тулаад гарах хооронд нулимс тээн гарах тийм л төсөөлөлтэйгөөр хорих 409 дүгээр ангийг зорилоо. Зорьсны учир нь тус ангиас “Нээлттэй хаалганы өдөр” зохион байгуулсантай холбоотой. Гэвч тэнд албан ёсны, хүйтэн хөндий, аль эсвэл дарга, сайд ирж үг хэлсэнгүй.

Хамгийн гол нь ар гэрийнхний уулзалт байв. Тэдэнд алдаж эндсэний учир хоригдож буй гэр бүлийнхээ чухал нэгэн гишүүнтэйгээ нүүр тулан түр уулзах, хамгийн ихдээ л 72 цагаар хоногоор уулздаг ховор олдох эрх бий. Гэхдээ ийм олуулаа, хэн хүссэн нь орж уулзаад эгээ л гэртээ байгаа юм шиг тайван амар суух боломж нэн ховор. Ингээд өнгөрсөн баасан гарагийн өглөөний 11.00 цагт уулзалт эхлэв.

Гэргийд нь улаан сарнай, алаг үрсэд нь гарын бэлэг...Ямар цолтой, хэн болохыг ч үл мэдэх нэгэн “Нээлттэй хаалганы өдөр”-ийн үйл ажиллагааг нээж үг хэлсэн боловч чухам юу яриад байгааг тоосон хүн цөөн болов уу. Учир нь гэр бүлийнхээ нэгэн чухал гишүүнтэй уулзахаар арайхийн олдсон боломжийг юун даргын яриа сонсож өнгөрүүлэхтэй манатай. Ямартай ч тус ангийн хоригдлууд 760 гаруй сая төгрөгийн ажил хийснээс 109 сая төгрөгийг нь ар гэрийнхэндээ зориулсан юм байна гэсэн мэдээлэл чихнийх нь хажуугаар өнгөрсөн нь таатай байгааг хоёр өвгөн өгүүлж харагдсан.

“Хоёр байтугай хорин хөлтэй байлаа ч

Хорвоод хүн бүдрэх өдөр байдаг юм

Хойно нь хичээвэл далавчгүй ч гэлээ

Холхи өндөрт нисэх өдөр байдаг юм”...хэмээн Р.Чойном найрагчийн тэрлэсэн дөрвөн мөртийг ханандаа бичсэнийг хараад “Энэ л үгээр жигүүрлэж маргаашаа төсөөлж өдөр хоногийг өнгөрүүлж итгэлээ бэхэлж сэтгэлээ сэргээдэг” байх даа гэж бодогдом.

Ингээд уулзалт эхлэв. Бидний хэлж сурснаар “камер”-уудын үүдээр харахад өрөө бүрт цагаан сар болж буй мэт идээ будаа өрж ахмадуудаа хоймортоо залсан харагдана. Нэг өрөөнд зургаан хоригдол хамт амьдарч зовлон жаргалаа хуваалцан суудаг тул эчнээ танилууд болсон байдаг бололтой юм. “Өө, нөгөө алдарт өвөө юу, уран нугардаг охин уу” гэхчлэн байнга ярьдаг нэгнийхээ ар гэрийнхнийг таньчихаж байна. Зовлон, жаргал нэгтэйн хувьд хоол, цай, тамхи, юу байдгаа хуваалцдаг аж. Уг нь хорих байрны ойр орчимд тамхи татуулдаггүй гэх боловч нээлттэй хаалганы энэ өдөр дараа нь хамтдаа цэвэрлэх амлалт өгсөн тул урагдсан сэтгэлээ нөхөлцөж тамхилахыг нь хориглосонгүй. Гэхдээ “Парламент”-аас өөр тамхи татдаггүй юм байна. Чанар сайтай дулаан хувцас нь хоригдлын тоогоор өлгөөтэй байх боловч өмсдөггүй аж. Яагаад гэж асуухаар өөрсдийнхөө хувцсыг өмссөн нь дээр буюу энүүхэндээ гэхэд тодорхой хэмжээнд зиндаа илтгэдэг юмдаг уу даа.

Дараа нь тэнд байсан хүмүүст зориулж урьсан хамтлаг дуучдын тоглолтыг сонирхуулж хамтдаа дуулж бүжиглэн тэр ч байтугай дуучин М.Отгонгэрэл “Эрчүүдээ дуулъя”, “Тогоруутай нуур” дууг нь хамгийн сайн дагаж дуулсан залууд гарын бэлгээ гардуулсан. Бодвол CD нь байсан биз ээ.

“Ухааны цараатай эрчүүд байхгүй бол

Уурганы уртыг хэн барих юм бэ

Адууныхаа захаар исгэр ч өссөн

Амны хишигтэй эрчүүдээ дуулъяу”....Хоолой нь зангиран дуулалдах эрс нэгийг бодсон нь харцнаас нь илт. Тэгээд ч уурганыхаа үзүүрийг орхичихоод юугаа хийж энд суугаа билээ гэсэн гансрал ч бас анзаарагдаж байв.

Урлагийн тоглолтын дараа тэд ямар нөхцөлд яаж амьдардгаа ар гэрийнхэндээ танилцууллаа. Номын сан, интернэт, ариусал бясалгалын, тэр ч байтугай буддын шашны лам залсан өрөө хүртэл байх юм. Тэр өрөөнүүд хэзээ ч хүнгүй эсвэл хүн цөөнтэй байдаггүй аж. Мөн англи хэл, компьютерийн дамжаа хичээллэдэг гэнэ. Гэхдээ тэнд багшилж буй хоригдлуудын цалин нэмэгдэх, эсвэл ажлын хоног хасагдахаас бус бусдад нь ажлаа хийсэн нь дээр байдаг учраас хичээллэж амждаггүй гэцгээв.

Ажил гэснээс хоригдох байрны зэрэгцээ гурван давхар улаан тоосгон байшин байх. Тэр байранд эсгий углааш урладаг ажил хийцгээдэг байна. Түүний өмнө барилгын ажил хийж байсан боловч ажил нь түр зогссон, мөн хятад барилгачид барьж байгаа гэж ярьж байлаа. Ерөөсөө тус хорих ангийн “Нээлттэй хаалганы өдөр” ямар болохыг сонирхсоноос албан томилолтоор ирээгүй учир тэгтлээ мэдээлэл олдсонгүй. Бас хааж нуугаад байсан ч юмгүй, энгийн яриа өрнүүлсэн. Тийм болохоор миний “эх сурвалжууд”-ын яриа бие биеэсээ өрссөн, мэдэмхийрсэн баттай бус болохыг нуух юун.

Хорих 409 дүгээр ангийн орлогч дарга, хошууч Д.Ууганбаярын ярьж байгаагаар тус ангид 200 гаруй хоригдол ял эдэлж буй ажээ. Уг байр 250 хүний зориулалттай. Олон улсын жишигт нийцсэн, хүний эрхийн конвенцид заасан агаарын эзлэхүүн, зай талбайтай гээд албан ёсны хэлээр бол зөвөөр харах зөндөө сайхан өнцөг харагдаж байна. Харин энд “удаж” байгаа хоригдлын ярьснаар бол анх энэ байрыг Эмэгтэйчүүдийн хорих анги” байсан учир гайгүй боломжийн нөхцөл байдалтай байх гэж таамаглаж байж. Ирсний дараа наад зах нь шалыг нь сөхөхөд аймшигтай илжирсэн, мөөгөнцрөөр дүүрсэн байсан гэнэ. Мөн эмэгтэй л хүмүүс болсон хойно өрөөгөө тохижуулахад анхаарахаас биш барилга байгууламжийн нарийн ажил, болохоо байж байгаа эсэхийг нь яаж мэдэх билээ. Ийнхүү уг байр эрчүүдийн мэдэлд ирсний дараа жинхэнэ барилга байгууламж гэх төрхөө олоод байгаа нь энэ аж. Түүнчлэн зэрэгцээ өргөтгөл барилгын ажил нь ирэх хавар дуусах төлөвтэй бөгөөд энэ бүхэн Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжиний анхааруулсан бүтээлч ажил, барилга байгууламжийн эхлэл бололтой юм. Тэнд дарга, цэрэг, хоригдол, хоригдлуудын ар гэрийнхний хариулт эрсэн нийтлэг нэг л асуулт байсан. Энэ нь “Өршөөл үзүүлэх тухай хууль хэзээ батлагдах бол” гэдэг асуулт юм. Монголын 3500 залуу эрх чөлөөтэй болох эсэх тухай асуудал учраас арга ч үгүй билээ.

“Ялтнуудын хоригдох нөхцөл төдийгүй хоол тэжээлийн хувьд бас эрс шинэчлэл гарсныг хоригдлууд заавал дурьдаарай” гэж захисныг энд бас уламжилъя. Учир нь тус ангийнхан өөрсдийн санаачилгаар гахай, тахиа үржүүлж хоригдлуудаа гахай, тахианы махан хоолоор дайлдаг болжээ. Ингэснээр “Хоригдлууд зөвхөн дотор махан хоол иддэг. Талх олдвол их юм” гэх өмнөх нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн байна. Энэ талаар та энд байгаа бүх хүнээс асууж болно гэсэн тул тааралдсанаасаа лавлаад байхад үнэхээр тахиа, гахайны махтай хоол өгч байгаа. Дотор махан хоолыг долоо хоногт 1-2 удаа өгдөг гэнэ. Тэр тусмаа тураал, хоол тэжээлийн дутагдал үгүй болжээ. Ийнхүү чанга дэглэмтэй гэх 409 дүгээр хорих ангийн “Нээлттэй хаалганы өдөр”-ийн үйл ажиллагаа өндөрлөв. Монголд анхны жишиг хорих анги гэх уг ангийн хаалгаар нялх үрээ тэвэрсэн эхээс эхлээд, настан буурал хүртэл олон хүн сэтгэл хангалуун гарлаа. Тэд “Ийм нөхцөлд хоригддог гэж төсөөлсөнгүй. Элэг дэвтлээ” гэснээс бус нүдэндээ нулимстай хүн харагдсангүй.

У.Оргилмаа