С.Ганзориг: Явсан газар бүртээ энэ ямар хайрхан бэ? Ямар домогтой бэ? гээд л асууж явдаг

2013-10-16

“Богдхан уул”, “Бурхан буудай”, “Алтан намар” зэрэг олон сайхан дуугаараа үзэгч,

сонсогчдын хүндэтгэлийг хүлээсэн МУГЖ С.Ганзориг энэ сарын 18-нд бие даасан гурав дахь удаагийн дуун цэнгүүнээ ард олондоо толилуулах гэж байна. Тэрбээр “Улаанбаатар” чуулгын тулгын чулууг тавилцсан анхны уран бүтээлчдийн нэг. Дуулсан дуугаараа овоглогдож, эгэл ардынхаа сэтгэлд уянгын гал нэмж яваа түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.

-Намар цаг болоод ч тэр үү “Алтан намар” дуу хаа сайгүй л эгшиглэх юм. Энэ дууг өмнө нь АЖ Б.Зангад гуай ард түмэнд хүргэчихсэн байсан. Та дуулахдаа эмээж байв уу?
-Энэ дууг монголчууд мэднэ. Миний хувьд Зангад гуайтай уулзаад дуулбал ямар бол гэдэг талаар ярилцсан. Тэгээд дуулсныхаа дараа сонсгосон чинь их сайхан болсон байна гэхээр нь урам ороод саяхан шинэ клиптэй боллоо. Энэ дууны агуулга, цар хүрээ асар гайхамшигтай учраас анх дуулахдаа үнэндээ айж байсан шүү. -Энэ дууг сонсохоор өөрийн эрхгүй тариалангийн шаргал тал бодогддог.

Хөдөө талд өссөн учраас энэ дууг дуулахад танд илүү ойрхон байсан болов уу? -Аав маань тариалангийн талбайд олон жил трактор барьсан хүн. Тэгэхээр би ажилчин ангийн гаралтай хүүхэд гэсэн үг. Таван сайхан дүүтэй. Сумын төвийн хүүхдүүдийн амьдрал ахуй ямар байдаг яг л тэр замаар өсч өндийсөн дөө. Цэргийн алба хаагаад сумандаа ажиллаж амьдарч, тариалангийн талбайд өссөн учраас энэ дуунд сэтгэл зүрхээ шингээж дуулсан.

-Тоглолтынхоо сонин сайхнаас дуулгах уу?
-Тоглолтын зохион байгуулаг чаар миний дуунуудыг дүрсжүүлэхэд хамтран ажилладаг “Shine” продакшн ажиллаж байгаа. Тоглолтдоо зориулан “Алтан намар” дуугаа дүрсжүүлсэн гэдгээ дээр хэлсэн. Сүүлийн үед хийсэн уран бүтээлээ болон үзэгч, сонсогчдын сэтгэл зүрхэнд хоногшсон олон сайхан дуугаа эгшиглүүлнэ дээ.

-Дийлэнх дуучид хайрын сэдэвтэй дуу дуулж гарч ирдэг. Гэтэл С.Ганзоригийн уран бүтээл нутаг ус, байгалийн сэдэвтэй. Цаашид ч энэ чиглэлээр уран бүтээлээ хийх үү ?
-Би нэлээд хожим уран бүтээл хийж эхэлсэн болохоор залуучуудтай адил болсон болоогүй хайр дуулаад байх нь зохимжгүй гэж боддог. Тэгээд ч төрж өссөн өлгий Говь-Алтай аймагт маань Хантайшир, Хар азарга, Хөх сэрхийн нуруу, Бурхан буудай уулынхаа тухай л дуулж явъя гэж боддог байсан. Тэр ч утгаараа анхны уран бүтээл болох “Бурхан буудай уул” дуугаа нутагтаа эгшиглүүлэхэд нутгийн ард олон, нутаг ус маань сайхан хүлээж авсан. Бурхан буудай уул маань манай нутгийн хоймор залардаг уул л даа. Газрын төвшнээс дээш 3760 гаруй метр өндөрт байдаг сайхан хайрхан. Энэ хайрхнаа дуулж явна гэдэг сайхан. Ард түмэн намайг уулын дуучин гэж ярьж байхыг ч сонссон. Өө манай Богд уулыг дуулдаг Ганзориг, Сутай хайрхнаа дуулдаг Ганзориг гээд л. Уул усаа магтаж яваа хүн сайхан явдаг гэж ярих нь надад том урам болдог шүү. Тэр ч утгаараа Монгол орныхоо шүтээн болсон сайхан уул хайрхны тухай дуулахыг бодож, явсан газар бүртээ энэ ямар хайрхан, ямар домогтой вэ гээд л асууж сураглаж явдаг.

-Нэлээд хожуу урлагт орж ирсэн байх шүү. Урлагийн замд хөл нийлүүлэхэд юу нөлөөлөв?
-Анх бараг 30 настай тайзан дээр гарсан. Гуравдугаар ангид байхад багш маань Сүхбаатарын мэндэлсний хэдэн жилийн ойгоор ч билээ “Хүрэн зандан ташуур” дууг дуул гээд зааж өгч байсан юм. Энэ дууг анх удаа сумын төвийнхөө тайзан дээр гарч дуулж байлаа. Жаахан тоодгор дээлтэй жанжин малгай өмсөөд ташуур барьчихсан. Одоо бодоход их өхөөрдмөөр дүр санагддаг. Түүнээс хойш манай ангийнхан “Хүрэн зандан ташуур” гэж намайг хочилдог болсон. Дараа нь 27 настай аймгийн “Алтай” чуулгын ойн концертод анх оролцож тайзан дээр гарч байлаа. Тэндээс уран бүтээлч болох гараагаа эхэлж манай нутгийнхан, тэр дундаа “Алтай” чуулгын уран бүтээлчид “Чи заавал сурч боловсрох хэрэгтэй. Ийм сайхан хоолой, байгалиас заяасан авьяас байхад дуул” гэж шахаж шаардсан нь дуучин болох замын эхлэл болсон.

- Дууг яруу найрагч аавтай, хөгжмийн зохиоч ээжтэй гэдэг. Үүнтэй санал нийлдэг үү?
-Тэр хамгийн үнэн үг. Дуучин ,дуу хоёр бол тэднээс төрсөн үр хүүхэд гэсэн үг. Ая дан үгүй бол тэр дууны шүлэг хүнд хүрэх үү. Яруу найраг үгүй бол ая дан хөглөгдөхгүй шүү дээ. Тэгэхээр дуучин хүүхэд нь тухайн дууг амьдруулж, олонд хүргэж тэр нь өсөн бойжиж явах ёстой.

-Алтайнхны хоолойны цар хүрээ, өнгө их өөр юм шиг санагддаг. Уртын дууг гайхалтай дуулдаг ард түмэн. Нутаг усны онцлог байна уу?
-Нутаг усны онцлог, идэж уусан хоол хүнснээс хоолойны цар хүрээ өөр өөр байдаг гэдэг үнэн байх. Гол мөрөн, нуурын ус өөр өөр амттай байдаг шүү дээ. Алтайнхаа мөнх цаст уулын хормойноос гарсан гол ус, булаг шандаар ундаалж өссөн болохоор алтайнхны хоолойны өнгө аяс өөр сонсогддог байх л даа.

-Таныг дан уулын тухай дуу хийж цомог гаргана гэж байсныг саналаа. Түүний нэг нь “Богдхан уул”уу. Эсвэл захиалгатай дуу юу?
-Манай эхнэрийн авга ах үгийг нь зохиосон. Хүү нь Хөх хотын Анагаах ухааны их сургуульд сурдаг. Тэгээд аав ээж хоёр нь хүүгээ дагаж гурав, дөрвөн жил тэнд амьдарсан юм. Одоо тэднийх Богд уулын баруун хойд хормойд амьдардаг. Тэр хүн Хөх хотын “Далан хар уул”- ыг харж байгаад энэ шүлгийг бичсэн юм билээ. Анх шүлэг нь “Далан хар уул” нэртэй байсан. Би Цэвээнравдан ахад шүлгийг өгч ая зохиолгосон. Анх дуулахдаа “Далан хар уул”- аар нь дуулсан. Тэгтэл хүмүүс “Далан хар уул” хаана байдаг юм танай нутагт байдаг юм уу гэж асуугаад байсан. Тэгээд би “Далан хар уул”- ыг өөрчлөх гэж нутгийнхаа уулсын нэрийг их бодож үзсэн. Нэг л зохимжгүй болоод. Тэгээд өргөн хүрээ хамруулъя гэж бодож байгаад яалт ч үгүй энэ Богд уулыг мэдэхгүй хүн байхгүй. Тэгээд би нөгөө ахдаа хэлсэн. Энэ Богд хан ууландаа та мөргөж залбираад орой болгон өвөр дээр нь унтаж байгаа. Ерөөсөө хоёулаа Богд хан уул гэж өөрчлөе гэсэн. Гэтэл чи өөрөө л яаж өөрчилмөөр байна дураараа бол гэв. Дараа нь Цэвээнравдан багшид хэлсэн. Яг зөв тийм байна ерөөсөө л “Богд уул” юм байна гэсэн. Тэгээд л “Богд хан уул” төрсөн юм даа.

-Өөрийг тань олон жил машины кабинд дуулсан гэдэг юм билээ?
-Өө дуулсан дуулсан. Миний “Улаанбаатар”, “Алтан шар зам”, “Алтан намар” гээд уран бүтээлийнхээ оргил нь болж яваа дуунуудаа дуулж явсаар өдий хүрсэн. Үнэндээ алтан шар замд дуу дуулж явах сайхан. Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин Банзрагч, Оросоо, АЖ Зангад, гуайн дуунуудыг дуулаад л жолоогоо атгана даа. Би чинь цэргээс халагдаад сумандаа очиж нэг ачааны машин худалдаж авсан. Түүгээрээ айл нүүлгэнэ, арьс, шир, ноос ноолуур ачиж халтуур хийдэг байлаа. /инээв/ Аймаг сумын хооронд ч ачаа ачна. Замд явахдаа дуулаад л давхидаг байлаа.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР