Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2014 онд баримтлах үндсэн чиглэлийг УИХ өнгөрсөн долоо хоногийн төгсгөлд буюу 11

дүгээр сарын 14-нд баталсан. Харин ирэх онд Монгол Улсын баримтлах мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэл болон өнгөрсөн оны мөнгөний бодлогын хэрэгжилтийн талаар тоймлон хүргэж байна.

2013 он Монголын эдийн засгийн хувьд амаргүй жил боллоо гэж Төв банкнаас дүгнэж байгаа. Гадаадын хөрөнгө оруулалт, валютын урсгал багагүй “агшсан”, үүнээс шалтгаалж улсын төсөв ч нэлээд өөрчлөгдсөн. Ийм орчинд УИХ-аас авсан үүрэг даалгавраа биелүүлж, мөнгөний бодлогоо хэрэгжүүлэхэд хүнд нөхцөл үүссэн ч Төв банк Засгийн газартай хамтарч болон дангаараа хөтөлбөр, арга хэмжээнүүд авснаар хасах тоонд орох байсан ДНБ-ийн өсөлтийг 11 хувьд хүргэж чадсан. Энэ өсөлтөд хувийн хэвшлийн нөлөө их байгаа бол төсвийн нөлөө багассан нь алсдаа бүр ч эерэг үзүүлэлтэд хүргэнэ гэж дүгнэж байгаа юм.
Энэ мэтчилэн өнгөрч буй оны бодлогын ололт амжилт, алдаа дутагдлыг нягт дүгнэн шинжилж, тал бүрийн судалгаа саналыг нэгтгэсэн “Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2014 онд баримтлах үндсэн чиглэл”-ийг Монголбанк боловсруулан УИХ-д өргөн барьж, өнгөрсөн долоо хоногт батлуулаад байна.  
Мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэл нь есөн гол сэдэв, гурван бүлгийн хүрээнд боловсруулагддаг. Харин Мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх тогтоолын хүрээнд УИХ-аас найман үүрэг даалгаврыг Засгийн газар, Төв банк, Санхүүгийн Зохицуулах хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороонд өгөөд байна. Энэ үүрэг даалгаврыг хэрэгжүүлэх хүрээнд Засгийн газар Төв банктай хамтарч, мөн тус тусдаа холбогдох арга хэмжээг авч ажилладаг юм.
Мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлийг болон тогтоолын төслийг хэлэлцэх явцад Ажлын хэсгээс 40 гаруй санал гарсан бөгөөд эдгээрээс нэлээдийг нь үндсэн чиглэл болон тогтоол, Монголбанкны ажлын төлөвлөгөөнд тусгасан байна.
Монголбанкнаас боловсруулсан ирэх 2014 оны мөнгөний бодлогын гол зорилт нь инфляцийг нам, тогтвортой түвшинд байлгаж, макро эдийн засгийн болон санхүүгийн салбарын тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, бодит салбарын идэвхжлийг мөнгөний бодлогоор дэмжих замаар эдийн засгийн дархлааг сайжруулахад чиглэгдсэн байгаа юм.
Энэ хүрээнд Мөнгөний бодлогын зорилт, Банкны салбарын тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, Банкны салбарын тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх гэсэн чиглэлд холбогдох арга хэмжээ авч ажиллахад бэлэн болжээ.
Мөнгөний бодлогын зорилтын хүрээнд гэхэд хэрэглээний үнийн индексээр хэмжигдэх инфляцийг 2014 оны эцэст 8 хувь, 2015-2016 онд 7 хувиас хэтрэхгүй түвшинд байлгаж, Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн дагуу инфляцийг хязгаарлах, мөнгө, төсвийн бодлогын харилцан уялдааг хангах чиглэлээр Засгийн газартай хамтран ажиллахаар тусгасан. Мөн эдгээрийн үр дүнд дунд болон урт хугацаанд макро эдийн засаг тогтвортой байх нөхцөлийг бүрдүүлнэ гэж заасан юм. Мөн энэ хүрээнд төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш макро эдийн засгийн суурь нөхцөлтэй нийцэж, уян хатан тогтох, төгрөгийн тогтвортой байдал болон үндэсний эдийн засгийн тэнцвэртэй хөгжлийг дэмжих зарчим баримталж, гадаад валютын ханшийн эрсдэлийг бууруулах тогтолцоог бүрдүүлэх юм байна.

Харин банкны салбарын тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх хүрээнд банкуудын төлбөрийн чадварыг хадгалж, системийн шинжтэй эрсдэлээс хамгаалах чадавхийг нэмэгдүүлэн, олон улсад мөрддөг зарчим, зохицуулалтын арга хэрэгслийг банкны салбарын үйл ажиллагаатай уялдуулан, эрсдэлийн үнэлгээнд суурилсан хяналт шалгалтыг сайжруулах, банкны эрсдэл, зээлийн хүү буурах нөхцөл бүрдүүлэх зорилгоор банкны зээлийн барьцаа хөрөнгийн болон зээл, хүүгийн зардлыг нэмэгдүүлж байгаа бусад хүчин зүйлийн нөлөөллийг бууруулах эрх зүйн орчныг шинэчилнэ гэж тусгалаа.
Санхүүгийн зах зээлийн дэд бүтэц, түүний институцийг бэхжүүлэх хүрээнд Монгол Улсын төлбөр тооцооны системийн найдвартай, тасралтгүй ажиллагааг ханган, төлбөр тооцооны системийн шинэчлэлийг 2014-2016 онд эрчимжүүлж, санхүүгийн зах зээлийн харилцагчдын эрх ашгийг хамгаалах, олон нийтийн санхүүгийн суурь мэдлэгийг дээшлүүлэх хөтөлбөр боловсруулах ажлыг холбогдох байгууллагатай хамтран эхлүүлэх юм. Мөн Мөнгөний бодлогын шийдвэр гаргах үйл ажиллагаа, арга хэрэгслийн ил тод, нээлттэй байдлыг хангах, гаргасан шийдвэрийг олон нийт, бизнес эрхлэгчдэд хүртээмжтэй хүргэх замаар бодлогын үр нөлөөг сайжруулахаар үндсэн чиглэлд ерөнхийлөн тусгажээ.

2014 онд баримтлах мөнгөний бодлогын онцлог

Валютын зах зээлийн оролцогчдыг нэмэгдүүлэх

Энэ онд валютын зах зээлд гарсан огцом хөдөлгөөн өөрчлөлтүүдийн гарал үүсэл, нөлөөлсөн хүчин зүйл, дотоодын зах зээлд гүйцэтгэсэн ажилдаа дүгнэлтийг Төв банкнаас гаргасан. Харин үүнийхээ үндсэн дээр 2014 оны Мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэл болон тогтоолд валютын зах зээлийг сайжруулах, тогтворжуулах, илүү боловсронгуй болгох талаар өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад нэлээд хэдэн заалт нэмэгджээ.         
Тухайлбал валютын зах зээлийн оролцогчдоо нэмэх, илүү ил тод үйл ажиллагаатай болгох, болзошгүй хүндрэлүүдээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнүүдээ сайжруулах, түүнчлэн улсын төсөвт валютын ханшийг тооцох тогтсон аргачлалтай болох зэрэг зохицуулалтуудыг тусгаж өгсөн байна. Валютын зах зээлийн оролцогчдыг нэмснээр зах зээл илүү тогтвортой болж, зарим нэг цуурхал эсвэл ганц нэг оролцогчдын нөлөөллөөс үүдэн хөдлөөд байдаггүй болно гэж харж байгаа аж.
Энэ хүрээнд валютын арилжааны шинэ тогтолцоог бий болгож, валютын “хар” зах, арилжааны банкууд, хувь хүмүүс өөрсдөө оролцох боломжтой валютын бирж хэлбэрээр зохион байгуулдаг болохоор төлөвлөсөн байна.

Зээлийн хүүг бууруулах

Нийт эдийн засагт эргэж байгаа зээлийн хүүг бууруулах хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэхээр Мөнгөний бодлогод тусгажээ. Тодруулбал ирэх онд Төв банк арилжааны банкуудын бичил, жижиг, дунд бизнесийг санхүүжүүлэх зээлийн хүүг бууруулах чиглэлд ажиллах юм. Өнгөрч буй онд эдийн засаг хүнд байдалтай байсан ч нийт зээлийн Жигнэсэн дундаж хүү 19 хувь байсан бол одоо 16-д хүрч буураад байгаа юм. Тиймээс ирэх онд эдийн засгийн нөхцөл сайжрах хэрээр дахин буулгахад Монголбанк Засгийн газартай хамтарч, үүнд шаардлагатай эрхзүйн орчинг сайжруулахад УИХ-тай хамтарч ажиллах болсон байна.
Мөн Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн үйл ажилллагааны үр дүн, шийдвэр гаргах механизм, хариуцлагын тогтолцоог сайжруулах, идэвхжүүлэх боллоо. Энэ зөвлөлд Ерөнхий сайд, Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хорооны дарга багтдаг бөгөөд цаашид бүрэлдэхүүнийг нь өргөтгөж, улмаар институци болгох зорилготой ажиллах юм байна. Мөн Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл, түүний өөрчлөлтөд нөлөөлж буй хүчин зүйлүүдэд Монголбанк тогтмол дүн шинжилгээ хийж зөвлөмж боловсруулж байхаар болжээ.

Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг үргэлжлүүлнэ

Засгийн газар, Монголбанк хамтран “Гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дунд хугацааны хөтөлбөрийг хамтран хэрэгжүүлэх харилцан ойлголцох санамж бичиг” байгуулан, энэ жил хэд хэдэн дэд хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлээд байгаа.  Тухайлбал 600 орчим тэрбум төгрөгийн өртөгөөр “Шатахууны жижиглэнгийн худалдааны үнийг тогтворжуулах”,  “Өргөн хэрэглээний импортын бараа, бүтээгдэхүүний өртгийг бууруулах” , “Хүнсний гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах”, “Барилгын салбарыг дэмжих, улмаар орон сууцны үнийг тогтворжуулах”, “Нүүрсний аюулгүйн нөөц бүрдүүлэх, түлш, эрчим хүчний салбарын өвөлжилтийн бэлтгэл хангах, эрчим хүчний үнэ, тарифыг тогтворжуулах” дэд хөтөлбөрийг тус тус хэрэгжүүлснээр үнийн өсөлтийг тодорхой хэмжээгээр багасгаж, инфляцийн өсөлтийг хязгаарлаж, үүсч болох эрсдлээс хамгаалж чадсан гэж дүгнэж байгаа юм.
Эдгээр хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр махны үнийн өсөлт өнгөрсөн 3 жилийн дунджаас 2.1 дахин бага, гурилын үнэ тогтвортой, 2011-2012 онуудад 190 төгрөг, 310 төгрөгөөр тус тус огцом өсч байсан А92 шатахуун, дизель түлшний үнэ маш тогтвортой, газрын тосны бүтээгдэхүүний биет нөөц өнгөрсөн 3 жилийн дунджаас 2.2 дахин нэмэгдсэн, өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүнийг тээвэрлэх болон ачих хугацаа өнгөрсөн 3 жилийн  дунджаас харгалзан 3.1 болон 2.2 дахин түргэссэн гэсэн үзүүлэлт гарсан. Мөн суурь инфляци өнгөрсөн 3 жилийн дунджаас 5.9 хувиар буурсан, хэрэглээний үнийн индексээр хэмжигдэх инфляци өнгөрсөн 3 жилийн дундажтай  харьцуулахад улсын хэмжээнд 3 нэгж  хувиар, Улаанбаатар хотод 4.2 нэгж хувиар тус тус буурсан, эдийн засгийн бодит өсөлт дэх хувийн хэвшлийн оролцоо 127 хувиас 147 хувь болон өсч, Засгийн газрын оролцоо 12 хувиас 6 хувь болж буурсан, мөнгө, зээлийн үзүүлэлтүүд тогтвортой болсон, эдийн засгийн бодит өсөлт тогтвортой өндөр түвшинд хадгалагдсан зэрэг үр дүнд хүрээд байгаа гэж дүгнээд байгаа юм.
Тиймээс ирэх онд дээрх дэд хөтөлбөрүүдийг үргэлжлүүлэхээр Мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэл болон тогтоолд тусгаад байна. Харин ингэхдээ хөтөлбөрүүдийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, арга хэрэгслүүдийг зах зээлийн механизмд суурилсан хэлбэр рүү шат дараатай шилжүүлэх, хөтөлбөрүүдийн ил тод, нээлттэй байдлыг хангах, хяналт шалгалтыг сайжруулах, өрсөлдөөнийг дэмжсэн хэлбэртэй болгох, зах зээлийн нөлөөллийг эерэг болгох чиглэлүүдийг нэмж баримтлах аж.

Инфляцийг 8 хувьд барина

2013 оны Мөнгөний бодлогыг батлах үеэр Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк Монголын инфляци 16-20 хувьд хүрэхээр төсөөлөл дэвшүүлж байсан. Харин өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын инфляцийн түвшин өнөөдөр 10,8 хувь байна. Инфляци үүнээс ч бага, нэг оронтой тоонд багтаж байсан ч сүүлийн нэг сарын дотор боловсролын салбарын үнэ нэмэгдсэнээр үүдэн 1.4 хувийр нэмэгдээд байгаа юм. Тодруулбал их, дээд сургуулиуд 30-100 хувь хүртэл үнээ өсгөөд байгаа нь инфляцийн тоо нэмэгдэхэд огцом нөлөө үзүүлсэн. Эрчим хүчний үнийн өсөлт ч мөнгөний бодлогын төсөөлөлд байгаагүй учир инфляци өсөхөд тодорхой нөлөө үзүүлээд байна.
Гэхдээ энэ онд өрнөсөн эдийн засгийн хүндрэлүүд, эрсдлийн эсрэг тодорхой арга хэмжээг авч чадсанаар үүнээс илүү хүнд сорилттой тулах байснаас сэргийлж чадсан гэж Төв банк дүгнэж байгаа. Харин 2014 он илүү эерэг дүр зурагтай харагдаж байгаа учир 8 хувьд хүргэх боломжтой гэж төлөвлөн Мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлд тусгажээ.  

Өнгөрөгч долоо хоногт 2014 онд баримтлах Мөнгөний бодлоготой зэрэгцэн Монгол Улсын 2014 оны төсөв батлагдсан. Эдгээр нь манай улсын макро эдийн засаг, санхүүгийн зохицуулалтын хамгийн чухал баримт бичгүүд болж байгаа юм. Ингээд Монгол Улс 2014 онд улсын эдийн засгийг өөдрөг төсөөллөөр харж, мөн нарийн уялдаа холбоо бүхий арга хэлбэр, хөтөлбөрөөр эдийн засгаа тэлж, иргэн бүртээ өгөөжтэйгээр удирдан “залахад” бэлэн боллоо.

Н.Гантуяа

Монцамэ агентлаг