...Наадмын өмнөхөн, сургуульд явах томилолтоо өвөртөлсөөр сумандаа би буцаж ирлээ. Ирсэн даруйдаа л тэднийд очлоо. Багш маань "За, хүргэн маань ямар сургуульд оров доо" гэсээр угтсансан. Тоглоом, шоглоомоор хэлсэн тэр үгэнд нь би учиргүй баярлаж, тэдний хүргэн болно гэж итгэж байлаа. ...Анхны хайртайгаа учирч, аз эз дийлсэн 18 нас минь. ...Надад балчир наснаасаа мөрөөдөж байсан хот хүрээг үзэж, шинэ ертөнц руу хөл тавина гэдэг хэдий сайхан ч, түүнээсээ холдон явна гэхээс сэтгэл хоргодон байлаа. Хот руу явахын урд орой, шөнө дөл болтол сургуулийн өмнөх сандал дээр зэрэгцэн суугаад элдвийг зөгнөн байхдаа "Би чамд хайртай" гэж хэлэх гээд зүрхэлсэнгүй. Хэрэв тэр орой энэ үгээ хэлж чадсансан бол өнөөдрийн дурсамж төрөө ч үү, үгүй ч үү хэн мэдлээ. ...

Зүрх сэтгэлдээ түүнийгээ тээсээр, аавыгаа дагуулан, банз ачсан чиргүүлтэй ЗИЛ-ийн кабинд суун, хот руу, хойшоо сурахаар би явлаа. 4 хонож байж хотын бараа харлаа. Комбинатын цагаан хаалганы хавьцаа аав бид хоёрыг буулгалаа. Таксидсаар бүртгүүлэх газраа ирлээ. 23-р сургууль байсан. Ачаан дээр даруулахаар шуудайнд хийсэн чемoданаа барьсаар дараалан зогссон олон хүүхдүүдээс ичин байж таксинаас буулаа. 7-сарын 25-н байсан. ...Жийнс өмсч, нимгэн цагаан ултай, хар хилэн хятад шаахайгаар гоёсон хотын охидууд орос үг хавчуулан ярилцана. Цэмцгэрхэн агаад эхэмсэг харагдаж билээ ...

… Хотод сар гаруй боллоо. Нэгдүгээр эмнэлгийн эмч нарын өрөөний үүдийг сахин 10-аад хоноод яаман дээрээ очтол ажилд баригдан, нисэхийн хойд энгэр дэх том агуулахын хашаанд нойтон ноос дэлгэж хатаасаар бaс 10-аад хонов. Тэтгэлэг болгон яамнаас өгсөн мөнгөөр (хувцасны мөнгө гэдэг байсан) Их дэлгүүрээс (зохион байгуулалттайгаар оруулдаг байв) болгарын бэлтгэлийн хувцас, савхин бээлий, хэдэн зэс хөөмөл, зангиа зэрэгхэн авч, банкинд очин хэдэн төгрөг солиулснаар үндсэндээ бэлтгэлээ базаав.

...Аав минь нутаг буцлаа. Ангийнхаа хэдэн хөвгүүдтэй хааяа гуанздаж, ганц хоёр кино үзсэн шиг, хотын соёлыг гайхан байлаа. Сумын холбооны залгагч эгчээр хэл дамжуулан түүнтэйгээ утсаар ярилаа. Их л гунигтай байна гэх. ...Яаман дээрээ гадаад суралцагчдын тангарагаа өргөж, билетээ авснаар зам шуудрав. 9 сарын 3-ны 13:55-ын суудлаар хөдлөв. Вокзалын цагаан хоолойгоор Хайдав гуай "...Эрдэм ном сурахаар ...Энхрий хүү чинь мордож байна. Элбэрэлт ээж минь та хүү дээ. Энэрэлт сургаалиа хайрлана уу." хэмээн хангинуулан, Єлзий-Єрших "Учран золгохын ерөөл"-өө дуулахад, вагон дүүрэн оюутнууд сэтгэл догдлон байж хөдлөв. ...Буусан айлын ах, эгч, эмээ 3 намайг үдэж өгөв. 10 хоног явж сурах газраа хүрлээ. Тэр үеийн оюутнуудын ярьдгаар барууны оюутан болвоо...

…Арван хэдүүлээ нэгэн жижигхэн хотод хэлний бэлтгэл хийх боллоо. Дөнгөж 10 төгссөн бидний дунд нэгэн ах байсан. Хотын бараг бүх л овгор, товгорын тухай үнэн худал нь бүү мэд сүржин юм ярьсан, тэдний найз гэх ах хүү биднийгээ хөөрхөн дарамтлана. Бид ч түүнээс жаахан жийрхэх тул хамаагүй дураараа байж чадахгүй нэг тиймэрхүү байсансан. Гэрээсээ холдож үзээгүй бид гэр орноо санана. Найз охид, нутаг ус, сургууль, найз нөхдийнхөө тухай л их ярьдаг байсан санагдах юм. Би ч түүнийгээ их санаж байлаа. Захиа л бичнэ. Бичсэн захидлын тоо алдагдсан. Харин хариу алга. ...Цасгvй, хvйтэн бороо шивэрсэн шинэ жил үзлээ. Удтал хүлээлгэсний эцэст 1 захиа ирснийг догдлон байж задаллаа. Дэвтрийн цаасний ганцхан нүүр, мэнд мэдэх төдийхэн тэр захидал 105 үгтэй байсаан. ...Цөхөрсөнгүй захиа бичсээр, их л санаж, хүсч, мөрөөдөж байгаагаа бичин, "Би чамд хайртай","Yнсье" хэмээн дуусгадаг байснаа санаж байна.

Хэлний бэлтгэл дуусангуут, суралцах сургуулиараа ч оролгуй, шууд нутгийн зүг гарлаа. Виз, билет гээд л анх учраа олохгүй бидэнд хэцүү байсан ч амжуулав. Буцаж явсан бидний хэдэн хөвгүүнтэй, Прагад болсон математикийн олимпиадад оролцсон хүүхдүүдээ дагуулсаар Гончигдорж гэгч залуухан багш зам нийлэв. Вагонд улсын баяр тохиосон тул тэмдэглэн ганц ганц шил пиво өргөхөд тэр багш "Огт уудаггүй" хэмээн ундаа тулгаж билээ. Одоо бодвол, виски болор жүнзээр хүртдэг болоо биз дээ. ... Москвагаас гайтай юм шиг Бабушкины цэргийн сургуулийн курсантуудтай нэг вагонд таарснаар, амар заягаа үзэлгүй явсаар хотод орж ирлээ. Намайг хэн ч угтаагүй. Ер нь би тосуулж үзээгүй юмдаг. Маргааш өглөө нь яаман дээр очтол, заавал оюутны отрядад ажиллах ёстой гээд хэд хоног алдууллаа. Тэр үед оюутан бидний хувь заяа, элчингийн юмуу яамны хэн нэгэн тушаалтны үзэгний үзүүр дээр тогтож байдаг байлаа...

Нутаг, гэр орон, түүнийгээ санан тэмүүлэх надад өдөр өнгөрч өгөхгүй хэцүү. Харин аз болоход, тэр жилээс манай суманд хотын онгоц шууд буудаг болчихсон байв. Шөвгөр хошуутай, конусан өсгийтэй ботинк, жийнс, "Лакосте" цамц өмсөн 7-н дуутай электрoн цаг зүүсэн хирдээ ганган амьтан нутагтаа бууваа. ...Аав маань жаахан халамцуухан тослоо. Тиймээ гэрээ их санасан байв. Ээж, ах эгчдээ үнсүүлэн, дүү нараа үнсэж, тавгийн идээ зассан ширээний ард, гэрийнхээ хоймор залрав. Ээж маань өгөх юмаа олж ядан, зуухныхаа өмнө бүртэгнэж, аав тамхиа нэрэн, хаалганы хатавч хавиас миний балчир нас, намайг нүд цавчихгуй ширтэнэ. "Mиний муу горзгор хүү, жаахан махлаа юу даа, царай нь шингэрч цайчихсан байнаа..."дуугаа ээдүүлэн байж ээж минь байн байн хацар үнэрлэнэ. Явсан газар сургууль соёлын тухай асуунгаа урдахиа шимэн -"Алив хөгшөөн хvv ирчээд байна шvv дээ" гэсээр ээжийг царайчлангуй харах аав минь "Миний хvv ч ёстой ..." Гэж ирээд л намайг магтах гэж өндөлзөнө. Хөөрхийс минь намайг их л санасан байж билээ. Гэртээ ирэх хичнээн сайхан. ...Тэр оройдоо л тэднийх рүү гарч одов. Хөгшин эх, багш 2-тоо золгон үнсүүлэв. Тэр маань алга аа. ...Сумын амралтанд явчихсан гэнэ. Элдвийг ярин жаал суулаа. Түүнийгээ Их сургуульд орсон, тэднийх хот нүүх гэж байгааг мэдлээ. Миний явуулсан зурагны өнцөгт жижигхэн зүрх хайчлан нааж, номын сангийнхаа нүүрний жаазанд хийсэн харагдана. Захидал бичсэнгүй хэмээсэн гоморхол хийсэн одов.

Хөдөөгийн жижигхэн суурин шөнийн амгаланд умбана. Ээж маань хаяа хоолойгоо зөөлхөн засах нь сонсогдоно. Харь газрын хатуу идээнээс чамгvй хvpтсэн муу аав минь ve ve тачигнатал хурхирна. Хэдэн дvv нар маань сар асгарсан хоймроо дvvpгэн газраар зулцгаана. Хаа нэгтээ мотоцикл дуугарч нохой хуцах нь учиргvй тод сонсогдоод төдөөлгvй анир тасрна. Ахин нам гvм ноёлон авах аж. Нойр маань хаа нэгтээ хулжин оджээ... Øдөр нь аавынхаа дэргэд тамхилж хараахан зvpxлээгvй би босч тамхилахаар гадаа гарлаа. Битvv нvpгээн чмээнээс салж, сарны туяа мэлтэрч , анир чимээгvй нам гvм. Хичнээн сайхан... Øглөө нар ханын толгойд асч байхад сэрлээ. Төрж өссөн танил ахуй орчин, ёстой сайхан унтаж амарчээ. Сэрээд хартал дэлгээтэй vvдэнд хэдэн халтар жаалууд , тэдний өмнө нь манай бага эрэгтэй дvv маань миний авчирч өгсөн хувцасыг өмсч , эгээ л наадамд явах гэж байгаа юм шиг гоёчихсон, "Хардаа, манай ах шvv дээ" гэсэн байдалтай харц чулуудан зогсоно. Гараа сунган орон доогуур тавьсан чемоданаа суга татан гаргахаар тонгойгоод өндийн хартал бvгд нэг алхам урагшлан зогсоцгоолоо. Би тэдэнд нэг нэг бохь, гэхдээ vлээдэг шvv дээ гээд өглөө. Хэний дvv билээ гэж асуухад тэрний дvv гэж тод чангаар өгvvлээд , миний өмнөөс миний балчир бага нас алга тосно. Хэргээ бvтээсэн тэд vргэсэн болжмор мэт дэрхийн гарч одов. Бага балчирхан настайгаа ахин учрахын тулд газрын хол, ачааг хvнд гэлгvй чихэр бохь их зөөсөн дөө...

"Хүү ирсэн" гэсээр аав минь халамцуухан, хавийн жаалууд манай үүдээр эргэлдсээр, би ч найз нөхөдтэйгөө уулзан хэд хонов.

...Амрагчид суулгасан машин ирлээ. Би ч түүнйигээ нүдээрээ хайн зогсоно. 2 дахь машин дээр суусан харагдана. Хүмүүс түрүүчээсээ бууж эхлэхэд, би түүнийгээ тосч буулгав. ...Ном зохиол, кинонд гардаг шиг, миний төсөөлөн байсан шиг тийм романтик уулзалт болсонгуй. "Сайн явж ирэв үү?" хэмээн өчигдөрхөн уулзаад салсан мэт маш энгийнээр өгүүлэн тэр маань гараа сунгав. ...Тэднийх хот нүүх бэлтгэлээ базаан, бид 2 өдөржингөө л цуг байх. Оройдоо бүжгэнд орон, кино үзнэ. Шөнө дөлөөр түүнийгээ хүргэж өгөөд харина. Хөдөөгийн жижиг сууринд, хоёулаа яах учраа ч мэдэхгүй, хөтлөлцөн явахыг дээдийн жаргал мэт санасан, хөвгүүн охин хоёр байлаа. Миний анхны хайр надад дэндүү ойрхон атлаа хүршгүй хол байсан юм билээ. …Тэднийхийг ачиж өгөн, хотод уулзах ерөөл тавилаа. Хэд хоногийн дараа тэр маань утсаар ярин хаана бууснаа дуулгалаа...

Буцах онгоцны тийз олдохгүй, виз дөхчихсөн байдаг, нэлээд сандарч байж хотод ирлээ. Улаанбаатар зочид буудлын арын хаалганд олон улсын билет зардаг байсан. Тэнд өдөржин дугаарлан, хүч үзнэ. Мөн ч олон хүүхдүүдтэй танилцдагсан. Гадаадад суралцагчдын заавал судалж мэдвэл зохих хууль, захирамж, тогтоолын жагсаалт гэж байсан. Түүний дагуу яаман дээр сүртэй шалгалт өгч, товчлолоо үзүүлэн байж нэг буцах тийшээ хандлаа. ...Хот сайн мэдэхгүй би нэлээд хайж байж тэднийхийг олсон юмдаг. Айлын хашаанд гэр барин буусан байлаа. Тэр маань алга. Сургууль руугаа явсан гэх. Жаал суулаа. Оройхон ирлээ. Удахгүй намрын ажилд явна гэнэ. Ажлын дулаан хувцас, сургууль гэх зэрэг л яриа өрнөсөөр... Нэлээн орой боллоо. "Хоноод яв" гэх болов уу хэмээн битүүхэндээ горьдон суутал. "Унаа унаш чинь хэцүүдэж байгаа юм биш үү?" хэмээн багш маань хэллээ. Надад яагаад ч юм "Намайг бушуухан яв…" гээд хэлчих шиг санагдсансан. Би түүн рүүгээ харлаа. Юм хэлсэнгүй. Хаягийг нь авлаа. Хашааны үүдэн дээрээс "Баяртай" хэмээн салав. Хэн нэгэнд гомдох шиг... Явахын урьд орой тэднийхээр очсон ч уулзаж чадсангүй. "Хэлье" гэсэн үгээ зүрхэндээ хадгалан, сэтгэл гонсгорхон хойшоо хөдлөв. Охид голдуухан суралцдаг сургуулийн 1-р курсын шинэ оюутан болсон юм.

Сургуулийн ах, эгч нар шинэ оюутнууд биднийг найр хийн хүлээж авлаа. Бид 5-уулаа очсон. Хэдийгээр 1 жил хэлийг нь үзсэн хэдийч, заримдаа хичээлийн хуваарийнхаа учир, анги танхимаа олохгүй будилан, дээд курсийнхээ хичээлд ороод гарах зэрэг хөгтэйхэн зүйлүүд болсоор цаг хугацаа ч хурдан өнгөрч байлаа. Би ч захиагаа бичсээр, хариугаа хүлээсээр... Шинэ жилийн өмнөхөн нэг захиа ирлээ. Намрын ажил, анги, сургуулийнхаа тухай л бичсэн байлаа. Шинэ жил өнгөрч, шалгалт эхэллээ. Євлийн амралтаар ухасхийе гэсэн ч онгоцоор л нисэхгүй бол амжихгүй, тэгээд ч биднийг нэг их хүссэнээр нь нутаг явуулаад байхгүй... Шалгалтаа санасныг бодвол дажгүй өнгөрөөв. Манай сургуульд ахлах, төгсөх курсийн хэдэн сайхан эгч нар байх, хавийн сургуулийн ах нар ч их ирнээ… Ирээд л найрлаад л, дискотек гээд л гарч өгөх... Мань мэтийн шинэ оюутнууд "Хэзээ ийм болно доо" хэмээн бяцхан атаархал өвөрлөн хоцрох... Ер нь тэр үеийн оюутнууд их нийтэч, ирж очин, уулзаж учран, наргиж цэнгэн байдагсан. ...3 сарын 8. Энэ өдрийг биднийг хүүхэд байхын л өргөн тэмдэглэдэг байсан. Энэ ёсоор манай байранд нижгэрхэн найр өдөр хугаслан эхлэв ээ. Оюутны байрны жижигхэн өрөөнд зээглэн сууцгааж инээд баяслаар халгин цалгин байлаа. Шинэ оюутнууд болсон хойно бидний хэд үүд хавь руу суларсан шил, лонх, аяга таваг аядууланхан олныг даган баясан суулаа. Хэдэн сайхан дуу гэсээр надад гитар ирлээ. Овоо хэдэн дуу гадарлах болсон би ч нутгийн жаалхан түүнийгээ санагалзан, сэтгэл хөдлөн байж дуулна. Бусад маань хангинатал түрэн, доод давхраас "Дуу чимээгээ аядана уу" гэсэн гомдол байн байн ирнэ. Дуугаа өндөрлөн, ширээгээ зайчлан коридорт гарган тавиад, ороо хажуулдуулан хана түшүүлэн босгож, ширээний чийдэнгээ хана руу харуулан асааж бүжиглэцгээж эхлэв ээ... Хэдхэн цагийн дараа юу болохыг хөвгүүн би төсөөлөх ч үгүй байлаа...