгалан монцамэ