Эрхэм хүмүүнтэй уулзаж, энгийн яриа дэлгэнэ гэдэг бахархмаар ч гэлээ залуу сэтгүүлчийн хувьд айдастай байснаа нуух юун. Түүнийг монгол түмэн дэндүү сайн мэднэ. Тэр дундаа хөгжмийн урлагийнхан хүндлэн дээдэлдэг. Тэгэхээс ч аргагүй. Монголын хөгжмийн урлагийн амьд домог болж, эдүгээ 90 насыг шүргэж яваа буурай.

Д.Лувсаншарав гуайнх 11 дүгээр хорооллын цэнхэр байрнуудын нэгэнд амьдардаг. Биднийг очиход охин нь хаалгаа онгойлгон гэртээ урилаа. Тэрээр “Аавын бие чилээрхүү байгаа. Та бүхэн жаахан хүлээхгүй юү” хэмээв. Энэ зуур гэрийн хананд өлгөсөн ховор зураг, бүтээлүүдийг ажиглав. Түүний ханьтайгаа авахуулсан болон төрийн шагнал хүртэж байх үеийн ховор агшнууд одоо түүх болон үлджээ. Гэсэн ч хийж бүтээсэн зүйлээр баян амьдарна гэдэг ямар сайхан болохыг түүний өрөөнд мэдэрсэн юм. Одоо тэрээр бага охинтойгоо амьдарч байгаа аж. Охин нь тэтгэвэрт гараад аавыгаа асарч байгаа юмсанж. “Аавын маань нас өндөр болоод хонх дуугарахад хаалгаа ч тайлж өгч чадахгүй байгаа.Тийм болохоор байнга хажууд нь байхаас өөр аргагүй” хэмээн учирлав. Биднийг цай ууж хөөрөлдөх зуур нөгөө өрөөнөөс Д.Лувсаншарав гуай орж ирлээ. Өнгөлөг, жавхаатай дүр төрх нь багахан бараантаад ядрангуй харагдана. Жаахан алхаж, юм ярихаар амьсгаа нь давхцаад хэцүү байгаа гэнэ. Бид зорьж ирснээ хэлэхэд хэсэгхэн тайвширч байгаад яриагаа эхлүүлэхийг хүслээ. Түүний нүүрэнд үрчлээ суусан ч хэзээний сайхан инээмсэглэл нь хэвээрээ байгаа санагдана.

ТАВАН НАСТАЙДАА БИЧИГ ЗААЛГАЖ, 13-ТАЙДАА БАГШ БОЛЖЭЭ

“Туулын урсгал шөнөдөө сайхансан

Торгон долгио хаялан мяралздагсан

Хоёр ангир дандаа л хөвдөгсөн

Холын анир авангаа л дуугардагсан” гэх уянгалаг, тайван, элдэв цохиогүй энэ аяс шиг амьдрал нь намуухан, гуниг зовлонгүй байсныг тэрээр юун түрүүнд өгүүллээ. Хэнтий аймгийн Баянхутаг суманд төрж өссөн. Таван настайгаасаа эрдмийн мөр хөөн, сүмд шавилан суралцаж 13 настайдаа багш болсон түүхтэй. Төр засгаас ард иргэдийг соён гэгээрүүлэх их үйлс эхлүүлж, бичиг ном гадарладаг хүн бүрийг энэ үйлсдээ татан оролцуулсан нь тэр. Түүний их үйлс эндээс эхэлсэн түүхтэй. Хөгжмийн ертөнцөд хөл тавьсан түүх нь ч тун энгийн. Д.Лувсаншарав хүүгийн гэр бүлийнхэнд хөгжмийн боловсролтой хүн байсангүй. Гэхдээ сүм хийдийн бүрээ бишгүүр, хонх дамарын чимээ, цам майдар харайх үйл түүнд нэг л дотно сонсогддог байжээ. Тэрээр “Амжилтад хүрэхэд хамгийн чухал зүйл нь оролдлого. Хүнд бүр л авьяастай. Түүнийхээ зөвийг нь сонгож, чармайвал эцэст нь сайн сайхныг дуулгадаг. Энэ бол миний амьдралын бодит үнэн” хэмээлээ. Үнэхээр энгийн бүхэн агуу байдгийг түүний амьдрал харуулах мэт. Тэрээр хөгжмийн нотыг 1972 онд аймгийнхаа клубт заалгаснаар урлагийн ертөнцөд хөл тавьсан гэж хэлж болно. 1954 оноос Москва хотод Хөгжмийн дээд сургуульд суралцан найрал дууны удирдаач мэргэжлээр төгссөн түүхийг өвгөн Шарав он жилүүдтэй нь дурсав. Хөдөлмөрийн гараагаа 13-хан настайдаа эхлүүлж байсан хүү том болоод нэрт хөгжмийн зохиолч болно гэдгийг төсөөлөөгүй, гагцхүү ажиллаж, хөдөлмөрлөх ёстой гэдгийг ухаарч байж. Түүнээс “Аав ээжийнхээ тухай дурсана уу” хэмээхэд “Тэд маань малчин улс. Аав маань морь уях дуртай, адуунд эрэмгий, сумын наадамд зодоглочихдог, дархан хийдэг эр байлаа. Харин ээж шаггүй уран хүн байсан даа. Хурдан оёдог, гэрийн ширдэгээс эхлэн нутгийн хүмүүсийн дээл, лам нарын дээл, цамын хувцас оёдог жирийн л малчин ардууд байсан” гэлээ. Тэрээр өнөр өтгөн айлын отгон хүү. Гэвч одоо тэр олон ах дүүсээс ганцаараа үлджээ. Энэ зуур түүнээс,

-Таны гэр бүлийн хүн сайхан жүжигчин байсан гэдэг?

-Амьдралаа сайхан ханьтайгаа 60 гаруй жил холбожээ. Тэр маань жүжигчин хүн байсан юм. Өвгөн ах нь хувь заяаны хувьд боогдож, гачигдсан зүйл байхгүй. Аав ээжийгээ, ханиа сайхан нутаглууллаа. Одоо үр хүүхдүүдээрээ тойруулаад дутсан юм байхгүй, жаргаж сууна” хэмээн хэсэг дуу тасарна. Д.Лувсаншарав гуай дөрвөн хүүхдийн эцэг юмсанж. Нэг нь өөд болж, гурвуулаа үлджээ. “Маамуу нааш ир” дууг зохиоход дуулж явсан тав, зургаан настай хүүхдүүд одоо тавь, жар хүрчихсэн намайг асралцаж байна гэж хошигноно. Бага охиноо хэлж байгаа нь тэр.

Нээрээ бид, бидний эцэг эх, бидний үр хүүхдүүд ч Д.Лувсаншарав гуайн “Маамуу нааш ир” дууг яагаад амархан аялдаг, яагаад одоо ч мартагддаггүй юм бол.

“ХАР АРЬСТАЙ ХҮҮХДҮҮД ДУУЛЖ БАЙХЫГ ХАРСАН”

1950-иад он. Багачууд энэ л үеэс цэцэрлэг, яслиар хүмүүжих болов. Тэр үед хүүхдүүд аялдаг дуу “Тэгвэл хоёулаа”, “Хургачин” зэрэг гарын таван хуруунд багтах төдий байж. Үүнийг ажигласан оюутан Д.Лувсаншарав зохиолч Ч.Лхамсүрэнд “Хоёулаа хүүхдэд зориулсан дуу хийе” хэмээн санал тавьж “Маамуу нааш ир” дууг зохиожээ. Тэд хүүхдийн хоолойнд тохирсон бүтээл хийхээр нарийн судалж, хамгийн амархнаар сурах өнгө, үг үсгийг холбож чаджээ.

“...Морь унаж давхия,

Машин барьж явъя,

Ном сонин уншъя,

Ногоон модоо тарья...” гэх нь яг л шатаар уруудаж буй мэт сонсголонтой. Зууны манлай дуугаар тодорч, хөшөө болон сүндэрлэсэн эрхэм зохиолчийн уг бүтээлийг зөвхөн Монголд ч биш гаднын орны багачууд аялдаг юм билээ. Тэрээр “Энэ дууг хар арьстай хүүхдүүд дуулж байхыг харсан. Манайхан тэдэнд зааж өгсөн болов уу. Гурав, дөрвөн жилийн өмнө Хятадын хүүхдийн тоглоомд энэ дууны аяыг суулгачихсан байна лээ” гэнэ.

УРАН БҮТЭЭЛИЙН САНАА ОД ХАРВАСАН МЭТ ОРЖ ИРДЭГГҮЙ

Д.Лувсаншарав гуай уран бүтээлдээ хоёр том зохиолчийг онцолдог юм байна. Тэд бол Б.Явуухулан, Д.Пүрэвдорж. Их зохиолч Д.Пүрэвдоржтой дуурь бичихдээ хамтран ажилласан бол дууг утга зохиолын шинэ үеийг үндэслэгч яруу найрагч Б.Явуухулантай “урладаг” байжээ. Орост сургуульд байхад нь Б.Явуухулан Горькийн нэрэмжит сургуульд суралцаж байсан нь хоёр зохиолчийн хамтын уран бүтээлийн сэдэл болжээ. Янаг сэтгэлийг харуулах “Бодол”, “Би чамд хайртай” дууг хамтран бүтээж байсан бол өөр бусад нэрт зохиолчидтой “Хэрлэн”, “Дурлал хайрыг минь дамжуулаарай”, “Охидын уянга”, “Усны тунгалаг Тамир”, “Үйлсийн сайхан Улаанбаатар” зэрэг одоо ч аялах дуртай сайхан дуунуудыг туурвижээ. Киноны дууны хөгжмийг ч зохиож байв. Түүнчлэн есөн дуурь бичсэнээс тавыг нь Д.Пүрэвдоржтой хамтран бүтээжээ. “Шивээ хиагт”, “Нүцгэн ноён” зэрэг дуурийг 70, 80 онд бүтээж байснаа дурслаа. Харин удахгүй “Сүнжидмаа” дуулалт жүжгийг Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулга сэргээн тавихаар болсонд баярхаж сууна. Түүний уран бүтээлийн төлөөлөл болгож “Сүнжидмаа” дуулалт жүжгийн талаар онцлон ярилцсан юм. Энэ жүжгийг Жамцын Бадраатай хамтран бүтээсэн билээ. Ардын харилцаа дуунд хамгийн том байр суурь эзлэх сэдэв бол бүсгүй хүн. Тэдний гоо сайхан, ихэмсэг төрх, хайр сэтгэлийг харуулсан аялгуутай, бүрэн төгс бүтээлүүд бол “Хандармаа”, “Альгирмаа”, “Балжмаа” зэрэг дуунууд бий. Эдгээр бүтээлээс нэгийг нь тайзны уран бүтээл болгохоор сэтгэл шулуудаж, “Сүнжидмаа”-г барьж авсан нь одоо ч олон түмний хүртээл болж байгаа нь уран бүтээлчдийн авьяас билгийг тодотгох биз. Д.Лувсаншарав гуайгаас бүтээлийн санааг хэрхэн олж, хэрхэн туурвидгийг асуулгүй өнгөрч болохгүй. Түүний нэрээр овоглосон уран бүтээл урт насалдгийг тодотговол их зохиолч маань тэрүүхэндээ бишүүрхэж харагдана. Их мөрөн дөлгөөн гэдэг нь энэ болов уу. “Хэдэн зуунаас өвлөгдөж ирсэн ардын дуунуудын хажууд миний бүтээл 70 жилийн түүхтэй. Ингэж бодохоор их богинохон юм” гээд үргэлжлүүлэн хүүрнэх өвгөн зохиолчид уран бүтээлийн санаа од харвасан мэт орж ирдэггүй байж. Хөгжмийн ард суугаад л ая эгшиг ар араасаа хөвөрдөг байсан уу гэвэл бас үгүй. Онгод гэгчид бүр ч итгэдэггүй. Зүгээр л энгийн. Олон жилийн өмнө харсан нутаг усны төрх байдлыг ургуулан бодож илэрхийлэх. Умбаж шумбаж өссөн Хэрлэн голынхоо тухай

“Усан болорын өнгөтэй

Урт сайхан билээ

Урт сайхан долгиондоо

Уран хуурын эгшигтэй” хэмээн уянгалуулах өнгийг мөн л өөрийнхөө амьдралаас харж зохиосноо ярьсан юм. Уран бүтээл урт насалдаг тухайд “Халаасандаа арвин юмтай бай” гэсэн багшийнхаа яриаг онцлох.

-Та уран бүтээлийнхээ санааг хэрхэн олдог байв?

-Хайр дурлал, нутаг эх орон, нийгэмд өрнөж байгаа үйл явдал бүхнийг анзаарч явах хэрэгтэй.

-Олон түмэн одоо ч дуулсаар, аялсаар байдаг уран бүтээлийн урт насны тухайд та юу хэлэх вэ?

-Миний багш хэлдэг байсан юм. “Халаасандаа их юмтай байх хэрэгтэй. Шууд зохиоё гэж бодох биш, халаасанд чинь, өөрийн сэтгэлд юу хадгалагдсан түүнийг нээ” гэдэг байлаа. Тэдэн онд би тунгалаг Тамирын голд явж байж билээ. Тамирын гол маань ямархуу байдалтай байлаа гэж бодох. Тэр сэтгэгдэл, баялаг хадгаламжтай байх хэрэгтэй. Түргэн бүтээл урт насалдаггүй. Цаг үедээ зориулсан жижиг бүтээл ч тэр. Хийх юмаа хийж, магтах юмаа магтаж нийтлэг чанартай байх зүгээр болов уу.

-Жижиг бүтээл гэж байдаг уу?

-Сүүлийн үед зориулалттай бүтээл төрөх болж. Сүлд дуу ч гэх юм уу.

-Тэгвэл таны уран бүтээл хэдий хугацаанд төрдөг байв?

-Янз бүр. Материалаараа туслуулаад хийж болно. Бас явж судлах ажил ч гарна. Үзээгүй бол ямар байдаг юм, зураг хөрөг харах, хүнтэй ярилцана. Хэнд зориулсан ямар бүтээл гэдгээ ойлгох хэрэгтэй. Нэгдүгээрт, сэтгэлд байгаа бэлэн материал, хоёрдугаарт, судалгааны ажил. Энэ хоёр дээр үндэслэн бүтээл төрдөг юм” ийн ярих бид эхний сэдвээсээ түр хазайлаа. Ардын урлагт шинэ өнгө нэмж төрүүлсэн “Сүнжидмаа” жүжигтээ эргээд морилъё.

СҮНЖИДМААГ ӨӨРӨӨР НЬ ДУУЛУУЛАХ САНАА

“Сүнжидмаа” дуу гүн ухааны, сургамжийн тухай юм. Хүний амьдралд тохиолдох сайхан муухай, гэрэл сүүдрийг сануулсан, тайлбарласан хайр дурлалын тухай бүтээл. Тухайлбал, “Хамбаны хээ элэгдэнэ шүү, Сүнжидмаа минь Хар үс чинь цайгаад ирэхийн цагт Хаалга үүдээ нээгээд өгсөн ч Харж үзэх хүнгүй болно шүү” гэсэн ишлэлтэй сургамжийн үг. Энэ мэтээр 30 гаруй бадагтай том зохиол аж. Зохиогчийн хэлж буйгаар үйл явдлыг өрнүүлэхийн тулд олон дүрийг буй болгож, дүрүүдээ хурцлах, шинэ дүрийг гаргаж ирэх зорилго тавьжээ. Бүжиг, дуу, хөгжим гээд бүх төрлийг оруулж бүтээж. Хамгийн чухал нь эх бүтээлдээ Сүнжидмааг дэргэдэх хүмүүс нь магтаж, биширч, сануулж дуулдаг бол Д.Лувсаншарав, Ж.Бадраа нар гол баатрыг өөрөөр нь дуулуулах явдал байв. Д.Лувсаншарав энэ тухай хүүрнэхдээ “Нээрээ л Сүнжидмаа ингэж дуулах байсандаа хэмээн дуу алдтал зохиож чадсан” хэмээн Ж.Бадрааг магтана. Тэдний эл бүтээлийг анх Дуу бүжгийн чуулгын гоцлол дуучин н.Ариунаа, гавьяат жүжигчин Л.Банзрагч, Ардын жүжигчин Н.Самбуу нар амилуулжээ. Гэвч тэр үеийн төр засгийн шийдвэрээр уг бүтээлийг завхай зайдан, эмэгтэйчүүдийг доромжилсон хэмээн 1981 онд хориглосон гэдэг. Тэр үед Д.Лувсаншарав гуай “Үүнийг хэдэн арван жил ард түмэн дуулаад ирсэн. Дууны айзам шүлэг, орон зай, ардын үндэсний хэллэгийг алдуулахгүйгээр зохиосон ардын дуу. Би зохиосон юм биш, бид найруулж өргөжүүлж ургуулан бодож бүтээсэн. Ард түмний бүтээлийг та бүхэн хориглох юм уу” хэмээн чанга дуугарч байсан удаатай гэдэг. Гэвч цаг үе 10 орчим жилийн дараагаас зөөлөрч, 1990-ээд оноос олон нийтийн хүртээл болж эхэлжээ.

“ГАВЬЯАТ УДАРНИК”-ААС ХӨДӨЛМӨРИЙН БААТАР

“Сүнжидмаа”-г тавихаас өмнө Д.Лувсаншарав 1975 онд Улсын ардын дуу бүжгийн чуулгын уран сайхны удирдагчаар томилогдож очсон байлаа. Тэрээр энэ үед урлагийн амьдрал нь буцалж, томоохон уран бүтээлүүд туурвиж, төрийн шагналуудаар энгэрээ мялаачихсан үе байж. Анхны шагнал нь одоо ч хэн хүний сайн мэдэхгүй “Гавьяат ударник” хэмээх тэмдгээр 21 настайдаа энгэрээ цоолуулсандаа одоо ч бэлгэшээдэг юм билээ. Хөдөөнөөс ирээд хоёрхон жилийн дараа авч байсан анхны томоохон шагнал нь энэ байв. Ийм шагналтнууд унаа хөсгөөр үнэгүй зорчих, орон байрны татвараас чөлөөлөгдөж байсан нь тухайн үеийн хамгийн хүндтэй шагнал байсан нь тодорхой харагдана. 1951 онд Берлинд болсон Дэлхийн залуучууд, оюутны их наадамд өөрийн удирдсан найрал дууны хамтлагаараа олон улсын шагнал хүртсэн байна. Тэрхүү фестивальд анх удаа найрал дууны хамтлаг оролцсон нь Монгол болж, ийнхүү шагнажээ. Монгол ч дутсангүй, Д.Лувсаншаравыг эх орондоо ирэхэд нь Гавьяат жүжигчин цол олгожээ. Ингээд түүний уран бүтээлийг үнэлсэн гавьяа шагнал үргэлжилсээр, 1963 онд Төрийн шагнал, 1981 онд Ардын жүжигчин, 2000 онд Хөдөлмөрийн баатар болсон юм. Үүнд нэг зүйлийг онцлоход Д.Лувсаншарав гуай Улсын ардын дуу бүжгийн чуулгад уран сайхны удирдагчаар очихдоо нэгэн зүйлийг зорилго болгожээ. Тэр үед чуулга ихэвчлэн концерт тавьдаг байсан аж. Үүнийг өргөжүүлж, тайзны жүжиг, бүжгэн жүжиг тавьж уран бүтээлчдийн чадварыг дээшлүүлэх, ачааллыг тэнцвэржүүлэх бодлогыг барьж ажилласнаа дуулгасан юм. Их зохиолч маань энэ хугацаанд 400 гаруй бүтээл туурвисан нь урлагийн салбарын түүхэнд тодоос тод бичигдэх түүхэн гавьяатай гэдгийг хэн ч эс зөвшөөрнө. Тэрээр хамгийн сүүлд 2006 онд “Хархорум” дуурийг бичжээ. Уран бүтээлээ Мөнх хааны Хархорум хот байсан буурин дээр амилуусныг уншигчид санаж буй биз. Одоо бол хөгжим бичих үеэ өнгөрсөн гэж хэлж байна. Харин залуу хойчид сурсан мэдсэнээ үлдээх уран бүтээлээ архивжуулж, оюутан залууст “лавлах” болж сууна хэмээнэ. Харин өдгөөгийн урлагийн хөгжилд жаахан зэмлэнгүй ханддаг нь ажиглагдав. Тэрээр даяаршилд мордсон Монгол орон үндэсний байдлаа хадгалж, хамгаалахыг эрхэм зорилго болгох нь чухал хэрэг гэж үзэж байна. Энэ талаар “Олон улсын жишээнд даяаршлыг хэт шүтсэнээс бусдын соёлыг магтаж, дууриах тал үзэгддэг. Энэ байдал хэтэрвэл үндэснийхээ байдлыг саармагжуулах, гашилгах явдал гарч болох юм. Авах, гээхийн ухаанаар хандах хэрэгтэй. Гадны хамтлаг, дуучдыг хоосон сонирхлын улмаас урьж болохгүй, монгол залуусын оюун ухаанд юу өгөх вэ гэдгийг ухаарах ёстой” гэв.

“МИНИЙ НУТАГ МИНИЙ ДИВААЖИН”

Д.Лувсаншарав гуайн өрөөнд цөөнгүй хөрөг өлгөжээ. Түүнийг нь тодруулбал, эжий, аавыгаа болон Янжинлхам бурханы гэгээн дүрийг нарийн урлажээ. Эл бүтээлээ “Саваагүйтэж байгаад зурчихсан юм, гэхдээ наддаа үнэтэй бүтээл” хэмээн хуучлав. Бас дэргэд нь зохиолч П.Бадарч, “Харанга”-ын Б.Лхагвасүрэн нарыг ёжтойхон зурчихаж. Дотно хүмүүс бололтой. Урлагийн хүн болохоор цаанаа л өөр, позтойхон татуулсан намбалаг, сэтгэлд дулаан төрхүүд ч хэдэнтээ байна. “Эрийг нас, уулыг цас дарна” гэгчээр буурал болж, зовхи буусан төрхөө ч буулгажээ. Тэр л хөргүүд энэ их хүмүүний амьдралын тойргийг харуулах шиг. Харин өөрөө амьдралынхаа тойргийг хэрхэн зурж явдаг нь сонин. Билгэ авъяас бялхсан, бахдам сайхан уран бүтээлүүд, ард түмнээрээ хайрлуулсан эрхэм хүн гэх энэ төрх бидний сэтгэлд бууна. Харин тэр өөрөө “Амьдралыг зоргоороо туулж дээ. Хэн болохыгоо ч мэдэхгүй, хамгийн гол нь ажиллах ёстой, юм хийх ёстой гэсэн бодлоор бүхнийг туулсан байна. Хэлсэндээ хүрч байж. Тиймдээ ч ард түмэн, төр үнэлж байж гэж боддог. Төрийн шагналыг олон удаа хүртлээ. Энэ бол хүн бүрт тохиох хувь заяа биш шүү” гэсэн юм. Түүний амьдралдаа баримталсан жанжин шугам нь зорьсондоо хүрэхийг эрмэлзэх явдал байсныг өөрөө ч тэр, урлагийнхан ч хэлсэн. Үүнийг ажих зуур Д.Лувсаншарав гуайн нэгэн бүтээлд “Бурхан байдаг бол биднийг өршөөж буян хайрлах байх. Эх орон, газар шороондоо хайртай байх хэрэгтэй” гэж хэлж байсан нь санаанд тодров. Нээрээ л агуу зохиолчийн бүхий л уран бүтээлд эх орон, газар шороогоо хайрлан, хамгаалах өнгө, аяс шингэсэн байдаг шүү. Тиймээс нийтлэлийнхээ төгсгөлийн үг болгож, нутгийнх нь талаар асуулаа. Нутгаа их санажээ, өвгөн Шарав. “Өвгөн болж өндөр насанд гарахад үе тэнгийн хүмүүс ховордож, ярих хэлцэх юмгүй болох юм. Харин нутаг орон, уул ус минь яагаад ч өөрчлөгдөхгүй, дүнхийж л байх юм. Хар багаас л харж өссөн, Хэрлэн мөрөнд нь шумбаж явсан сайхан дурсамж нүдэнд минь одоо ч харагддаг. Хэрлэнгийн эрэг дээр зун болохоор хар арьстай болтлоо хэвтдэгсэн. Миний нутаг бол миний диваажин шүү дээ” гэх нь сэтгэлд нэгийг бодогдуулна. Нэгэн үе хамтдаа халгиж цалгиж явсан агуу уран бүтээлчид болох С.Гончигсумлаа, Б.Явуухулан, Д.Пүрэвдорж нарыгаа ертөнцийн жамаар үдэж, говийн улиас шиг торойн хоцорсон энэ хугацаанд тэднийгээ дэндүү их санасан, ганцаардсан сэтгэлийн зовнил харцанд нь тодрох шиг. Хорвоогийн жам гэж даанч хатууяа. Болдогсон бол эгэлгүй энэ хүмүүсээ, эжий аавтайгаа мөнхрүүлэхсэн гэх зүггүй бодол одоо ч толгойд буусаар.

Б.ЭНХЗАЯА

Т.БАТСАЙХАН

"ЗУУНЫ МЭДЭЭ" СОНИН