Дэн Сяопины намтар хэвлэгдэн гарав. Харвардын их сургуулийн профессор Эзра Вогелын бичсэн энэхүү номыг Хятадад хэвлэлтэд гаргахыг зөвшөөрсөн нь нэлээд анхаарал татахуйц үйл явдал болжээ. Хятадын эрх баригчдын хувьд садар са-мууныг сурталчилсан гэх юм уу, эсвэл улс төрийн холбогдолтой аливаа зохиол бүтээлийг хэвлэн гаргахыг хориглодог билээ. Харин энэ удаад Дэн Сяопины намтрыг орчуулан хэвлэхийг зөвшөөрчээ. Гэхдээ эх бүтээлийнх нь 90 орчим хувийг хэвээр гаргаж, үлдсэн хэсгийг нь хассан байна. Номын зохиогч үүнийг “Оргүйд орвол 90 хувийг нь гаргасан нь дээр” гэж үзсэн учир хүлээн зөвшөөрчээ. Өмнө нь Нью-Йоркийн их сургуулийн орчин үеийн Хятадын түүх судлалаар мэргэшсэн профессор Ребекка Карлын бичсэн “Мао Зэдун ба 20 дугаар зууны Хятад: Товч түүх” нэртэй номыг Хятадад орчуулан хэвлэхээр болж байв. Гэвч хэвлэлтийн компани нь нэлээд хэсгийг нь хасч, Мао Зэдуны мэндэлсний 120 жилийн ойн баяртай зэрэгцүүлэн гаргахаар болсон гэдэг. Харин энэ нь номын зохиогчид таалагдаагүй учир мөнөөх номын хятад хувилбар хэвлэлтэд гараагүй юм.

Барууны зохиолчдын хувьд Хятадын зах зээлд бүтээлээ гаргахыг маш их эрмэлздэг. Учир нь ашиг олж болох хамгийн том талбар юм. Өнгөрсөн онд л гэхэд америк зохиолчид эх орондоо олсон орлогоосоо хэд дахин илүүг Хятадад гаргасан бүтээлээрээ олсон байдаг. Аль 1995 онд Хятадад гадны зохиол 1664 гарч байсан бол өнгөрсөн онд уг тоо 16 мянгад хүрчээ. Харри Поттерын цувралын зохиолч Ж.К.Роулинг өнгөрснө онд номны борлуулалтаараа Хятадаас 2.4 сая ам.доллар олсон бол “Стийв Жобс” номын зохиогч 804 мянган ам.долларын ашигтай ажилласан байна. “Да Винчи Код” мэтийн барууны сонгодог зохиолууд хятад хэл рүү бүрэн эхээрээ орчуулагддаг бол 30 гаруй оронд хэвлэгдээд байгаа “Fifty Shades of Grey” зохиолын эротик утга санааг агуулсан хэсгийг хятад хэл рүү орчуулахыг бүрмөсөн хориглосон байдаг. Түүнээс гадна АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга асан Хиллари Клинтоны дуртгалын ном болох “Миний амьдралын түүх”-ийн дийлэнх нь хэсгийг нь хасч, хятад хэлээр хэвлэж байжээ. Хожим нь энэ тухай мэдсэн Х.Клинтон бүх номоо Хятадын зах зээлээс татаж байсан юм. Мөн АНУ-ын Холбооны нөөцийн сангийн тэргүүнээр ажиллаж байсан нэртэй эдийн засагч Алан Грийнспэний “Үймээнт эрин” номны нэлээд хэсгийг нь танасан учир хятад хэлээр хэвлэгдэхийг нь зохиогч нь зөвшөөрөөгүй юм. Тэр ч байтугай “Financial Times” сонины нийтлэлч Жэймс Кинжийн бичсэн “Хятад дэлхийг доргиож байна: Титаны сэргэлт ба аюулд унасан ирээдүй, мөн америкчуудын сорилт” нэртэй номны бүхэл бүтэн нэг бүлгийг хасахыг оролдож байжээ. Гэвч зохиогч нь мөн л үүнийг хүлээн зөвшөөрөөгүй юм. Харин энэ удаад бүтээлийнхээ тодорхой хэсгийг нь цензурдуулсэн ч Харвардын эрдэмтэн Э.Вогел номныхоо хятад хувилбарыг нь хэвлэгдэн гарахыг зөвшөөрсөн юм.

“Дэн Сяопин ба Хятадын шилжилтийн үе” хэмээх нэртэй уг зохиол нь авторитар дэглэмээ хадгалж үлдэхийн зэрэгцээ чөлөөт эдийн засгийн тогтолцоотой болсон Хятадын түүхэн үеийн тухай, энэхүү үйл явдалд тухайн үед Хятадын Ерөнхийлөгч байсан Дэн Сяопин ямар үүрэгтэй оролцсон талаар өгүүлдэг аж. Мао Зэдуны үед Хятадын улс төрд Коммунист намын байр суурь бэхэжсэн. Тэр Японы түрэмгийлэл, Гоминданы эсэргүүцлийг намжааж ороо бусгаа байсан улс төрөө тогтворжуулж, нэгдсэн Хятад орныг бүтээн байгуулсан гэдэгтэй түүхчид маргадаггүй. Э.Вогел ч мөн номондоо энэ тухай онцолжээ. Гэхдээ 1950-аад онд Коммунист намд үүссэн дотоод зөрчлийг арилгахын тулд хийсэн Соёлын хувьсгал, Орос, Америкийг хөгжлөөрөө гүйцэж түрүүлнэ хэмээн мөрөөдөж бий болгосон Их үсрэлтийн бодлого нь Хятадын ард түмнийг туйлдуулж гүйцсэн юм. Үүнээс болж олон хүний аминд хүрсэн цуст яргалал, өлсгөлөн зэрэг гарч, тариачдын эх орон болсон Хятад улс эдийн засгийн хувьд хүнд байдалд ороод байв. Соёлын хувьсгалын жилүүдэд Мао Зэдуны тушаалаар хэлмэгдэж явсан Дэн Сяопин дахин нэр хүндээ сэргээж авсны хүчинд албан ёсоор Хятадын дараагийн удирдагчаар сонгогдсон Хуа Гоуфенгаас төрийн эрх мэдлийг гартаа авсан байдаг. Аль 1978 онд болсон энэхүү үйл явдлын ачаар Хятад улс маоист бодлогоос салж, эдийн засгийн шинэчлэл гээч зүйлийг эхлүүлсэн түүхтэй. Чухам Дэн Сяопины ачаар л Хятад улс өнөөдөр эдийн засгийн хувьд дэлхийд тэргүүлэгч гүрэн болж чадсан хэмээн мөнөөх намтарчилсан номын зохиогч үзсэн байна.

Дэн Сяопин ахлах сургуулиа төгссөний дараа ангийнхаа хүүхдүүдийн хамт Францаар аялсан гэдэг. Түүнийг энэхүү аялалд гарахын өмнөхөн эцэг нь “Тэнд чи юу үзнэ гэж бодож байна” гэж асуухад “Хятадыг аврахын тулд барууны ертөнцийн үнэн түүхийг ойлгож авна” гэсэн гэдэг. Хэдийгээр энэхүү харилцан яриа нь зохиомол байж болох ч хожим нь Дэн Сяопин коммунист эх орондоо шинэчлэлийг авчирсан гэдэгтэй маргах аргагүй юм. Э.Вогелын бүтээлд түүний Францад өнгөрүүлсэн өдрүүдийн тухай өгүүлжээ. Тэнд байхдаа Дэн Сяопин сурахын хажуугаар слесарь хийж байв. Харин хожим нь Хятадад эргэн очсоныхоо дараа цэрэг, армийн ажилд идэвхтэй оролцож, Мао Зэдуны ойрын хүн болохын зэрэгцээ эдийн засгийн шинэчлэл гэгчийг санаачилж эхэлсэн юм. Тэдгээр өдрүүдэд Дэн Сяопин “Муур хар, цагаан байх эсэх нь чухал биш. Харин хулгана барьж чаддаг л байх ёстой” гэх алдартай ишлэлээ хэлсэн байна. Гэтэл Соёлын хувьсгал гарч ирэв. 1950-аад онд болсон энэхүү улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийн үеэр чухал шийдвэр гаргах томоохон хуралд Дэн Сяопин оролцохоос зайлсхийж, биллиард тоглож байхдаа хөлөө гэмтээн өвчтэй гэх зэргээр шалтгалж байсныг мөнөөх намтарчилсан номонд тэмдэглэсэн байна. Түүнийг ингэж байх хооронд төрөлх нутаг Сичуаньд нь 10 сая хүн өлбөрч үхсэн гэдэг. Хожим нь Мао Зэдуныг нас эцэслэсний дараа Дэн Сяопин улс төрд улам хүч нөлөөтэй болсон юм.

Дэн Сяопины чөлөөт эдийн засгийн тогтолцоог эсэргүүцэгчид 1980-аад онд “Хятадын төр эдийн засгаа мэдэж, захирч чадахаа боливол одоо биш юм аа гэхэд хэзээ нэгэн цагт Коммунист нам ч задран үгүй болно” гэж их шүүмжилдэг байжээ. Нөгөө талаас үүний ачаар л ажилгүйдэл үгүй болж эдийн засаг хөгжинө гэж Дэн Сяопин үзэж байв. Тэдний хэнийх нь байр суурь зөв болох нь одоо ч тодорхойгүй хэвээр байна. Магадгүй Дэн Сяопиныг шүүмжлэгчдийн үгийг нотлохуйц хангалттай урт хугацаа өнгөрөөгүй ч байж мэдэх юм. Барууныхан магтан дуулж, нэгэн цагт “Time” сэтгүүл оны онцлох хүнээр зарлаж байсан Дэн Сяопин Хятадыг улс төрийн хувьд эрх чөлөө болохыг хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдгийг Тянь Аньминий талбайд болсон үйл явдал нотолдог. Э.Вогелын номонд Дэн Сяопины үзэл бодлыг Хятадын эртний үлгэртэй зүйрлэсэн байдаг аж. Уг үлгэрт Ие ноён номын хуудсан дээрх луунуудын зургийг бишрэн хардаг байсан боловч жинхэнээсээ луутай нүүр тулгарах үедээ айн сүрдсэн тухай өгүүлдэг байна.

Соёлын хувьсгалын дараах он жилүүдэд Хятадын нийгмийг тайвшуурлахад Дэн Сяопины оролцоо маш их байсан гэдэг. Үүгээрээ дамжуулан ард түмнийхээ дунд нэр хүндтэй болж байгаад нь Мао Зэдун ч атаархаж байсан тухай номонд дурьджээ. Мао Зэдун өөрийн залгамжлагчаар тодруулан гаргаж ирсэн Хуа Гоуфен Коммунист намыг удирдсанаасаа хойш нэг жилийн дараа Дэн Сяопинд суудлаа хүлээлгэж өгсөн юм. Түүгээр ч үл барам улс төрийн хувьд түүнтэй огт өрсөлдөхгүй гэдгээ нотлохын тулд “Дөрвөн дээрэмчин”-ий шүүх хурлыг зохион байгуулжээ. Мао Зэдуны бэлэвсэн эхнэр тэргүүтэй Соёлын хувьсгалд голчлон оролцсон дөрвөн хүнд ял оноосон энэхүү үйл явц нь Хуа Гоуфен шийдвэрээ эргэлт буцалтгүй гаргасныг нотолж байсан аж. Дэн Сяопин эрх мэдэлтэй болсны дараачаад буюу 1980-аад оноос Хятад улс экспортын бүтээгдэхүүнээ хилийн чанадад гаргаж эхэлсэн юм. Фужян, Гуандон зэрэг мужид анхны туршилтууд хийгдэж, Шинжины загасчдын тосгонуудыг эдийн засгийн онцгой бүс болгон хөгжүүлж, гадны хөрөнгө оруулалт, гадны технологийн нэвтрүүлэх, хуулбарлах, хулгайлахыг хүртэл зөвшөөрч байв. Хамгийн сүүлд өөрийнх нь хийсэн эдийн засгийн шинэчлэл хэр үр өгөөжтэй болж байгааг нүдээрээ харахыг хүссэн Дэн Сяопин Хятадын өмнөд нутгаар аялсны эцэст 1992 онд халаагаа Зянь Земинд хүлээлгэн өгсөн билээ.

Харвардын эрдэмтний бүтээл болох “Дэн Сяопин ба Хятадын шилжилтийн үе” номыг хятад хэл дээр орчуулган гаргах үед Тянь Аньминий талбайд болсон үймээний талаарх хэсгийг нь хасчээ. Түүнчлэн Дэн Сяопин Оросын удирдагч Михайл Горбачевтэй уулзах үеийн дүрслэлийг ч хассан байна. “Горбачев Дэн Сяопины гарыг атгаж байх үед Хятадын удирдагчийн савхдаж байсан бууз нь газар унажээ” гэх энэ өгүүлбэр Хятадын одоогийн удирдагчдад таалагдаагүй аж. Мөн Хятадын сонин хэвлэлүүдэд 1980-аад онд зүүн Европ дахь коммунизм задран унасан үйл явцыг мэдээлэхгүй байх даалгавар нь өгсөн тухай өгүүлэх хэсэг нь ч хэвлэгдээгүй юм. Ямартай ч энэхүү ном Америкт 30 мянган хувь борлогдсон бол Хятадад хэвлэгдсэн даруйдаа 650 мянган хувь борлогдож чамлахааргүй амжилт тогтоогоод байгна.

Т.Элиса

Хятадын эрх баригчид Дэн Сяопины намтраас таалагдахгүй байгаа хэсгээ хасав
Tweet
Bolod.mn