УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандантай ярилцлаа. Тэрээр Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслөө УИХ-д өргөн барьсан билээ. Өндөр албан тушаалтнууд хууль бус хөрөнгөө оффшор бүсэд байршуулах явдлыг энэ хуулиар зохицуулах юм.

-Оффшор бүсүүд дэх компани, хувь хүмүүсийн эзэмшиж буй дансны талаар сүүлийн үед ярих боллоо. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Би твиттер хуудсандаа оффшор бүсэд данс эзэмшиж байгаа хувь хүмүүс болон компаниудын тухай мэдээллийг хаанаас олж үзэх боломжтой талаар мэдээлэл тавьсан.

Олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчид байгууллагынхаа цахим хуудаст ямар хүмүүс, ямар компаниуд оффшор данс эзэмшиж байгааг өнгөрсөн оны наймдугаар сараас эхлэн дэлхийн хүчирхэг улсуудын дэмжлэг, оролцоотойгоор ил тод болгосон. Монгол Улсын иргэд, аж ахуйн нэгж компаниуд оффшор бүсэд данстай, бүртгэлтэй байгаа нь тогтоогдсон.

-Зарим хүн оффшор бүс гэхээр бизнесийн ертөнцөд байдаг л үзэгдэл хэмээн тайлбарлах юм. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Герман, Англи, Америк, ОХУ, Унгар, Польш гэх мэт дэлхийн олон улс оффшор бүсэд төрийн өндөр албан тушаалтнууд, тэдний гэр бүлийн гишүүд данс нээх, мөнгө байршуулахыг хуулиараа хориглож байна. Оффшор бүс гэдэг бол татвараас чөлөөлдөг, татварын хөнгөлөлт үзүүлдэг, нууц нэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлдэг орон зай юм. Тэгэхээр төрийн өндөр албан тушаалтнууд, улстөрчид олсон орлогоо татвараас нуух эрх байхгүй. Хэн ч байсан эх орондоо хөрөнгө оруулалт хийж, эх орноосоо ариун цагаан хөдөлмөрөөрөө олсон орлогоосоо татвар төлж амьдрах ёстой. Энэ бол манай улсын болон олон улсын эрх зүйн шаардлага шүү дээ.

-Албаны зарим хүн оффшор бүс гэдэг чөлөөт эдийн засгийн нэг хэсэг гэж тайлбарлаж буй нь учир дутагдалтай гэсэн үг үү?

-Татвараа төлсөн мөнгөө, шударга ариун хөдөлмөрөөр олсон хөрөнгөө хаана байршуулах, хаана хийх нь тухайн иргэний асуудал. Хамгийн гол нь өнөөдөр дэлхийн санхүүгийн аюулгүй байдалд оффшор бүсүүд маш сөрөг нөлөө үзүүлж буйг эрдэмтэн, судлаачид ярьж, бичиж байна. Хууль бусаар олсон орлогоо татвараас нууж оффшор бүсэд байрлуулах нь дэлхийн болон олон улсын санхүүгийн аюулгүй байдалд ихээхэн сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа. Үүнтэй тэмцэх чиглэлд олон улсын байгууллагууд, дэлхийн томоохон гүрнүүд, улс орнууд ажиллаад эхэлчихсэн.

-Манай улсаас хэн гэдэг өндөр албан тушаалтан оффшор бүсэд данс нээчихээд байгаа юм бэ. Тэдний нэрийг таны амнаас сонсмоор байна?

-Монгол Улсад 2.9 сая хүн амьдарч байна. 2.9 сая хүний нэрийг интернэтэд бүгдийг нь оруулаад шалгах боломж надад байхгүй. Монголчууд тэнд ямар хүмүүс байгааг ерөнхийд нь гадарлаж байгаа шүү дээ.

-Нэрлэж болохгүй юм уу?

-Тэр жагсаалтад хэн байгааг хэвлэл мэдээллийнхэн бүгдээрээ мэдэж байгаа. Наад зах нь тэр цахим хуудаст төрийн өндөр албан тушаалтнуудын нэрээр хайлт хийгээд үзэх хэрэгтэй. Монголын улс төрд олон жил явсан улстөрчид болон тэдний гэр бүлийн хүмүүсийн нэрсийг хийгээд үзэх эрх нь хүн бүхний өмнө нээлттэй. Хэрэв татвар төлөхөөс зайлсхийж өмч хөрөнгөө оффшор бүсэд байршуулсан бол энэ нь гэмт хэрэг.

-Тэгвэл таны санаачилсан оффшор бүстэй холбоотой хуулийн төсөл батлагдвал ямар өөрчлөлт гарах бол?

-Би хуулийн төслөө УИХ-д өргөн барьсан. Удахгүй байнгын хороогоор хэлэлцэгдэнэ. Миний өргөн барьсан оффшор бүстэй холбоотой хуулийн төсөл бол Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлт хэлбэрээр өргөн баригдаж байгаа. Энэ хуульд улс төрийн, төрийн тусгай алба, төрийн захиргааны удирдах албан тушаалтнууд болон төрийн өмчит болон орон нутгийн өмчит компанийн удирдлагууд гэсэн 2000 орчим хүн хамрагдана. Түүнээс биш хавтгайруулсан зүйл байхгүй. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн төрийн өндөр алба хашиж байгаа удирдах албан тушаалтнуудад үйлчилнэ гэсэн үг. Мөн нөгөө талаас “Төрийн өндөр албан тушаалтнууд гадаадад үл хөдлөх хөрөнгө худалдаж авах, гадаадын компанийн хувьцааг эзэмших, худалдаж авах тохиолдолд тухай бүрт нь Авлигатай тэмцэх газарт мэдэгдэнэ” гэсэн заалтыг нэмж оруулж өгсөн. Хуулийн зорилго бол төрийн өндөр албан тушаалтнууд олсон орлогоосоо татвар төлдөг, гадаадад биш Монголдоо хөрөнгө оруулдаг, байршуулдаг болгоход чиглэж байгаа юм. Монголоос олсон орлого гадагшаа биш Монголдоо үлддэг байгаасай. Монголын хөгжлийн төлөө зарцуулагддаг байгаасай гэсэн зорилгыг агуулж байгаа.

-Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд эдийн засагчид, бизнесмэнүүд их сайшаалтай ханддаг юм билээ. Эдийн засгийг томруулдаг шилний цаанаас харахаа болиход энэ хууль өндөр ач холбогдолтой ч хэрэгжилт нь тааруу байна гэж зарим хүн ярьдаг. Та санал нийлэх үү?

-Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хууль одоогийн нийгмийн шаардлагад нийцсэн. Энэ хуулиар сонирхлын зөрчлийг зохицуулах улмаар төрийн өндөр албан тушаалтнуудын тодорхой үйл ажиллагаанд хяналт, хязгаарлалт тавих гэж оролдлого хийсэн. Би хувьдаа Монголын нийгэмд, Төрийн албанд дэвшил авчирсан хууль гэж боддог. Энэ хуулийг улам боловсронгуй болгох, сайжруулах чиглэлд бид ажиллах ёстой.

-Өнгөрсөн хугацаанд энэ хуулийг хэрэгжүүлэхийг хүсээгүй, саад тотгор болох санаатай оролдлогууд ч байсан гэж хэлэх хүн бий. Энэ нь бодит байдалтай хэр нийцдэг юм бэ?

-Ер нь аливаа шинэ хууль, шинэ юм амьдралд хэрэгжиж эхлэхэд саад бэрхшээл багагүй учирдаг шүү дээ. Түүний нэгэн адил сонирхлын зөрчилдөө идэгдчихсэн байсан Монголын нийгэмд сонирхлын зөрчлийг зохицуулах хууль гарсан нь манай эрх мэдэлтэй хэсэг бүлэг хүмүүсийн дургүйцлийг хүргэсэн нь үнэн. Гэхдээ энэ хуулийн хэрэгжилт нэг үеэ бодвол боломжийн төвшинд байгааг хэлмээр байна. Авлигатай тэмцэх газар төрийн албанд ажилд орж байгаа бүх хүнд ашиг сонирхлын зөрчлийн мэдүүлэг гаргаж өгдөг болсон. Энэ яах аргагүй дэвшил. Сонирхлын зөрчлийн мэдүүлгээ төрийн албан хаагчид бүгд гаргаж өгдөг боллоо. Одоо дээрээс нь энэ хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулснаар мөн өнгөрсөн хаврын чуулганаар батлагдсан Мөнгө угаах болон терроризмтэй тэмцэх тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт орсон зэрэг нь нийтийн албыг цэвэршүүлэхэд, төрийн албыг хувийн алба байх явдлаас сэргийлэхэд чухал алхам болно гэж үзэж байна.

-Оффшор бүстэй холбоотой сэдэв рүүгээ эргэн оръё. Олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийн холбооноос оффшор бүсэд данс эзэмшиж буй өндөр албан тушаалтнуудыг зарлахаас өмнө манай улсад энэ талаарх мэдээлэл байсангүй. Ингэхээр манай хууль хяналтынхны болон татвар, санхүүгийнхний оффшор бүсүүдтэй ямар холбоо, харилцаатай, мэдээлэл солилцдог эсэхийг сөхөх хэрэг гарч байна?

-Монголын төр, төрийн байгууллагууд оффшор бүсэд бүртгэгдсэн аж ахуйн нэгж, хувь хүнтэй холбоотой мэдээллээр бүрэн хангагдсан гэдэгт би итгэхгүй байна. Өнөөдрийг хүртэл Монголын төр битгий хэл, томоохон улс орнууд ч оффшор бүсэд хэн гэдэг хүн хэдэн төгрөг хадгалуулдгийг, ямар компани оффшор бүсэд бүртгэлтэй байдгийг мэддэггүй байсан. Энэ оны наймдугаар сараас эхэлж Англи, Америк, Орос зэрэг том гүрний нэгдсэн “Их-8”-ын шахалт шаардлагаар оффшор бүсийн орнууд зарим мэдээллээ ил тод болгож байгаа. Гэхдээ тухайн оффшор дансанд татвараас нуун хадгалж байгаа мөнгөний тоо хэмжээ нь ил биш байна. Гагцхүү данс эзэмшигчийн нэр, оффшор бүсэд байгуулагдсан аж ахуйн нэгжүүд, тэдний гарал үүслийн талаарх мэдээлэл ил болж байгаа.

- Тэгвэл оффшор бүсүүд зарим мэдээллээ ил болгосноор таны санаачилсан хуулийн хэрэгжилтэд хэрхэн нөлөөлөх бол?

-ОХУ, АНУ, Англи, Герман зэрэг улсад миний өргөн барьсан хуультай ижил төстэй хуулийг хэдийнэ хэлэлцэн батлаад амьдралд хэрэгжүүлээд явж байна. Монгол Улс харин ч их оройтож, хоцорч байна. Дотоодын мөнгөний урсгалыг гадагшаа оффшор бүс рүү алддаг биш харин Монголдоо үлддэг, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хөрөнгө оруулалт илүү ил тод нээлттэй байдаг улс орон байх ёстой. Энэ нь манай улсын санхүүгийн аюулгүй байдалд чухал үр нөлөөтэй.

-Тантай уулзсаных улсын төсвийн талаар асуухгүй өнгөрч боломгүй нь. Ирэх оны төсөвт олон алдаа байна гэж хүмүүс шүүмжлэх боллоо. Та харин хэрхэн харж байна вэ?

-Монгол Улсын 2014 оны төсөвтэй холбоотойгоор хоёр зүйлд санаа зовж байна. Нэгдүгээрт, манай улс нэг төсөвтэй байх ёстой. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар улсын төсвөөс гадуур Хөгжлийн банкны төсөв, Хөгжлийн банкны зээлийн мөнгө, бондын зарцуулалт яваад байна. Өөрөөр хэлбэл, төсвөөс гадуурх мөнгөний урсгал маш их байна. Монголбанк өнгөрсөн онд гурван их наядыг зах зээлд гаргасан. Энэ бол улсын төсөвт суугаагүй мөнгө. Хөгжлийн банк 1.5 тэрбум ам.долларыг төсвөөс гадуур гаргаж байна. Цаашид ч 2014 онд энэ буруу хандлага үргэлжлэх төлөвтэй байна. Төсөвт суугаагүй мөнгө өр хэлбэрээрээ Монгол Улсын гадаад болон дотоод өр дээр нэмэгдэж орж ирж байгаа. Энэ утгаараа Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан Монгол Улсын өр байх ёстой хэмжээнээсээ хэтэрсэн үзүүлэлт харагдаж байна. Хоёрдугаарт, улсын төсвийн реформ. Ялангуяа төсвийн зарлагын шинэчлэлийг Засгийн газар хийхээ өнгөрсөн жил амласан. Гэсэн ч өнөөдөр орж ирж байгаа Төсвийн тухай хуулийг эргэн үзэхэд энэ нь харагдахгүй байна. Төрийн байгууллагууд, яамдын төсвийн дийлэнх нь урсгал зардал, хөрөнгө оруулалтын зардалд явж байгаа. Бүх яам барилга барьдаг яам болж хувирсан. Урсгал зардал болон хөрөнгө оруулалтын зардал нь бодит зардлаасаа хэд дахин илүүгээр төсөвлөгдөн орж ирж байна. Энэ нь эргээд татвар төлөгчдийн нуруун дээр маш их ачааллыг үүрүүлж байна. Үүнийг засч, төсвийн реформыг хийх ёстой. Төсвийн шинэтгэл гэдэг бол төсвийн орлогын үүдийг нээх, орлогын хэлбэр, хэмжээг нэмэгдүүлэх, зарлагыг бодитой болгох, бууруулах чиглэлд явах ёстой. 160 мянган хүн ажилладаг төрийн захиргааны бүтцийг боловсронгуй болгон өөрчлөх, өчнөөн тэрбум төгрөг иддэг үрэлгэн засаг захиргааны нэгжүүдийг татан буулгах, цомхотгох чиглэлд төсвийн реформ явах ёстой. Төсвийн реформ, захиргааны реформтой хамт хийгдэх учиртай. Энэ чиглэлийн шинэчлэл 2014 оны төсвөөс харагдахгүй байна. Иймээс миний бие орж ирж байгаа төсвийн хуульд маш шүүмжлэлтэй хандаж байгаа.

-Тэгвэл энэ бүхнийг яаж засч залруулах боломжтой вэ?

-Монгол Улс нэгдсэн нэг л төсөвтэй байх ёстой. Нэг улс гурван төсөвтэй байх тухай ойлголт хаана ч байхгүй. Төсвөөс гадуур мөнгөний зарцуулалт хийхийг зөвшөөрнө гэдэг нь гэр бүлийнхээ төсвөөс, эхнэр хүүхдийнхээ хоолны мөнгөнөөс хулгай хийж зарцуулахтай адилхан хэрэг. Хэрэв энэ маягаар Монгол Улс төсвөөс гадуур төсөвтэй байвал, хууль бус мөнгөний урсгал, зарцуулалтыг төр нь дэмждэг тогтолцоо газар авч Монгол Улсын санхүүгийн байдал 2014, 2015 онд улам хүндэрнэ. Тиймээс Монгол Улс нэг төсөвтэй байх ёстой гэсэн зарчмыг бид баримтлах ёстой.

ЗУУНЫ МЭДЭЭ