Үүнд хамгийн их баярлаж байгаа хүмүүс нь Монгол Ардын намынхан. “Ардчилсан намд асуудал байгаа нь ил боллоо шүү дээ, цаана чинь” гэх маягтай. Ёстой л мэдээ бүрийг нь дамжуулж, мэнд мэдсэн болгондоо дуулгаж байх шиг. Болдог бол холын олонд захидал бичиж, ойрын хүндээ шагшин магтах янзтай. Үүгээрээ тэд “Ардчилсан намыг муухай харагдуулж чадна” хэмээн бодож байж болох. “Эрх мэдэлд бялуурсан эрхтэн дархтнуудыг намынх нь гишүүд шүүмжилж байна” гэх маягаар нь эгэл иргэд ойлгож хүлээж авбал шүү дээ.

Магадгүй үүнд нь Ардчилсан намын жигүүрийн нөхөд ч урамшин талархаж байж болох. Гэхдээ “Ардчилсан намын дарга Н.Алтанхуягт хүргэх шаардлага” гэгчээс нь харвал “Арга ч үгүй дээ” гэмээр үндэслэл олон байна билээ. Учир нь уг шаардлагад “Үндэсний зөвлөлдөх хорооны хурлыг хуралдуулж, гишүүдийг шинээр сонгох. Ардчилсан намын Хэрэг эрхлэх газрын бүтэц, зохион байгуулалтыг шинэчлэх. Намын их хурлыг хуралдуулах товыг зарлах” гэх мэт агуулга бий. Мөн жигүүрийн гишүүдийн ярианаас харахад “Жирийн гишүүдээ тоохгүй байна” гэсэн гомдол ч анзаарагдаж байсан. Үүнийг “Ардчилсан намын жигүүр”-ын гишүүн С.Уранчимэгийн “Бидний ард ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөөний төлөөх итгэл үнэмшил, олон зуун мянган гишүүдийн тэмцэл байгаа гэдгийг хэлэх байна. Манай жигүүрт байгаа хүмүүс бол 1989-1990 оноос өнөөг хүртэл Монголд ардчилал бий болгохын төлөө тэмцэж ирсэн хүмүүс бий” гэх үг батална.

Гол нь яг ийм жигүүр одоогийн МАН буюу МАХН-д 2005 оны өвөл байгуулагдаж байсан түүхтэй. Энэ үед МАН-ын одоогийн дарга Ө.Энхтүвшин “Уламжлал, шинэчлэл-Ардчилал, шударга ёс” гэгч жигүүрийг байгуулж “МАХН-д жирийн гишүүдийн эрх ашиг орхигдож, нэг хүний эрх мэдэл дангаар ноёрхох боллоо” гэх ил захидлыг намынхаа удирдлагад хүргүүлж байв. Ингэхдээ ганцаараа бус. УИХ-ын гишүүн асан М.Далайхүү, Р.Содхүү болон хаана л бол хаана шударга ёс ярьж, намынхаа удирдлагуудын эсрэг “гал тавьж” ирсэн Н.Удвал хатагтайг ч нэгтгэсэн байв. Улмаар уг жигүүрээс үүдэн МАХН-д Ёс зүйн хороо гэгчийг байгуулж, нам дотроо тагнан турших, шүүмжлэн шийтгэх том үүргийг хүлээсэн байдаг. Тухайн үед Ардчилсан нам өдгөө хүчтэй байгаа шиг МАХН ч тийм л хүчтэй байсан. Нэг талд эрх мэдлийн бяраа багтааж шингээхгүй хашгиралдаж байхад нөгөө талд нь гомдогсдын арми чадах чинээгээрээ бархирсан гэвэл үнэнд нийцнэ. Мэдээж “Уламжлал, шинэчлэл-Ардчилал, шударга ёс” жигүүрийнхэн гомдогсдын төлөөлөл байсан бөгөөд тэд хувь хүнийхээ эрх ашгийг “Жирийн гишүүдийн гомдол” гэдгээр тайлбарлаж, үр ашигтай богино зайны улс төрийг чухалчилсан юм.

Үүнийг 2005 оны өвөл жигүүрийн “загалмайлсан эцэг”-ээр тодорсон Ө.Энхтүвшин их удалгүй буюу 2006 онд нь Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдаар томилогдсоноор тайлбарлаж болно. Цаашлаад жигүүрийн зохицуулагч А.Базархүү нь ОХУ-д консулаар томилогдсон бол УИХ-ын гишүүн асан Р.Содхүү Монголын Хөрөнгийн биржийн даргын суудлыг эзэгнэсэн. Одоогийн УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунбаатар гэхэд жигүүрт нэгдэж “дэвснээсээ” хойш Татварын ерөнхий газрын дарга болсон. Мөн Э.Гомбожав Улсын сорьцын хяналтын албаны дарга, Ж.Бат-Эрдэнэ гэхэд Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яамны Төрийн нарийн бичгийн даргаар ажилласан. Зөвхөн Ж.Бат-Эрдэнийн тухайд гэхэд олон нийт “Жигүүрээр дамжуулан жинхэнэ утгаараа жирийн гишүүдийн эрх ашгийг хамгаалж чадах залуу” хэмээн итгэл хүлээлгэж байсан. Гэвч тэр дээрх албан тушаалд очиж, намынхаа талаар ам нээхээс татгалзах болсноор өөрийгөө Ө.Энхтүвшингөөс дээрдэхгүй нэгэн болохыг баталсан юм. Энэ бол жигүүрийн бодит түүх. “Уламжлал, шинэчлэл-Ардчилал, шударга ёс” жигүүрийн идэвхтэн хатагтай Н.Удвал гэхэд шуудхан МАХН-ын Ёс зүйн хорооны дарга болж, намдаа нөлөө бүхий улстөрч эмэгтэйгээр тодорч байсан нь ч дээрх дүгнэлтийг батална.

Ингэж жигүүр байгуулж, түүгээрээ дамжуулан намдаа дарамт үүсгэсэн даруйдаа эрх мэдэлд хүрсэн тэдний түүхийг Онц их хөдөлгөөнийхөн ч давтсан. Өөрөөр хэлбэл МАХН-д байгуулагдсан хөдөлгөөний удирдлага бүр нь тухайн үедээ жигүүрийн үүргийг гүйцэтгэж, жигүүрийн “жигүүртнүүдийн” нэгэн адил шагнал, албан тушаалд хүрч байсан юм. Анхнаасаа намынхаа ялалтаас албан тушаалгүй хоцорсон даруйдаа олон нийтийн итгэл үнэмшлийг ашиглах замаар албан тушаалд очдог тийм туршлагыг эхлүүлснээр Ө.Энхтүвшингийн жигүүр Монголын улс төрд “жигүүргүй жигүүртнүүдийн арми” өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэх эхлэл болсон гэж болно.

Сүүлд гэхэд шинэ МАХН-д эдийн засагч Н.Дашзэвэг тэргүүтнүүд жигүүр байгуулахаар оролдсон удаатай. Өдгөө Н.Дашзэвэг МАХН-аас гарч, МАН-д орсон ч үлдсэн цөөхөн нөхөд нь мөн л “Д.Тэрбишдагва, Ч.Улаан нар жирийн гишүүдийнхээ эрх ашгийг бодохгүй байна” гэх үндэслэлээр жигүүр байгуулчихаад сууж буй. Гэхдээ энэ жигүүрийн тухайд амжилт олох найдвар тун бага бөгөөд МАХН-д нөлөө үзүүлэх нь юу л бол. Сонирхолтой нь өнгөрсөн хавраас МАН-д “Нэгдсэн Монгол” гэх жигүүр байгуулахаар Чингэлтэй дүүргийн Засаг дарга асан Т.Аюурсайхан тэргүүтэн гарын үсэг цуглуулсан ч намынх нь удирдлагууд хүлээн зөвшөөрөөгүй. Нөгөө жигүүр байгуулах замаар Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдын суудлыг “булаан эзэлж” байсан Ө.Энхтүвшин дарга өөрийнхөө хүүхдүүд шиг залууст жигүүр байгуулах эрх олгоогүй нь тун сонин. Энэ нь түүнийг жигүүрт анхнаасаа “хайртай, дуртай” байгаагүй гэдгийг нь нотолно.

Ийнхүү хуучин МАХН буюу одоогийн МАН-ын жигүүрийн түүх нь өөрөө намын даргаа төрүүлсэн байхад Ардчилсан намынх харин хааш нь хөтлөх бол. Анзаарч сонсох нь ээ УИХ-ын гишүүн асан А.Мурат гэхэд Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягаас Гаалийн ерөнхий газрын даргын суудлыг олонтаа гуйсан сураг дуулдаж байсан. Ерөнхийлөгчийн ойрын хүн гэгддэг ч Үндэсний зөвлөлдөх хорооныхоо хурал дээр намынхаа хүүхнүүдийг гоочилж зогссон Д.Аззаяа хатагтай гэхэд л ардчиллын төлөө анхнаас нь тэмцснээ бодоод олигтой албан тушаалгүй үлдсэндээ гоморхож байж болох. Ядахад УИХ-ын даргын суудлыг горилоод бараагүй Р.Амаржаргал гишүүн “Ардчилсан намын жигүүр” гэгчийг дэмжинэ гэж бодохоор бүр ч сонин. Эхний жишээ нь Ө.Энхтүвшин дарга байсан болохоор ингэж бодогдоод байгаа байж болох. Гэхдээ л жигүүртэн атлаа нисдэггүй тахиа, жигүүрлэсэн хэрнээ жигүүрээ дэлгэдэггүй намын жигүүр хоёрын хооронд онцын ялгаа олж харагдахгүй юм. Товчхондоо АН-ын жигүүр МАН-ынхаас дээшилж нисэх нь юу л бол доо.

Г.Отгонжаргал