хөдөлгүүр. Гэхдээ байх хэмжээнд нь барьж байх нь талцуулагч талуудын ёс суртахуун, өрсөлдөөндөө баримтлах ёс зүйн хэм хэмжээнээс хамаарна. Харин Монголд, намуудын сонгогчдод таалагдах ажиллагаа ёс суртахууны хил хязгаараас хэдийн “хальж”, ялж л байвал үнэт зүйл, үнэн худал ярих нь сонин биш болсон. Манайх бол өөгүй өндөг шиг, танайх бол авах зүйлгүй тамтаг гэж ойлгуулахыг хичээнэ. Яг хүссэнээр нь хэвлэлүүд бичиж, ухуулагчид нь сурталдана. Үр дүнд нь сонгогчид талцан хуваагдана.

Өнгөцхөн харахад энэ нь үзэл санааны ялгарал, байр суурийн талцал төдий мэт ч, нийгмийн сэтгэл зүйд үзүүлж буй нөлөө нь эрүүл бус байгаа нь үнэхээр сэтгэл өвдөм ажээ. Хамгийн харамсалтай нь сэтгүүл зүйн салбарт байнга шахам үзэгддэг нөлөөт мэдээлэл, нэг талыг барьсан тэнэглэл энэ бүхэнд ташуур өгнө. Манайх танайх, АН- МАН гэсэн өрсөлдөөн нийгмийн сэтгэл зүйд хэт талцал, хуваагдал дагуулах бий дээ гэсэн айдастай явдагаа нуугаад яахав.
Өөр өөр намуудыг дэмждэг гэр бүлийн хос гэртээ “багтдаггүй” тухай, төрсөн ах дүү хоёр сонгуулийн дүнгээс болоод дахиж уулзахгүйгээр муудалцсан тухай инээд ханиад, амны зугааны хэмжээнд ярьж байгаа нь аймаар биш гэж үү? Эрүүл явдал мөн үү?

Ийм төрлийн нийтлэл, мэдээлэлд хийсэн иргэдийн сэтгэгдэлийг харахад заримдаа айдас төрдөг. Захиалгат коммент бичигчдийг хүртэл намууд “бэлдээд” эхэлсэн. Энэ бүх замбараагүйтлийг нэг талаас ухаалаг иргэний сонголт, нөгөө талаас сөргөлдөгч талуудын ёс зүй хязгаарлаж чадна.
Гэтэл намуудын зүгээс энэ хандлага, ёс зүйгээ өөрчлөх шинж ердөө алга аа. Ялангуяа ялсан нам нь мэдээллийн сүлжээнд дангаар ноёлож, эрх мэдлийн салаа мөчрийг өрсөлдөгч намаа дарах хэрэгсэл болгон ашиглаж, шүүхийн тогтолцоо хүртэл нэгнээ айлгах хэрэгсэл болтлоо “хэлбэржиж” байгаад эрүүл хүн зовинохгүй байхын аргагүй л дээ. Бүх зүйл ээлжтэй болохоор энэ бүхэн эргээд давтагдахгүй байх баталгаа байна уу? Ялж ялагддаг хорвоод ингээд үргэлжлээд байвал хүрэх ирээдүй өнгөтэй, гэрэлтэй харагдах уу?

Сонгууль дөхөөд ирэхээр твийтрээс эхлээд, аяга цайны арын яриа хүртэл элэг хөшөөм болдог нь нууц биш. Энэ бүхэнд ёс суртахуунгүй пиар мэргэжилтнүүд, ялалтын төлөө яахаас үл буцах “шуналт дэвшигчид” тос нэмж байгаа.
Олон түмний сэтгэл зүй бол ухамсаргүйгээр даган дуурайсан, хуйларсан аюултай хэв шинжтэй байдаг талаар эрт цагаас олон сэтгэгчид онцгойлон анхааруулж байжээ. Тэр утгаараа олонхийн шийдвэрийг онцлон үздэг ардчилсан дэглэмийн үед иргэний боловсрол, цөөнхийг сонсох гэсэн 2 асуудлыг ихээхэн хөнддөг нь санамсаргүй зүйл огт биш.

Ямар ч эрх баригчдын тэнэглэлд, зарчмын шаардлага бол байх ёстой зүйл гэдэг утгаар олон ургальч үзлийг дэмжиж, нийтийн ардчилалаа хамгаалж байгаа ардчилалын нэг зарчим. Олонхиороо нийлээд “солиороод” явчихгүй нь тулд нийт нийгмээрээ цөөнхийн санааг харгалзаж байх нь ардчилалын зарчим, түүний оршихуйн баталгаа болдог.
1930-аад оны сүүлээр ардчилсан сонгуулиар сонгогдсон нацист намын дарга Гитлер Германы канцлер болов.
Шинэхэн канцлерын “бараг анхны” шийдвэр нь жүүдүүдийг Берлин хотын гудамжаар “еврейн од” хэлбэр бүхий шар өнгийн таних тэмдэг зүүж явах “чухал асуудал” байв. Жирийн герман иргэдэд энэ нь эхэндээ содон тэмдэг төдий зүйл байсан гэдэг.

Харин жүүдүүдийг үзэн ядах нийтийг хамарсан тархи угаалга, хэвлэл мэдээллийн давалгааны дараа энэ нь жинхэнээсээ “таних тэмдэг” болжээ. Ийм тэмдэгтэй хүмүүсийг нийгэм үзэн ядаж эхлэв. Тэмдэгтэй л бол новш, хүний адаг гэж хардаг болов. Сэхээтэн, супер одууд, нийгмийн нөлөө бүхий давхрагынхан, хүүхэд эмэгтэйчүүд, гэмгүй хүмүүс хүртэл энэ тэмдэгтэй л бол новш “болж” байв. Нийтийн дайснуудыг ингэж төрүүлжээ.
Эхлээд тэдний сургуульд сурах эрхийг нь хасав. Яваандаа өмчийг нь хурааж эхлэв. Өмчгүй орон байргүй болсон тэднийг бөөнөөр нь нийтийн байранд хуарагнуулан амьдруулах болов. Нэг жилийн дотор 1 сая жүүдүүдийг томоохон хотуудаас шахаж, нэг дүүрэгт бүгдийг нь хуарагнуулж амжив. Тэдний явах замыг зааж, хүнсний хязгаарлалт хийж, албадан хөдөлмөрлүүлэв. Хэн ч хожмын хор хохирлыг нь төсөөлөөгүй байлаа. Тун удалгүй нийгмийн сэтгэл зүй бүрэн бүрдмэгц, жүүдийн эсрэг их хядлага эхэлжээ. Үйл явц яг ийм зарчмаар явсан аж. Хорьдугаар зуунд шүү дээ. Өнөөдөр ярихад хүн итгэх үү?
Хорьдугаар зууны мангас Гитлер түүний нам, нацизм ардчилсан сонгуулиар олонхийн саналыг авч “төрсөн”. Тэр үед нь энэ харгислагчийг хязгаарлах эрх Баймерын ардчилсан улсын иргэдийн гарт байсан. Харин тэд энэ эрхээ бүрэн ухамсарлаагүй.

Эх оронсог санаа, үндэсний үзлийн дахилт сэргэлт мэт харагдах халхавч, цог золбоотой, өнгөлөг пиараар нацистууд Германы сонгогчдоос үнэн санаагаа нууж чадсан. Тийм ч болохоор адгийн хүний нуугдах газар нь эх оронч үзэл гэсэн немц хэлц зүгээр төрөөгүй юм шүү. Тэдний уран үгэнд хууртаж, нацизмыг “өөгшүүлсэн” Германчуудын хойч үеийнхэн өнөөдөр бүх дэлхийн өмнө уучлал гуйж, ёс суртахууны хариуцлага “хүлээж” байсан харамсам түүх саяхных...
Зарим нэгэн улсад өвгөдийнхөө зөв шийдвэрийн үр жимсийг үр хойчис нь хүртэж, ухаант дээдсийнхээ буянд жаргаж суудаг бол, нөгөө нэг улсын иргэд бодлогогүй шийдвэр гаргасан өмнөх үеийнхний хор хөнөөл, гай зэтгэрийг амсаж зовдогийн бэлэн жишээ, гашуун сургамж зөндөө л дөө.
Тиймээс ч үе үеийнхэн зөвхөн өнөөдрийнхөө төлөө биш, маргаашийн сайн сайхны төлөө, хойч үе, улсынхаа ирээдүйн төлөө эх орондоо эзэн сууж байгаа гэдгээ ухамсарлах ёстой гэнэ. Тэр ч утгаар бид хойч үерүүгээ гар буугаар буудвал хойч үеийнхэн эргүүлээд их буу тавих тухай хэлц бол, жирийн нэг бууны хэмжээ зааснаас хавьгүй том асуудал гэдэг нь ойлгогдохоор байгаа байх.
Талцал өнөөдөр Монголд ямар байгаа вэ? Хэн хүнгүй л мэдэж байгаа асууудал. Эрх баригчид юу хүсэж байна вэ? Шууд харагдана. Сөрөг хүчнийг жадлан эсэргүүцдэг, юм хийх гэж байхад тээглээд байгаа мэтээр ярьж, ойлгуулахыг хичээж байгаа нь эрх баригчдийн ардчилсан нэрэнд хэр зохицохыг хэлж мэдэхгүй юм.
Тэд МАН-ын гишүүн л бол авилгач гэж цоллож, АН-ын гишүүн л бол шинэчлэгч болгон дөвчигнөж байгаа. Ийм байж таарах уу? Үнэнд хэр нийцэх бол? МАН-д мянга мянган сэхээтнүүд, эгэл жирийн гишүүд, энгийн нэгнээс эгэлгүй ухаантнууд ч бий. Тэр бүхнийг нэг тогоонд хийгээд нулимна гэдэг яав ч эрүүл үзэгдэл биш.
Үүнтэй адил АН ч гялалзсан бодлоготнууд, эгэл жирийнчүүдээс эхлээд дүүрсэн тэнэгүүдээс бүрддэг. Яг үнэндээ энэ засгийн өнгөнд эрүүл нийгэмд мөд дэмжлэг авахааргүй “үнэхээр маанаг гар” төрийн толь болж, засгийн замыг зааж яваа шүү дээ. Энэ бол бэлэн жишээ. Үүнийг манайх л юм чинь гээд магтаад байх уу?
Манайх л бол магнаг, танайх бол тамтаг гэж сурталддаг намуудын тэнэглэлд сонгогч та л үнэнийг олж, зөвийг заах ёстой. Бид ийм нийгмийг байгуулсан. Яаж хөгжүүлэх нь Танаас шалтгаална.
Хэвийн биш, “юм”-тай нэг дурак, стратегийн шийдэл, геополитикийн халуун сэдвээр солиорч, олны сэтгэл зүйг хуйлруулж, эх орны хувь заяагаар наадаж байгаа нь тэр тэнэгийн олны танил болж, парламентэд орох адын хүсэлтэй нь холбоотой гэж бодохоор үнэхээр бухимдмаар. Тэр дуракын парламентэд суух эсэх нь маньд падгүй ч, эх орноор тоглож байгаа нь уур хүргэнэ.

Ярих болгондоо эх орон, өвгөд дээдсээ дуудаж, гал асааж, утаа үнэртүүлэн, эх орноо худалдсан урвагчийг өдөр бүр тодруулж, хуурамч гэрээг байнга илрүүлж, энэ тэнд үнэ тогтоож, үг заасан, сүгсэлзсэн, салбаганасан, дарвайсан гаруудаар хөгжлөө чөдөрлүүлсэн Монгол.
Үүнийг нь мэдсээр байж хөөрөгддөг мөнгөөр “угжигдсан” сэтгүүл зүй... Үүн дээр нэмээд манайх бол сайн Танайх бол там гэсэн маанаг сурталд нь автсаар байх сонгогчид... Төгс зохицол... Монгол эмгэнэл...
Ямар иргэд байна, тийм төр байдаг гэсэн үг бий. Ардчилалын алдаа бөгөөд ололт нь чухам таны гарт байдагтаа л онцлог. Бидний сонголт коммунизмыг өлгийдэж, анархизмыг ч өөгшүүлэх уршиг дагуулж яваа гэдгийг санаж явбал ирээдүй бидэн рүү их буугаар “буудахгүй” байх гэдэгт бүрэн дүүрэн итгэж, санаа амар амьдарч болохсон уг нь.

Улс төр судлаач Очирбатын Алтансүх