УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдоржтой ярилцлаа.

-Өнгөрсөн баасан гаригийн УИХ-ын чуулганы хуралдаанд гарын арван хуруунд багтахаар цөөхөн гишүүн суусан. Ер нь гишүүд ямар ч идэвхгүй унтаа байдалтай байна. Зүгээр л кноп дардаг болчихож?
-Энэ парламент анхнаасаа мордохын хазгай болсон. Бүх ажил нь буруу зүйлээс эхэлсэн. Ер нь их эмзэг бүрэлдэхүүнтэй гэхэд болно. АН нь арай олон суудалтай, Ардын нам нь бас хэдхэн суудлаар дутуу, “Шударга ёс” эвсэл бас цөөхөн хэдэн суудалтай. Ийм л эмзэг бүрэлдэхүүнтэй парламент. Анхнаасаа буруу уур амьсгал, буруу арга барилаар ажлаа эхлүүлсэн нь өнөөдрийн назгай, хайнга байдлыг бий болгосон. Яг үнэнийг хэлэхэд төсөв батлагдснаас хойш гишүүд хийж, хэлэхээ олж ядсан өнгө аястай болчихлоо. Байнгын хорооны хуралдаан ч мөн ялгаагүй, ирц бүрдэхгүй. Чухал том асуудал авч хэлэлцэх гэхээр халгадаг. Нэг л байгаа байхгүй нь мэдэгдэхгүй хүйтэн харьцаатай парламент болж. Уг нь ирц бүрдүүлэхэд олонхи, цөөнх ялгаагүй анхаарах ёстой. Гэхдээ ирц бүрдүүлэхэд шийдвэрлэх хариуцлагыг олонхи хүлээнэ. Гэвч олонхид энэ хариуцлагыг хүлээх чадвар дутагдаж байна. Олонхийн 40 гаруй хүнээс тал нь сайд болчихсон юм чинь яаж хурлынх нь ирц бүрдэх юм бэ. Хараад байхад Тэмүүжингээс өөр хүн чуулганд суухаа байж. Энэ утгаараа парламентын ажил тааруу байгаа гэдэг дүгнэлттэй би санал нэг байгаа. Дөнгөж сая Эдийн засгийн байнгын хорооны ирц бас л хүрсэнгүй. Тиймээс би олонхид ирц бүрдүүлэх асуудалд анхаарч, шийд гэдгийг хэлсэн.

-Одоо болтол Ардын намын гишүүд ганцхан байнгын хороонд харьяалагдаж байгаа. Үүнийг хэзээ шийдэх юм бэ. Ардын намынхан сүүлдээ энэ талаар ярихаа больсон юм шиг ээ?
-Байнгын хороонд суулгах хүмүүсийнхээ тоон дээр хоёр тал зөвшилцөөд шийдэлд хүрчих ёстой юм л даа. Манайхан нэг юм шаардсан болоод л, олонхи санаатай нь гэдийсэн ийм л байдалтай байна. Энэ нь ямар нэгэн ажилд шаггүй бэрхшээл учруулж байна. Үүнийг зохицуулчих чадвар УИХ-ын удирдлагад байна уу. Надад бол байхгүй л гэж харагдаад байгаа юм. Би энэ асуудлаар олон удаа АНынхантай ярьсан. Хоёрын хооронд юман дээр ингэдгээ больчих, гишүүддээ ижил тэгш хандах, учиртайг хэлсэн. Гэвч хэлээд ч нэмэргүй байна. Ийм байдлаар цаашаа хол явахгүй. Үзэл бодол намын харьяаллаар нь ялгаварлан гадуурхахыг хориглосон Үндсэн хууль батлаад 21 жил болж байдаг. Гэтэл дээд төвшинд эрх барьж байгаа хүмүүсийн байж байгаа царайг хар.

-Энэ болж буй үйл явдал танд харамсах сэтгэл төрүүлж байна уу. Таны ярианаас тийм байдал ажиглагдлаа?
-Бодитой ажил яриад, шийдвэр гаргах ажил хэрэгч гишүүдийн тоо өдрөөс өдөрт цөөрч байна. Хэвлэл харахаараа ухаантай царайлсан ярилцлага өгдөг хэрнээ төрийн шийдвэр гаргаад оролц гэхээр юу ч хийдэггүй. Ийм л зөөлөн суудалд суух сонирхолтой хүмүүс олон болчихлоо. Үүнээс шалтгаалаад парламентад итгэх олон нийтийн итгэл их муудаж байгаа нь үнэн шүү дээ. Тиймээс сонгогдсон гишүүд парламентын нэр төрийг хамгаалж юм бүтээж чаддаггүй юмаа гэхэд ядаж л хурал хуйдаа ирээд ирцийг нь бүрдүүлж төр шийдвэр гаргах боломжийг нь бүрдүүлээд сууж байх ёстой. Гэтэл тийм сэтгэл байхгүй байна. Улстөржих үедээ улстөржчихөөд л энд, тэнд зугаалж явдаг л хүмүүстэй болж байна даа. Ард түмний төрд, парламентад итгэх итгэл хэр байгаа нь ерөөсөө сонгуулийн ирцээр харагддаг. Тухайлбал, 2012 оны УИХын сонгууль, Орон нутгийн сонгууль, 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд 60 гаруй хувьтай оролцсон. Уг нь өмнөх жилүүдэд 90 гаруй хувь хүрдэг байсан шүү дээ. Ард түмний сонгууль өгөх идэвх 30 хувиар буурлаа. Итгэж сонгосон гишүүд нь ийм унхиагүй ажиллаж байгаа тохиолдолд энэ итгэл улам л буурна.

-Ингэж уруудаад байгаагийн шалтгаан нь юу юм бэ?
-Ерөөсөө л хариуцлагын асуудал шүү дээ. Их хурлын гишүүд бүгд нэг, нэг зүйлийг барьж аваад түүнийгээ ажил хэрэг болговол 76 асуудал шийдэгдэнэ. Ингэхдээ олонхи цөөнх гэж ялгахгүйгээр. Цөөнх олонхийн алдаатай буруу зүйлийг хэлж, залруулах үүрэгтэй. Үүнийгээ ч бид өдөр тутам байнга хэлдэг. Гэтэл олонхид бид үнэхээр алдаа гаргачихсан юм уу гэж өөрийгөө толинд харах чадвар алга. Цөөнхийн ярьж байгаа зүйлд эрх баригчдыг хорлоод байя гэсэн санаа байхгүй. Ярьж байгаа зүйлийн цаана төрийн ажил сайн яваасай гэдэг ганцхан л зорилго байна. Гэтэл олонхи үүнийг харахгүй байгаа нь харамсалтай. Олонхийн дур зоргоороо асуудлыг шийдэх гэсэн байдал нь газар авч эцэстээ шоу төвшинд хүрээд эдийн засгаа унагаж байна. Олонхид наад замаараа явж болохгүй ээ, замд чинь хавх байгаа гэдгийг хэлээд байхад л яг тэр замаар явж байгаад л хавханд орчихоод байгаа юм. Эрх баригчдын бүх зүйл тооцоогүй замаар явсан. Гадаадын хөрөнгө оруулалт нэг жилийн дотор 50 хувь буурлаа. Хөрөнгө оруулагчид үргэсэн. Байгалийн үзэгдэлтэй жиших юм бол хар салхи л болж байна. Эцсийн дүндээ эрх баригчдад өөрийгөө толинд харах, ажил хэрэгч санал санаачилгыг хүлээж авах чадвар дутаад байгаа нь тойруугаар ийм байдал, үр дүнд хүргээд байна. Н.Алтанхуягт эмгэнэл илэрхийлж л байсан шүү дээ

-Иргэд төр дампуурч байна гэж ярих болж. Та үүнтэй санал нийлж байна уу?
-Би төр дампуурна гэдгийг энэ засгийг байгуулж байхад хэлсэн. Нэг бодлын Н.Алтанхуягт баяр хүргэмээр, нөгөө талаар эмгэнэл илэрхийлмээр байна гэж би Засаг байгуулдаг чуулган дээр хэлсэн. Одоогийн эрх баригчид 40 гаруй бүрэлдэхүүнтэй. Үүнээс тал хувь нь сайд болчихоор Их хурлын хяналт байхгүй болно. Их хурлын хяналт байхгүй гэдэг нь засагт дур зоргоороо авирлах үүд хаалга нь нээгдэж байгаа гэсэн үг. Ингээд Засгийн газар нь дураараа авирлаад ирэхээр өнөөдрийн яриад байгаа дампуурал чинь бий болж байгаа юм даа. Төрийн албаны тухай хуульд төрийн жинхэнэ албан хаагчийг гуравхан тохиолдолд халж болно гэсэн заалттай. Нэгдүгээрт, нас барсан, хоёрдугаарт, өөр ажилд шилжсэн, гуравдугаарт, гадаад улсын харьяат болсон бол хална гэж. Бусад ямар ч тохиолдолд төрийн албан хаагчийг халахгүй гэдэг хууль мөрдөгдөж байсан орчинд АН төрийн албан хаагчдыг Ардын нам засгийн эрх барьж байхад ажиллаж байсан гэдэг утгаар нь бүх хүмүүсийг явуулсан. Энэ бол төр өөрийнхөө уураг тархийг саасан үзэгдэл. Тэгээд тэдний оронд АН-ын сонгуульд явж байсан гэдэг ганцхан шалгуураар ажилд тавиад төрийн чадавхийг үгүй хийж байгаа юм. Уг нь Ардын нам АН хамтарч засаг барьж байхад АНын саналаар төрийн захиргааны бүх албан хаагчдыг намаас түдгэлзүүлэх шийдвэрийг 2007 онд гаргасан. Гэтэл өнөөдөр АН цөөхөн суудлаар илүү болчихоод өөрсдийнхөө батлуулсан хуулийг гишгээд л улстөрийн ажиллагаа явуулаад байна. Энэ нь төр дампуурсныг хэлээд өгчихөж байгаа юм шүү дээ.

-Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн Орост айлчлах хүсэлтийг Оросын тал хүлээж аваагүй гэсэн яриа байна. Энэ талаар танд мэдээлэл байна уу?
-Таниас л анх удаа сонсч байна. Ер нь бодитой мэдээлэл сонсоогүй тохиолдолд хариулдаг асуулт биш. Гэхдээ гоеполитикийн хувьд энэ хоёр том гүрэнтэй зөв харилцаж байх явдал бол бидний амин чухал эрх ашгийн асуудал. Аль нам засгийн эрхэнд байх нь сонин биш. Гэтэл сүүлийн үед хоёр хөрштэй харилцах харилцаан дээр цөөнгүй алдаа гаргачихлаа. Үүнийхээ учир зүйг хурдан олохгүй бол хэцүү. ОХУд айлчлах бол чухал эрх ашгийн асуудал. Би бол тэр айлчлал нь болоосой гэж л хүсч байна. Хамгийн гол нь манай төрийн зүтгэлтнүүд нь хамтарч ажиллаж байгаа улс гүрнүүдээ хуурдаггүй л байх ёстой. Манайхан бол нэг биш удаа хуурсан. Хуурах асуудал чинь зөвхөн энэ засгийн үед гарч байгаа юм биш. Өмнөх засгийн үед ч гэсэн ийм зүйл байсан. Төмөр замын асуудлаар гэхэд хойд, урд хоёр хөршөө хуурсан улстөрийн харилцаа. Төрийн сайд хүний огт хийж болдоггүй муухай аргыг төмөр зам дээр хэрэглэсэн. Энэ нь нөгөө талын дургүйг хүргэнэ биз дээ.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “Том төрөөс ухаалаг төр лүү” уулзалтан дээр "Засгийн газрын давхар дээлийг тайлах цаг болсон" гэж хэлсэн. Тэгэхээр таны шүүмжлээд байгаа парламент хэвийн ажиллах нь гэж харж болох нь ээ?
- Ц.Элбэгдоржийн хэлснээр дан дээлтэй болгочих юм бол одоогийн бүх сайд нар чөлөөлөгдөж оронд нь УИХ-ын гишүүн биш хүн сууна гэсэн үг. Гэхдээ үүнийг хийнэ гэхээр АН-д фракциудын эрх мэдлийн зодооноос эхлээд зовлон их бий. Тэгээд ч эрх баригчдын хувьд бүрэн эрхийн хугацааных нь дөнгөж эхний нэг жил өнгөрч байна. Цаана нь чилийсэн гурван жил байна. Энэ хугацаанд эд нар давхар дээлээ тайлахгүй гээд явах юм бол байдал улам л хүндэрнэ. Ерөнхийлөгчийн хэлснээр том төрөөс ухаалаг төр лүү явъя л гэж бодож байгаа бол энэ асуудлаа хурдан шийдээд оруулах хэрэгтэй. Ерөнхийлөгчид ийм санал оруулах эрх нь байгаа. Манайхан нэг сайхан юм ярьчихаад хаядаг биш, Ярьснаа ажил хэрэг болгодог баймаар байгаа юм. Харин одоо эд нарыг харъя гэж бодож байна. Яг ямар санал оруулж ирдэг юм бол. Хэрвээ хурдан асуудлаа цэгцлэе гэж байгаа бол түргэн, шуурхай ярилцаад явах хэрэгтэй. Үнэхээр ухаалаг зүйл орж ирвэл бид дэмжинэ шүү дээ. Ядаж л энэ данхайсан бүтцээ 2012 оны төвшинд нь буцааж тавих хэрэгтэй. Гэхдээ эд нарын яриад байгаа зүйлд нэг их итгэхгүй л байна. Ингэж ярьж байгаад л хаях байх гэсэн тооцоо надад байна. Би эд нарыг дэндүү сайн мэднэ. Би живж байгаа хөлгийг хаяад зугтах капитан биш

-Нээрээ энэ жил цалин тэтгэврийг нэмэгдүүлэх гэж ард түмнийг хуурснаас өөрцгүй зүйл хийлээ. Арай илүү нэмэгдүүлэх боломж үнэхээр байгаагүй юм болов уу?
-Цалин, тэтгэвэр нэмэгдүүлэх талд эрх баригчид дэндүү хүйтэн сэтгэлээр хандаж байна. Дөрвөн жил цалин, тэтгэврийг борцлоод хаячихлаа. Өмнө нь төсвийн хэмжээ одоогийнхоос хоёр дахин бага 3.6 триллион байхад цалин тэтгэврийг 50 хувиар нэмэгдүүлж болж байсан. Гэтэл одоо 6-7 орчим триллион өртөгтэй төсөв батлуулчихаад л цалин тэтгэврийг бараг хэвээр үлдээчихлээ. Энэ жил 200 тэрбум төгрөг гэж оруулж ирээд л батлууллаа. Энэ бол хаанаа ч хүрэхгүй. Тэгсэн хэрнээ бас ганган тайлбар хийгээд байгаа юм аа. "Бид юмны үнийг тогтвортой байлгана" гэж нөгөө хэлдгээ л хэлсэн. Ерөөс аль ч засаг юмны үнийг тогтвортой байлгаж чадахгүй. Юмны үнэ өсдгөөрөө л өснө. Эд нарын гол нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүний үнийг тогтвортой байлгах гэж оролдож байгаа муйхар аргууд нэг л өдөр хад мөргөнө.

-Байгаа оноогүй аргуудын нэг гэдгийг ард түмэн мэдэж л байгаа шүү дээ. Тэгсэн "Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр"-ийг ирэх онд дахин хэрэгжүүлнэ гэсэн?
-Би хэдхэн жишээ хэлье. "Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр"-ийн хүрээнд нефтийн компаниудад 190 тэрбум төгрөг жилийн өмнө тарааж өгсөн. Түүнээс эргэн төлөгдсөн хүүгийн төлбөр ердөө 18 тэрбум төгрөг. Цаад талд 170-аад тэрбум төгрөг төлөгдөөгүй байгаа. Цаашид ч төлөгдөх магадлал маш муу. Яагаад гэвэл үнийг хэт захиргаадаад бариад байгаа учраас компаниудын төлбөрийн чадвар биеэ даахаа больж байна гэсэн үг. Энэ бүхнийг нэг жил нууж болно. За хоёр жил нууж болно. Харин цаашид чадахгүй шүү дээ. 40 тэрбум төгрөг авсан компани одоо дөнгөж 980 сая төгрөг төлж байна. Энэ үнэнийг нь хэлэхээр нэг чихээрээ оруулаад л гаргачихаж байгаа юм. Ингэж өнөө маргаашаа аргацаасан байдлаар явж үнэхээр болохгүй. Энэ асуудлаа бидэнтэй ярьж байгаад тодорхой шийдэл гаргаж болно. Улсынхаа эрх ашгийн үүднээс.

-Бас Ерөнхий сайдыг том асуудал хөндөх бус шуудайтай нүүрс л ярьдаг болж гэж гишүүд шүүмжилдэг. Та юу гэж бодож байна?
-Том суудалд сууж байгаа хүн жижиг зүйл дээр алдахаар алдаагаа засч болдоггүй зовлонтой. Яг нарийн ярих юм бол өнгөрсөн жил орон нутгийн сонгуулийн санал хураалт болохоос долоо хоногийн өмнө Н.Алтанхуяг хоёр зүйл хийсэн. Нэг нь энэ "Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр"- ийг хэрэгжүүлж эхлэх шийдвэр гаргасан. Нөгөөдөх нь Багануурын нүүрсийг хямдаар олгох ажлыг эхлүүлсэн. Энэ бол сонгогчдын саналыг татах сонгуулийн далд бөгөөд хууль бус сурталчилгаа байсан. Энэ жилийн Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа найман хувийн хүүтэй орон сууцны зээл ч гэсэн ялгаагүй Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгаа. Санал хураалтаас долоо хоногийн өмнө хийсэн ажил. Сонгуулийн үеэр эрх мэдлээ ашиглаж хийсэн үйлдэл нь одоо эргээд хүзүүн дээр нь бууж байгаа хэрэг. Уг нь нүүрс зөөдөг ажлыг бүр томоор авч үзвэл хотын даргын хийх ёстой ажил. Дээд төвшин нь тэр. Монгол Улсын Ерөнхий сайд хүн нэг хотод нүүрс зөөгөөд эхлэх юм бол бүх аймаг, сумын төвд Н.Алтанхуяг нүүрс хүргэх болж таараад байгаа юм. Ер нь манай дарга нар Үндсэн хуулиар заасан төрийн суудал дээр зөв суух, тэр Үндсэн хуулийн үзэл санаанд таарч ажиллах чадваргүй болчихоод байна.

-Төр бүх зүйлд хэтэрхий оролцоод байна уу?
-Иргэдийн түлээ түлшээ бэлтгэх ажилд хүртэл төр оролцоод юм, юмны дундуур нь гүйж ороод байхаар ийм будилаан гарч байгаа юм. Ерөөс энэ бүхэн сонгуулийн үед хийсэн ухаангүй алхмаас үүдэлтэй. Би АН-ыг хэлж байгаа юм биш. Ардын намыг оролцуулаад хэлж байна. Сонгуулийн үед хийсэн ухаангүй алхам болгон эргэж хүзүү ороодог. Тэгэхээр Монголын толгой улстөрчид зөв байх ёстой. Ерөнхийлөгч, Их хурлын дарга, Ерөнхий сайд бүгд. Энэ дарга нарын суудлаа зөв олж суух нь ямар их өртөгтэй гэдгийг харуулж байна. Тухайлбал, 2008 онд хамтарсан Засгийн газар байгуулж байхад АН “Эх орны хишиг” хамтарч ард түмэнд өгнө гэж засагт нийлсэн. Тэгээд сүүлдээ биелүүлж чадахгүй нь ойлгомжтой болоод ирэхээр 2012 оны нэгдүгээр сарын 5-нд засгаас гарах мэдэгдэл хийсэн нь ийм учиртай. Бид нар 1.5 саяыг өгч чадахгүй гэдгээ мэдрээд зугтсан. Өөрөөр хэлбэл, живж байгаа онгоцны капитан нь зорчигчдоо живүүлчихээд өөрөө зугтсан тийм л зүйл. Бас энэ жилийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр “Олуулаа” хуулийн төсөл оруулж батлуулна гэж амласан. Мөн төрсөн эхчүүдийг дэмжиж засгаас их мөнгө өгнө гэж амласан. Энэ амлалтаа эд нар биелүүлэх ёстой.

-Гэхдээ нэр томьёоны хувьд Олуулаа гэж нэртэй хуулийн төсөл байж болох уу?
-Ийм нэртэй хууль байж болохгүй шүү дээ. Зүгээр л хөнгөн улстөр хийж байгаа юм. Сонгогчдын саналыг яаж хууран мэхэлж авах вэ гэдэг зүйлд АН гаршиж байна. Тэрнээс олуулаа гэдэг хууль гаргах юм бол ямар ч хэлэнд орчуулж болохгүй. Угаасаа ертөнцөд тийм хууль байхгүй.

-Төрийн хариуцлагын асуудлаас болж УИХ-ын гишүүн Р.Амаржаргал бүрэн эрхээсээ татгалзах өргөдлөө өгөөд байгаа. Үүнд таны байр суурь ямар байгааг сонирхмоор байна?
-Р.Амаржаргалын гаргаж байгаа шийдвэрийг өөр хүн дүгнэх нь утгагүй. Р.Амаржаргалын тэвчээрийнх нь эцэс хүрээд л ийм алхам хийж байгаа шүү дээ. Р.Амаржаргал энэ улсын эдийн засгийн, макро төвшний зүйлийг хамгийн сайн мэддэг Монголын цөөхөн сэхээтний нэг. Тэгээд ч анхнаасаа УИХ буруу замаар явсан гэдэгтэй Р.Амаржаргал гишүүн санал нийлж байсан. Р.Амаржаргал эсэргүүцэж байхад би Н.Алтанхуягт эмгэнэл илэрхийлдэг явдал чинь нэг долоо хоногт болсон шүү дээ. Засаг байгуулагдах үеэр адилхан бодолтой явж байсан хүмүүс бол Р.Амаржаргал бид хоёр. АН-ынхан Р.Амаржаргалын суудал биш АН-ын суудал гээд өмчлөөд авчихсан юм шиг аяг гаргаж байна. У.Хүрэлсүх өргөдөл гаргахад долоо хоногийн дотор шийдээд л явсан. Гэтэл Р.Амаржаргалынхыг шийдэж өгөхгүй удаагаад байх юм. Ядаж л асуудлыг хэлэлцээд нэг тийш нь болгоод өгөх хэрэгтэй шүү дээ. Юунаас нь айгаад байгаа юм.

-Та Р.Амаржаргал гишүүнтэй адилхан байр суурьтай юм бол УИХ-ын гишүүнээсээ татгалзаж чадах уу?
-Би тийм өргөдөл гаргахгүй. Би живж байгаа хөлгийг хаяад зугтах капитан биш. Би тэр живж байгаа хөлөгтэй хамт л живнэ. Мөн би цөөнхийн гишүүн учраас энэ Засгийн газрын муу ажилласных нь төлөө хариуцлага хүлээх хуулийн болон ёс зүйн үүрэг хүлээхгүй. Миний үүрэг бол эрх баригчдын хууль бус үйлдэлд хяналт тавьж, төрийг уналтаас хамгаалах учиртай. Цөөнхийн үүрэг тийм л байдаг. Тэр үүргээ би гүйцэтгэнэ шүү. Цөөнх буруу ойлгодог хүмүүс Засгийн газарт их олон байгаа. Цөөнх болохгүй замаар явж байгаа энэ замаар явж болохгүй гэдгийг хэлж энэ улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийг мухар нүхэнд унагахаас сэргийлдэг. Гэтэл үүнийг зарим овлигогүй сайд нар хорлол гэж үзээд байдаг юм. Ийм алдаа гаргалаа, наадхаа зас гэхэд нь засчихвал эрх баригчдын л ажил сайн болно биз дээ. Тэр утгаараа цөөнх ярих ёстой.

Ц. Нямдорж: ”Олонхийн тал нь сайд болчихсон юм чинь хурлын ирц яаж бүрдэх юм бэ”
Tweet
Bolod.mn