2013-10-01Үе үеийн түүхэн хатдын дүрийг бүтээж ард олондоо хүнлэгдсэн УДЭТ-ын дэд захирал, Төрийн соёрхолт, Ардын жүжигчин Н.Сувдтай ярилцлаа.
-Улсын драмын эрдмийн театр хэмээх өнөр өтгөн ам бүлийг толгойлж яваа хүний хувьд уран бүтээлийн тань олз омгоос яриагаа эхэлье гэж бодлоо?
-Манай театрынхан зуны амралтаа дуусгаад хичээлийн шинэ жилд зориулан 1957 онд Д.Содномдорж зохиолчийн бичсэн “Норовын намтар” зохиолоор жүжиг хийлээ. Жүжгийг Ч.Түвшин найруулж залуу уран бүтээлчид тоглосон. Дуу, хөгжимтэй мюзикл маягаар тавьсан жүжгийг хүүхдүүд их сайхан хүлээж авлаа.
Одоо Английн нэрт зохиолч Рей Кунийн “Эцсийн зогсоол зөвхөн чи” нэртэй инээдмийн жүжгээ нийт үзэгчдэдээ зориулан тоглож эхлээд байна. Рей Кунийн инээдмийн жүжгүүд олон улсын театрт эрчимтэй орж ирсэн. Ер нь дэлхийн улс оронд энэхүү алдартай зохиолчийн жүжгийг их тавьдаг.
Монголынхоо үзэгчдийг үүнээс хоцруулалгүйгээр түүний жүжгүүдийг тайзан дээрээ тавьж байгаа юм. Энэ жүжиг үзэгчдийг зөвхөн инээлгээд өнгөрөх бус амьдралынхаа тухай эргэцүүлэх, дүгнэхэд хүргэнэ гэдэгт би итгэлтэй байна. Тэр дундаа гэр бүлийн аз жаргал гэж юу юм бэ гэсэн асуултад хариулт өгч чадах болов уу.
Өнгөрсөн нийгэмд хүн ажлаа л хийвэл гэр бүл аяндаа болно гэсэн ойлголтоор төлөвшүүлдэг байсан. Тийм учраас хүмүүс гэр бүлдээ анхаарал бага хандуулдаг байсан. Харин одоо нийгмийн шинэ харилцаанд ороод ирэхээр хүмүүсийн гэр бүл гэдэг ойлголт арай өөр болсон юм шиг санагдаж байна.
Эцсийн дүнд ажил хийнэ гэдэг нь гэр бүлийнхээ сайн сайхны төлөө хийж байгааг ойлгодог болжээ. Миний ажигласнаар нэг үе гэр бүлийн тогтвор суурьшил муудсан. Дээр үед ёс суртахуун гээд хатуу дэглэм журмаар түүнийг барьж байж л дээ. Тэр алга болсноор чөлөөт нийгмийн сүүдэр гэр бүлд ч туссан юм шиг санагддаг.
Тиймээс гэр бүлийн үнэ цэнийг хүмүүст ухааруулж ойлгуулахын тулд театр уран бүтээлээрээ хандив оруулж байна. Хүнд өөрийнхөө дутагдлыг харж засах боломж байдаг.
Энэ жүжиг амьдралын жинхэнэ үнэнийг харуулж, гэр бүл зохиож байгаа залуус, гэр бүлийн аз жаргалыг мэдрэхгүй байгаа хүмүүст ухаарал өгнө гэж би дүгнэж байгаа юм.
-Жүжгийн танилцуулгад таныг уг зохиолыг монгол хэлэнд хөрвүүлсэн гэсэн байна лээ. Хэдий хэр хугацаа зарцуулсан бэ?
-Би энэ жүжгийг хөрвүүлээгүй. Миний дүү Энхтүвшин монгол хэлэнд хөрвүүлсэн юм. Жүжгийн зохиолыг эх хэлнээ хөрвүүлнэ гэдэг нь ердийн орчуулгаас тэс өөр зүйл. Манай дүү орчуулга сайн хийдэг. Дүүгийн маань хувьд жүжгийн зохиол орчуулсан нь анхны тохиолдол.
-Гол дүрд нь туршлагатай жүжигчдийг тоглуулсан нь нүдээ олсон хэрэг болсон гэж бодож байна?
-Тоглолтын арга барилыг эзэмшиж туршлага суусан ахмад уран бүтээлчид гол дүрийг нь бүтээсэнд олон хүн ам сайтай байгаа. Мөн театрын дунд үеийнхэн, шинэ залуу жүжигчид оролцон тоглож нэг нэгэндээ түшиг тулгуур болж хамтран ажиллаж байгаад сэтгэл өндөр байна.
-Найруулагч Н.Наранбаатар инээдмийн цаана эмгэнэл оршдог хэмээн жүжгийн талаарх сэтгэгдэлдээ дурдсан байсан?
-Хүн жүжиг үзээд “Ямар муухай юм бэ” гэж бодохгүй. Гэхдээ тухайн үедээ инээдэмтэй боловч эргээд бодоход энэ нийгэмд, амьдралд байдаг эмгэнэлтэй ч гэж хэлж болох үзэгдэл гэдгийг ойлгох болно.
Тийм учраас энэ жүжгийг инээдэмтэй бас сургамжтай гэж бодож байгаа юм. Ялангуяа манай энэ нийгэмд залуучуудын дунд гэр бүлийн асуудал хурцаар тавигдаж байгаа өнөө үед нүдээ олсон сэдвийг бид уран бүтээлдээ тусгасан гэж бодож байна.
-Тайзыг нийгмийн толь гэдэг. Энэ утгаараа театрын сүүлийн үеийн уран бүтээлүүд нийгэмд болж байгааг нь урамшуулж болохгүйг нь хэлэхийн тулд цаг үеэ олсон сэдвийг сонгон бүтээлдээ тусгаж байна. Та бүхний уран бүтээлийн энэхүү оновчтой санааг хэн гаргадаг юм бэ?
-Театрын хажууд уран сайхны зөвлөл гэж бий. Бас найруулагчдын бүрэлдэхүүн ч байдаг. Найруулагчийн ухаан санаанд багтсан уран бүтээл тайзнаа амилдаг. Тиймээс уран бүтээл төлөвлөхдөө хамгийн түрүүнд найруулагчдаасаа санал авдаг.
Түүний дараа нийгэмд ямар уран бүтээл хэрэгцээтэйг харж төлөвлөгөөндөө оруулдаг. Ер нь сайн төлөвлөсөн бүтээл, бүтээгдэхүүн чанартай гарна. Үүний тулд бид бэлтгэл, судалгаа хийж хөрөнгө мөнгөө бүрдүүлэх хэрэгтэй болдог. Харин цаг тулгаж, санд мэнд хийсэн бүтээл тэр хэмжээгээрээ чанарын төвшин доогуур байдаг.
-Одоо үзэгчдэд хүргэхээр бэлтгэж буй шинэ бүтээл бий юу?
-“Дон Кихот” жүжгийг гурван жил ярьсны эцэст энэ жил тохироо нь бүрдээд оны сүүлээр тавихаар боллоо. Испанийн сэргэн мандалтын үеийн бүтээлийг үзэгчид манай тайзан дээрээс үзэх боломжтой болж байна. Энэ жүжгийг тавих саналыг Б.Баатар найруулагч гаргасан.
Зарим хүмүүс Дон Кихотууд хэзээ ч биелшгүй мөрөөдөгчид байдаг гэж үздэг. Нөгөө хэсэг нь Дон Кихотууд байвал нийгэм хөгждөг ч гэж хэлдэг. Гэх мэтчилэн энэ жүжгийг тал талаас нь тавьж болно. Тиймээс найруулагчид маань энэ жүжгийг сайхан тавина гэдэгт би итгэж байгаа.
-Театрууд байгуулагдахын хэрээр жүжигчдийн дунд өрсөлдөөн бий болж байна. Энэ хэрээр уран бүтээлчдийн чансаа ахих болов уу?
-Ер нь аливаа юм өрсөлдөөнтэй байвал өсдөг. Хажууд хүчтэй өрсөлдөгч байгаа нөхцөлд хүн өсөх хэмжээс бий болдог. Өөрийгөө хэмжих хэмжээсгүй бол өсөхөд бэрх шүү дээ. Тиймээс өрсөлдөгчид олон байхын хэрээр би баяртай байдаг.
Энэ утгаараа урлагийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа байгууллагуудыг илүү сайн ажиллаасай гэж залбирч явдаг юм. Тэгвэл Монгол Улсад театрын урлаг хөгжих хүчтэй нөхцөл бүрдэнэ.
-Хоёулаа ярианыхаа сэдвийг өөрчилье. Таныг ой хүрээгүй байхдаа хилийн дээс алхсан гэдэг юм билээ. Энэ талаар манай уншигчдад сонирхуулаач?
-1949 онд Дэлхийн оюутан залуучуудын хоёрдугаар наадам Унгарын Будапешт хотод болоход ээж маань Монгол Улсаа төлөөлж дуулах болсон юм. Намайг орхиод явах гэтэл би өвдөөд хөхнөөс гаргаж болохгүй ээжээс нь холдуулж болохгүй гэсэн учраас өсгөсөн буурайтай минь хамт зургаан сартай байхад Унгар уруу аваад явсан гэдэг.
-Туулсан амьдралаа эргээд нэг харахад?
-Үхэл хагацал, өвчин зовлон бүгдийг үзсэн. Бас баяр жаргалыг ч өдий наслахдаа үзэж амжлаа. Намайг хайрлаж хүндэлдэг хүмүүс яаж хайрлаж байгааг мэдэрч, зарим нь үзэн ядаж байгааг ч харж л байдаг. Тийм учраас амьдрал гэдэг бол гэрэл гэгээтэй, сүүдэртэй өнгө өнгийн их сонин
Ийм сонин байдаг болохоор л хүмүүс энэ амьдралаас салж явах дургүй байдаг байх. Түүнээс биш амьдрал сонирхолгүй бол хүн хоргодохгүй биз дээ /инээв/.
-Ажлын анхны гараагаа дуу оруулагчаар эхэлсэн гэдэг. Гадаадад номын дуу сонссон хүн төгсч ирээд мэргэжлээрээ ажиллах боломжгүй байсан юм уу?
-Би 1970-1973 оны хооронд Кино үйлдвэрт, 1973 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл Драмын театрт ажиллаж байна. Кино үйлдвэрт анх ирэхэд манай ахмад үеийнхэн болох Бадамгарав, Цэнд-Аюуш, Дамчаа, Осор гуай гээд хачин сайхан хүмүүстэй хамт ажиллаж байсан.
Тухайн үед Оросоос худалдаж авсан бүх киног монгол хэлнээ хөрвүүлж гаргадаг байсан юм шүү дээ. Тэр орчуулгын киноны дууг хийдэг ийм 10 гаруй хүн байсан юм. Тэгээд тэр хүмүүсийн дунд дуу хийж эхэлсэн.
Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн найруулагч Доржпалам намайг хойно сургуульд сурсан, хотод төрж өссөн гээд “Чи монгол хүн болох ёстой шүү” гэсэн даалгавар өгч уран бүтээлийн замд ороход их тусалсан.
Кино үйлдвэрээс театрт 1973 оны эхээр ирэхэд Долгорсүрэн, Т.Хандсүрэн, Лха.Долгор, Цэвээнжав гуай байсан. Одоо эргээд бодоход би ямар онцгой хувь заяатай, ямар том азтай хувь тавиланд төрсөн хүн бэ гэдгээ ойлгож байна. Энэ бол миний ээж, аавын хишиг буян юм.
Дамиран гуай Хүүхдийн театрт “Болд хэрхэн хатаагдсан нь” жүжигт тоглуулж байсан. Дараа нь Э.Оюун, Ц.Доржпалам гуай нар намайг театрт анх авчирч байлаа. Маамхүү найруулагчийн найруулсан “Инжгүй хүүхэн” жүжгийн Ларисад тоглуулсан. Энэ жүжигт анх удаа тайзан дээр дуулж үзсэн дээ.
Анхны жүжигт Г.Гомбосүрэн, Д.Цэрэндулам, Ц.Гантөмөр, 3.Шагдаржав, Т.Латиф, Д.Норолхоо гээд алтан үеийнхэн хамт тоглож билээ. Г.Гомбосүрэн, Д.Цэрэндулам гуай нар надад үнэхээр түшиг тулгуур болж, алхах гишгэх бүрийг минь зааж өгдөг байсан юм.
Ахмадуудынхаа гараар нухлагдаж, боловсруулагдаж тэдний ивээл, хатуу шалгуур, шаардлага дунд өсч хүмүүжин өдий зэрэгтэй болсон гэж бахархаж, шүтэж, биширч, итгэл найдварыг нь хөсөрдүүлэхгүй явахсан гэж бодож ирсэн. Би өөрөө ахмадуудын алган дээр өсч өндийсөн болохоор залуучуудаа дэмжиж, тэдэнд хүч тэнхээ, итгэл найдвар өгөх юмсан гэж хичээдэг.
-Ахмадуудаасаа зэмлэл сонсоно биз?
-Ярьж байгаагаасаа эхлээд сэтгэхүй чинь хүртэл европ байна гээд тухайн үед загнадаг л байсан. Намайг сургууль төгсч ирэхэд хамгийн багаас нь ажлыг хийж сурах ёстой гээд гал тогоонд хоол хийхээс эхлээд ажилд орж байсан. Одоо бодоход тэр нь ч буруудаагүй байх.
-Түүхэн хатдын дүрийг бүтээсэн таныг Мандухай хатны дүр амжилтад хүргэсэн гэж бодож байна?
-Жүжигчний хажууд тус дэм болдог мэргэжлийн хүмүүс байдаг л даа. Оператор, гэрэлтүүлэгч, нүүр хувиргагч, жижиг хэрэглэл, хувцасны зураач гээд туслахгүй хүн байхгүй. Энэ манай ажлын онцлог юм даа. Мандухайн дүрийг бүтээхэд тухайн үед надтай хамтран тоглосон уран бүтээлчдийн хөдөлмөр их бий.
-Таныг Мандухай хатны дүрийг бүтээж чадахгүй гэсэн яриа тухайн үед гарч байсан гэдэг. Магадгүй энэ түүхэн хатны дүрийг бүтээхэд тэдгээр хүмүүсийн эргэлзээ танд хүч нэмсэн байх?
-Ер нь манай мэргэжлийн хэлэнд “Аливаа хүн зорилгод чиглэж үйлдэл хийдэг. Тэр үйлдлийг хийхэд заавал эсрэг үйлдэл байдаг. Эсрэг үйлдэл хэчнээн хүчтэй байлаа ч түүнийг давж гарч чадаж байвал илүү үр өгөөжтэй байдаг” гэдэг юм.
Тийм учраас Сувдаа Мандухайд тоглож чадахгүй, мэргэжлийн хувьд ч, хүний хувьд ч тэнцэхгүй гэж хэлсэн хүмүүс надад асар их тусалсан гэж баярлаж явдаг даа. Тэгэлгүй чадна гээд алган дээрээ бөмбөрүүлж байсан бол надаас тийм идэвх, хүч гарахгүй байсан болов уу.
Жүжигчин хүнд тэр болгон ийм том дүр бүтээх боломж олдохгүй л дээ. Олон сайхан жүжигчинд тоглох дүр оногдохгүй байсаар өнгөрөхийг алийг тэр гэхэв. Тэгэхээр би зүгээр л азтай хүн.
-Энэ цаг мөчид таны аавын талаар ярилгүй өнгөрч болохгүй нь. Төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн таны аавын сургаалаар нийгэмд хөлөө олсон олон шавь нь өнөөдөр уран бүтээл, нөмөр нөөлгийг нь дурсан ярьдаг?
-Аав маань нэг үе “Үнэн” сониныг хариуцан ажиллаж байсан. Тийм болохоор танай сонинд ярилцлага өгөхөд дотно, сайхан санагдаж байна. Аав маш зарчимч, алсын хараатай хүн байсан. Залуучуудыг дэмжиж гаргаж ирдэг хүн байсан юм байна лээ.
Тэр үед Намын төв хороо, Засгийн газарт ажиллана гэдэг амаргүй байсан цаг. Тэгэхэд аавын хажууд ажиллаж байсан залуус дэвшиж ажилладаг байсан юм. Ер нь тухайн үеийн хүмүүс аавыг маань хүндэлж хамтран ажилладаг байсан.
Аав минь шинээр гарч ирж байгаа залуучуудын өмөг түшиг болдог байсан гэж хамтран ажиллагсад нь одоо хүртэл дурсан ярьдаг. Би аавыгаа олон улсын харилцаанд ч томоохон нөлөө үзүүлж байсан гэж боддог юм. Монгол Улсыг НҮБ-д элсч ороход бүх үгийг нь боловсруулж хоёр сар гаруй хугацаанд ажилласан хүн дээ.
Тэгээд манай улс НҮБ-д элслээ гээд баярлаж байсныг нь санадаг юм. Орчуулагч хүний хувьд ааваас өөр сайн орчуулдаг хүн олоход бэрх гэж нөхөд нь ярьдаг байсан. Морины зүсийг оросоор зүсэлдэг гадаад хэлний мэдлэгтэй хүн ховор байхад аав минь чаддаг байж дээ. Тиймээс ч орчуулгаараа Төрийн шагнал хүртсэн. Би ааваараа их бахархдаг даа.
-Гэр бүлийн гурван гишүүн Төрийн соёрхолт болсон түүхийг та аав, ээжтэйгээ бичилцсэн гавьяатай?
-Ээж маань бие даасан тоглолтоороо Төрийн шагнал авсан. Манай аав марксизм, ленинизмийн номыг монгол хэлнээ хэвлүүлснээрээ Төрийн шагнал хүртсэн. Би “Мандухай сэцэн” кинонд тоглоод Төрийн шагнал авсан юм. Дээрээс нь аав маань хэвлэл мэдээллийн салбарт олон жил ажиллаж Соёлын гавьяат зүтгэлтэн болсон.
Ээж Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин болтлоо явлаа. Би үнэхээр ийм аав, ээжийн охин болж төрсөндөө баярладаг, бурханд залбирдаг. Энэ бол дааж явах ёстой үүрэг хариуцлага юм.
-Таны хүүхдүүд хаана амьдарч байгаа вэ?
-Миний том хүү хуульч мэргэжилтэй Америкт мастерын зэрэг хамгаалаад ирсэн. Бага хүү маань урлагийн чиглэлээр Америкт бас мастер хамгаалсан. Одоо хоёулаа эх орондоо ирээд ажиллаж байгаа.
Б.Сэлэнгэ
Эх сурвалж: Үнэн.мн
.jpeg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
