Өргөн уудам газар нутаг, бүх төрлийн ашигт малтмал, таван хошуу мал, үржил шимтэй хөрс, шороо дээр нь хөдөлмөрч хэрнээ даруухан, даруулгатай ард түмэн. Цөөхөн хүнтэй болохоор аливаа гэтлэшгүй бэрхшээл, дарамтаас ангид чөлөөтэй. Нүүрлэдэг байгалийн аюул, гамшиг ч тийм олон биш. Дэлхийд томдоо ордог хоёр их хөрш маань “ёстой л юу ч гуйсан өгдөг, юу ч өгсөн авдаг, их ч бэл бэнчинтэй, том ч ходоодтой” аваргууд билээ. Ийм тааламжтай нөхцөлд оршин буй гурав хүрэхгүй сая хүн хэргээр, бүр хүссэн ч гэсэн ядууралд ороход бэрх баймаар... Баян чинээлэг цөөнх ба ядуу хоосон олонх болж ялгарах, туйлшрах ч аргагүй баймаар... Тэгэх тэгэхдээ бүр “ардчиллын алтан хараацайнууд” төр, засгийн эрх барьж, ард олныхоо төлөө “нойр хоолгүй шахам” зүтгэж, тэмцэж байхад шүү. Ингэхэд би зүүдлээгүй байгаа. Эсвээс солиорогүй байгаа. гэж өөрийгөө сэжиглэж, ийм зүйл хэлж байгаагаасаа ичмээр ч санагдах юм. Ийм зүйл яригдаж тэр бүхэн нь тэгээд үнэн байлаа гэж үү гэж эргэлзэж, тээнэгэлзмээр ч санагдах ажээ.Гэхдээ л яалт ч үгүй нэг талд нь баячууд тэрбумтнууд, нөгөө талд хоосон хонож байгаа ядуучууд, өрх толгойлсон эхчүүд, тараншейд хоноглосон гуйлгачингууд, тэнэмэл хүүхдүүд, ажилгүй залуус. Ингэхлээр би хар дарж зүүдлээ ч үгүй, бас солиороо ч үгүй байх нь. Дээр дурьдсан дүр зураг бол монголчууд бид ардчиллын далбаан дор өнгөрөөсөн 23 жилийн үр дүн, итгэмгүй үр дагавар, гэхдээ бодит баримт юм. Харин ийм үр дүн гарсны гол шалтгаан нь юу вэ. Хэн бэ. Судлаачид өнөөдөр энэ асуултын хариултыг олчихоод байна. Өнгөрсөн 23 жилд Монголд шударга улстөрч байсангүй гэж тэд үзжээ. Ингэхлээр юм юмтай Монголд ганцхүү шударга улстөрч л байхгүй болж байна. Яахлаараа Монголын улстөрчид үнэн мөнийн замаар орж, шудрага шулуун байж чаддаггүй билээ.

1990 оноос Өмнө Монголд шударга улстөрч байх нийгэм-улс төрийн нөхцөл байгаагүй нь үнэн юм. Үүнийг дэлхий даяараа мэднэ.

Эзэн орны удирдагчдын аяыг дагуулж, тэдэнд нэр, нүүр олох гэж долигонож, яг л гөлгөн нохой мэт шарвалзаж, хоолноосоо салчих бий гэж хаяагаа манан түгшиж, амаа хамхин дүлэгнэж, үнэнийг олж харах, ярихаас айж, зөвхөн амин хувиа хичээж, би л болж байвал бусад нь надад падгүй хэмээн сэтгэж дадсан хэдэн зуун мянган хүн өнгөрсөн нийгмийн үлдэгдэл, өв болж, хот хөдөөд үлдсэн нь ч үнэн билээ. Ардчиллын төлөө цогтой тэмцэгч хэмээн өөрсдийгөө дөвийлгөн нэрлэсэн хүмүүсийн ихэнх нь ч мөн л иймэрхүү шинж, төрхийн иргэд байв. Тэд харин өөрсдийн энэ шинж, төрхийг өөрсдөө мэдэхгүй, яг жинхэнэ хэрэг дээрээ өөрсдийгөө хэн бэ. гэдгийг ч ойлгох, үнэлэх тэнхэлгүй, цаашид хувьсах, төгөлдөржих арга, замаа ч таниагүй ухвар мөчид хүмүүс байсан нь үнэн юм. Өнгөрсөн 23 жилийн дотор ардчиллын нэрийг барьж, сонгогч олныг мэхлэж, худал амлалтуудад дөрөөлөн төр, засгийн эрхэнд гарч ирсэн, дөрвөн жил, найман жил, 12 жил, 16 жилийн дотор хөрөнгөжих, баяжих шуналдаа хөтлөгдсөөр элэг нэгтэй монголчуудаа дээрэмдэж, тонож, ядуурлын зовлон руу түлхэн оруулсан тэр луйварчин улстөрчдийн олонхи нь дээр дурдсан өнгөрсөн нийгмийн үлдэгдэл, өв болсон хүмүүсийн нэг хэсэг нь байжээ. Өнгөрсөн нийгмийн үлдэгдэл, өв ингэж харьцангуй залуу хүмүүсээр дамжин илэрч байгаа нь мөнхүү залуус бүр анхнаасаа хэн байсныг нь илчилж буй үзэгдэл, баримт юм. Ардчилал гэдэг ойлголт, үзэгдэл нь цаад утгаараа бол бүх нийтийн сайн сайхан, шудрага ёс, хүмүүнлэг сэтгэл, хандлагатай ижил утгатай болно. Гэтэл сүүлийн 23 жилд тодорсон Ерөнхийлөгчид, Ерөнхий сайд нар, УИХ ба Засгийн газрын гишүүд, засаг дарга нар, сайдуудын хувьд энэ үг нь авлига, луйвар, хулгай, хууран мэхлэлт, бялуу хуваалт, монополь байдал, зэрлэг капитализм, анархизм гэх мэтийн ойлголт адилаар тусаж илэрч байжээ. Тэд ардчилсан үзэл, ойлголт, итгэл, үнэмшил бүхий бие хүмүүс ер биш байсан нь ч ингэж илчлэгджээ. Тэднийг яг үйл хэргээр нь үнэлэх аваас хууран мэхлэгчид, луйварчингууд, бүр эрүүгийн гэмт хэрэгтнүүд байжээ. Үнэн нүүр царай нь илчлэгдэх хэрээр тэд уван цуван ялтны дүрдээ орж шоронгийн хаалга татаж эхлээд байгаа билээ. Хэрэг хуучирдаггүй болох тул тэднийг байх ёстой газарлуу нь илгээх нь нэгд шударга ёсонд нийцтэй, хоёрт бусдад сургамж болох сайн үр нөлөөтэй юм.

Дээр дурьдагдсан бохир, муу шинжүүд бол ихэнх улстөрчдийн хувьд шинээр буй болсон биш билээ. Бүр 1991 оны хавар гэхэд л “ардчиллын алтан хараацайнууд” гэж өөрсдийгөө нэрлэсэн залуусын дунд “улс төр бол хамгийн ашигтай бизнес мөн”, “сонгуульд ялсан нам бялуу хуваадаг нь нийтэд жишиг болсон үзэгдэл”, “лобби бол байдаг л зүйл”, “сонгуулийн үед хандив авах, худал амлах нь ч хэвийн үзэгдэл”, “бид хувьсгал хийсэн болох тул төр засгийн эрхэнд бид л гарах ёстой” гэх мэтийн яриа, таниулга газар авч эхэлсэн юм. “Лобби” гэж юу болох, тэрнийг хэрхэн, яаж хэрэгжүүлдэг, ашигладаг болох талаар Ардчилсан намаас санаачилсан семинар болж одоо “Алтангадас”-ынхан гэгдэх болсон залуус бүгд л идэвхтэй оролцож байж билээ. Улс төр хэмээх бохир бизнесийн эдийн засгийн онол, практикийг гол төлөв гадны дасгалжуулагчдын заавраар тэд тун ч шаргуу судалж эхэлсэн нь тэр байв. 2013 оны байдлаар үзэж, дүгнэх аваас тэд энэ ажилдаа сайн ч суралцаж, практик үр дүн нь ч гоц гаргууд гарчээ. Тэр залуусаас хэдэн арав нь тэрбумтнууд, олон зуун саяын хөрөнгөтөн баячууд болцгоожээ. Гэхдээ бүгд л “цагаан захтны” гэж нэрлэгддэг гэмт үйлдэл, гэмт хэргийн тусламжтайгаар, зүй бус аргаар баяжицгаажээ. Ингэхлээр тэд дээд тал нь ардчилагч болж жүжиглэхээс цаашгүй хэмжээний итгэл, үнэмшил, чадавх бүхий хүмүүс байжээ. Улс төрийг орхиод тэд бизнесийн ертөнцөд хүч үзэж тэрбумтан болсон бол хүмүүс тэдэнд баяр хүргэх байсан. Даанч баяжсан арга нь авилга, луйвар, тендерийн хулгай, булхай, ард нийтийн өмчийн хулгай, лицензийн хууль бус наймаа, том компанид “үйлчилсний” төлөө шан харамж, газрын хууль бус наймаа, хууль бус хандив гэх мэт шууд л эрүүгийн гэмт хэрэг байгаа нь тэдний “ардчиллын алтан хараацай” гэх нэрийг шууд л баллуурдаад хогийн саванд хийчихлээ.

Өнгөрсөн 23 жилийн дотор манай улстөрчид нийгмийг удирдах, зохион байгуулах улс төрийн арга, ухаанд биш ганцхүү татвар төлөгчдөөс улс нийтийн үйл хэрэгт зориулан өгдөг мөнгийг хувь хувьдаа, шат шатандаа хэрхэн яаж идэх, завших вэ гэдэг бусармаг арга, ухаанд л суралцаж өнгөрөөжээ. Энэ талаараа тэд харин Ази, Африк, Латин Америкад хичээл зааж ч чадах бололтой. Гэхдээ тэндэхийн луйварчид эдэнд маань цаг, боломж олгохгүй байх л даа.

Ардчиллын замаар явсан гэгдэх 23 жилийн дотор манай хөгшин, залуу, хуучин, шинэ намын удирдах бүлэглэлд багтдаг үлстөрчдийн хувьд хийж завдаагүй гэхээр гэмт хэрэг нэг ширхэгч үлдсэнгүй. Тэд авлига авлаа, өглөө. Бүх том тендерийг будилууллаа. Ашигтайг нь зөвхөн өөрийнхөн дундаа л хуваан авчээ. Хайгуулын болон ашиглалтын лицензүүдийг өөр аль ямар ч оронд хэрэглэж байгаагүй элдэв муу аргаар гар дамжуулан зарж гадна, дотны мэдээлэл, мэдлэг багатай бизнесмэнүүдийг унатал, дуустал нь хуурч хохироолоо. Нам намынхаа хүмүүсийг зохих зохих газарт хуваан байршуулж байгаад тэднээ гар хөл болгох замаар хийгээгүй луйвар үлдсэнгүй.

Геологи, хайгуул, ашигт малтмалын нөөцийн талаарх 1990 оноос өмнөх чухал, чухал мэдээллийг сэм дам борлуулж дуусчээ. Намууд өөрт нь хандив өгдөг, нууц санхүүжилт хийдэг том том компаниудтай болж тэдний үнэ нэмэх, үнээр тоглох монополь ааш авирыг мэдсэн ч мэдээгүй юм шиг байцгаах боллоо. Төрийн өмчийн компаниудад бараа материал шахах аргаар зарим том эрх мэдэлтэн жилийн дотор л тэрбумтан болж байв.

Эрх барьж буй нам сөрөг хүчинтэйгээ эвсэх аргаар дур зоргоороо загнах дэлхийд ховор технологийг ч удаа дараа хэрэглэж дадлаа.

Нам бүр, бараг том улстөрч нэг бүр хувийн телевиз, сонин, радиотой болж “өөр өөрийн үнэн”-ийг улиглан ярьж, үзүүлж эфирийг бузарлаж гүйцлээ.

Сонгуулийн үер намуудад, мөн нөлөө бүхий улстөрчдөд өгсөн хандивын мөнгө бараг хэд дахин өсөөд эзэндээ эргэж ирэх нь Монголын нэгэн гайхамшиг болчихжээ. Хар лобби, хар пиар Монголд цэцэглэж, тивдээ тасархайд тооцогдох болов.

Цагдаа, шүүх, прокурор мэтийн хууль сахиулах байгууллагын шуналтай ажилтнуудаар манай улстөрчид хүүхэлдэй мэтээр тоглож гаршлаа. Тэд хэргийн хэмжээгээр биш хээл, авлигын хэмжээгээр л асуудлыг шийдвэрлэх болов. Өдүүлсэн том том хэргээ нуух, далдлах хэрэгт зарим том улстөрч цагдаа, шүүгч, прокурын хүчин дээр “том лам, тодорсон бөөгийн хүчийг” нэмэж байгаад зорьсондоо хүрэх гэж ч оролдох болжээ. Гэмт хэргийг халхлагч, цайруулагч хүч Ромбу гариг дээр байна гэж сонсвол тэд тийшээ сансрын унаа явуулж авчруулахаас ч сийхгүй болтлоо эрэмшин танхайрч байна.

Цөхөрч гүйцээд байгаа олон түмэн, сонгогчид өнөөдөр энэ ардчилал гээч хөдөлгөөнд чинь шударга зүтгэлтэн, жирийн цэрэг гэхээр ганц ч болов хүн дуулдана уу хэмээн хот, хөдөөгүй эрэх, хайх, сураглах болжээ.

Нийгмийн хувьсгал, томоохон шинэтгэлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх ажлын жолоо, цулбуурыг амьдралын туршлага багатай, нимгэхэн боловсролтой, хувийн сонирхол, шунал ихтэй залуусын гарт өгөх нь уг сайн зорилго, зөв эхлэлийн нэр хүндийг дор нь унагаах аюултай байдгийг манай түүх ч тэр, бусдын түүх ч тэр цөөнгүй удаа үзэж өнгөрүүлсэн билээ. Энэ удаа ч гэсэн мөн л тэр алдаа давтагдаж байгааг бид нүдээрээ үзэж байна. Тэд ингэж хулгайлж, луйвардаж, идэж ашигласнаас болж энэ 23 жилийн дотор хэдэн айл ядуурч хэдэн хүн амь насаа алдаж, хэдэн хүн золбирч, хэдэн хүн траншейд орж, хэдэн хүн амиа хорлож, хэдэн эх болоод нярай эндсэн бол оо. Цөөхөн хэдэн айл өрх хагартлаа баяжиж, хүн амын 30-40 хувь ядуурах аваас учрахгүй зовлон, гарахгүй гамшиг гэж байдаггүй юм. Бусад хүний өмсөх ёстой хувцас, идэх ёстой хоол, эм тариа авах ёстой мөнгө, эмнэлэг барихад зарцуулагдах ёстой хөрөнгө, боловсрол мэргэжил олоход зориулагдах ёстой мөнгө, эмчилгээ оношлогооны нарийн тоног төхөөрөмж оруулж ирэхэд хэрэгтэй байсан хөрөнгө зэргийг луйвардаж аваад хувьдаа завшсан хүмүүст ирээдүй үе шийтгэл хүлээлгэх цаг ирнэ гэдэгт итгэнэ, би.

Судлаач, профессор Д.ЧУЛУУНЖАВ

Монголын улстөрчдийн эмгэнэлт шинж
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (1)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
Энэ олон ажил үүрэг нь давхардсан орон тоог цомхотгүй бол ахиц гарахгүй ээ. Шат шатны дарга нарыг шударгаар чадвартай боловсон хүчин сонгож тавихгүй бол одоогийн энэ чадваргүй дипломын голууд чинь хажуудаа хоёроос доошгүй хүнтэй байхгүй бол ажил нь явахгүй байна. Тэд чинь авилга өгч авахаас өөр юу ч чадахгүй. Харин төсвийн мөнгө хөрөнгөнөөс хусахдаа л харин ч гарамгай чадамгай гэдэг нь. Улстөрд ер нь хулгайч луйварч з********ьтай гэмт этгээдүүд шург********даг юм уу хаа*** юм. Ерөнхийлөгч нь яриад л байх юм. яриад лбайх юм. мэдээд байгаа юм бол өөрчилж болдоггүй юм уу. эсвэл худлаа шоудаад байдаг юм уу. Аль ч ********бан байгуул******** дээр очсон аав ээж ах дүү төрөл садан дарга цэрэг болчихсон хүнд сурт******** гаргаад ******** яриад сууж байх жишээний. Гадны хүн тэнд ажил бүтээнэ гэж санахын гарз. тэнд авилга багасна гэж санахын ч гарз. нэг нь зуучлаад нөгөө нь аваад л баяжаад л олзоо хуваагаад л. их ******** ш дээ. Төрд шударга хүн ху***йн дагуу ажиллана гэдэг санахын гарз даа. үнэн нүүр нь энэ шүү

2014-01-04 | 19:20:57 | 103.26.194.72 |

Мэдээ
Гадаад мэдээ
Видео