Биднээс чанад хол оршихуйн гэрэл гэгээ хийгээд өдөр тутмын амьдралын орчилд огт мэдэрдэггүй торгон агшин, оноо алдаа, хайр, баяр хөөр, гунигийн уг учрыг олж харнам. Бас уянга яруу дуу чимээ, хахирган аяз, үй олон өнгө, амттай юм.

Номын нимгэхэн хуудаснаа хорвоогийн түмэн явдлыг өнгө будагтай, үнэр амттай, дуу чимээтэй, ээдрээ нарийн утга учиртай нь шингээсэн зохиогчийн авъяас билэгт мэхийлээ. Миний уншиж суугаа, уншигч авхай танаа танилцуулахыг зорьсон бүтээл бол “Үүлэн домог” нэрт шүлэг, нийтлэлийн түүвэр, түүнийг зохиогч нь МЗЭ-ийн гишүүн, яруу найрагч, сэтгүүлч Өлзийбатын Пүрэвсүрэн.

Ө.Пүрэвсүрэнгийн шүлэг нийтлэлийн түүврээс үгээр илэрхийлэхгүй байх аргагүй үнэрийг мэдрэв. Аз жаргал хэмээгчийг “ахуй сайхан үнэр” гэж хэлсэн нь байдаг.

...”Сэтгэлийн алган дээр шувууд чуулж шулганахад гэгээн совин амилж, тэр л шувуудын “шулганаа”, байдал суудлыг гэрэлт мөрүүд болгон үзгээрээ зурна... сэтгэлээс төрж тархинд өдөлж, алган дээрээс жигүүр дэлгэн найргийн тэнгэрт нисч одох, гэхдээ өөрийнхөөрөө дэвж яваа цэнхэр шувууд” түүний шүлгүүд ажээ.

Өнгөрсөн жилийн өдийд түүний нэгэн шүлгийг сонсон танилцаж, ихэд баяссан бөлгөө.

“Өвөрлөгчийн тавилан” хэмээх түүний шүлэгт

Хүсэвч буцааж өгөхгүй

Хүнийх болсон Монгол минь

Хаяа хатавчаар нутагтаа хаягдаж

Халх Монголынхоо өмнөөс золиослогдож

Хиагтын гэрээ нэртэй их гүрнүүдийн наймаагаар

Хятадын аманд шидэгдсэн хөх махны тасархай минь

Элгэн садан Монголоосоо аврал эрж бүлтэлзсээр

Эрээн луутай хөнжилд нулимстай шургасан гүнж минь... гэсэн мөрүүд бий.

Энэ шүлгийг сонсон баясахын учир нь хувь заяаны эрхээр тасран одсон уг үндэс нэгтнийхээ хойноос “алтан ясны хэлтэрхий, алаг махны тасархай” минь хэмээн энэлж суух өөр хэн нэгнийг олоод ир гэвэл өвсөнд хаясан зүү олохтой адил гэж бодснынх л доо.

Ийн шүлэг бичихэд авъяас төдийгүй дэлхийн талыг эзэлж явсан дээдсийн түүхээс сугаран энд, тэнд шидэгдсэн дээд монгол, цагаан монгол, хазара монгол, халимаг монгол, буриад монгол, өвөр монгол гэх мэт Монгол үндэстэн угсаатнуудын хар цагаантай амьдрал, хувь заяаны харуусал, эрх чөлөөний тэмүүлэл, мөрөөсөлийг дээдсийн гэрийн буурийг сахин суугаа эзэн хүний ёсоор мэдрэх зөн совин, урьд хожмын явдлыг сэхээрэх өрөвч сэтгэл, хүмүүнлэг хайр хүрэлцэх ёстой мэт.

Ө.Пүрэвсүрэнгийн энэ шүлэгтэй холбогдуулан Д.Нацагдоржийн нэрэмжит зохиолч До.Цэнджав “ Монгол ахуй байдлыг өөрийнхөөрөө харж нээсэн хурц тод сэтгэмжтэй, энгийн чөлөөт илэрхийлэлтэй, хэн ч онож, олж хараагүй талаас нь ажигласан” шүлгүүдээрээ энэ цагийн яруу найргийн хуудсанд өөрийн хурууны хээгээ нэгэнтээ дарж чаджээ. Энгийн агаад сэрхийтэл хэлсэн... “Өвөрлөгчийн тавилан” шүлэгт энэ нь илүү харагдана” гэжээ.

...Хамгийн сүүлийн хүн надаас явахад

Хажууд үлдэх ханьтай хүн би

Халирах зовлон дайраад ирэхэд

Халхлаад нөмөрлөх ханатай хүн би ... гэж бичсэн шүлгийн

мөрүүд бий.

Нялх залуугаасаа ханилан жаргал зовлонг хамтаа туулж яваа ханьдаа өргөсөн түүний энэ шүлгийг уншихаар хоёргүй үнэн сэтгэлийн нөмөр, итгэлийн илчээ ханьдаа зориулж, төөнөх дулаанд нь гэгээрч яваа эрийн нүнжиг харагдаг.

Тэрбээр хүмүүний сэтгэлийн нандин холбоо, дотоод мөн чанар хайрыг тайлагдашгүй итгэлийн зангилаа болгон дуулсан дээрх шүлгийн санаагаа өргөжүүлэн хэдэнтээ давтсан байдаг.

“Үүлэн домог” шүлэгт

Хуурамч сэтгэл гэдэг үүл нүүгээд одно

Хувирашгүй амраг гэдэг уул торойгоод үлдэнэ

Үзэмж гоо гэдэг солонго цаашлаад арилна

Үнэнч амраг гэдэг уул харуулдаад хүлээнэ.

“Хагацаж чадах уу” шүлэгт

Хайрын үлгэр муухай төгсөхгүй

Хажуугаас чинь би хэзээ ч холдохгүй

Харгуй замын мянган нугачааг

Хамтдаа хөтөлцөөд туулах болно оо

Өөр өөр шүлгийн дээрх мөрүүдийг итгэл, хайр хэмээх хүмүүний гайхамшигт чанарт багтаан буцаагаад уншихад нэгэн шүлэг болж найрагчийн дуулсан дотоод санаанд уусах буй заа.

Түүний шүлгүүд дотоод аялгуутай болой. “Үүлэн домог”, “Хагацаж чадах уу”, “Мөнхий аялгуу” зэрэг хэд хэдэн шүлгийн дотоод аязыг Төрийн соёрхолт Д.Болд мэдрэн дуу болгон Монгол поп цомогтоо оруулсан. Тив далайн алс харьд яваа Монголчуудын сэтгэлийн нэгэн энэлэн “Ижийдээ очиж чадсангүй” шүлгийн аялгууг Урлагын гавъяат зүтгэлтэн Г.Энхбаяр мэдрэн дуу болгосон аж. Тэр шүлэгт

Үртэй хүн жаргадаг цагаан сарын шинэдээр

Үгүйлж суусан даа намайгаа ээж минь

Ирээд буцахын зайтай орчлонд

Ижийдээ л очиж чадсангүй

Үдлээд буцахын дайтай тавиланд

Үнсүүлээд хоцорч чадсангүй дээ... гэж дуулдаг юм.

Түүнчлэн “Хайрхан уул”, “Говь”, “Дундговийн хурд” гээд шүлгүүд нь аялгуут дуу болон дуулагдаж байгаа авай. Ерөөс түүний шүлэг, нийтлэлийн нэгээхэн сэдэв адуутай, айрагтай, аялгуут нутаг Дундговь нь юм.

Нутгаа санахаараа тэрбээр

Адуундаа мордсон аав минь харааны үзүүрт торолзож

Араг үүрсэн ээж минь барааны сэжүүрт тонголзож

Сөл ханхалсан талд минь уртын дуу шуранхайлж

Сүнс хорогдох нутаг минь зүрхнээс аргамжаатай байхад

Хүний нутагт би юугаа хийж суух юм

Хүлэг морио эмээлж нутгаа зорьж морьё ...гэж дэвэрдэг байна.

Өрөөлийг гэж бодол нь цас шиг будрах, аливаад итгэх итгэл нь нар шиг гэрэлтэх, эвтэйхэн оролдвол тор хийтэл нээгдэх оньс, адарвал эвдэлсэн ч үл нээгдэх Дундговьд ургасан “бичил говь” юм байна даа гэж түүний дотоод ахуйг номдоо бичиглэснийг нь тандан дүрсэлж болмоор.

Үйзэнгийн говь, Хорин жасын хонхор, Модотын зоо, Хайрхан уул, Нүгнээгийн тойром, Гэлэнгийн худаг, Мандалговийн маналзсан улаан шуургатай толгод бол Пүүжээгийн нутаг. Түүний нэгэн нийтлэлд “нутаг минь нууж унагасан нулимс минь. Бурханаас чинийх гэж оноож буузан бойтогныхоо мөрийг шороон дээр нь барлан минийх гэж тамгалсан нутаг ус минь” хэмээн дуун алдсан байдаг.

Хэдэн жилийн өмнө Монголдоо очлоо гэж зүүдэлснээ бараг тамд очсонтой адилтган дахин зүүдлэхгүй “пүү паа” болж яваа нэгэнтэй таарч билээ.

Харин Пүрэвсүрэн

Санаж үгүйлэх нутагтай хүн сайхан

Сарвайгаад очих ижийтэй хүн сайхан

Ижий нутаг хоёртоо

Эргээд очих сайхан гэж шүлэглэсэн.

Өөрт бурхнаас оноосон бүхнээсээ хүний тамруу зугтаж яваа юм бус уу гэж бодмоор үе байдаг юм. Тийм ч учир нутаг минь хараа сунгаад ч үл хүрэх далайн чинад яваа бид өндөр дээрээс буугаад ирэхээр сэтгэл гэгэлзэн өвөр дүүрэн нулимстай байдгийг найрагчийн сэтгэлээр түмэнтэй мэдэрдэг биз ээ.

Хүмүүний жаргал, зовлонг өөриймсүүлэн мэдрэх, юунд нь чухамдаа баяр баясгалан, уйтгар байгааг гярхай олж харах, түүнийгээ үгээр, бийрээр, аялгуугаар илэрхийлэх бол авъяастны ажил.

Ө.Пүрэвсүрэн нийтлэлүүддээ том санаа суулгаж их богинохон бичдэг, заримдаа говийнхоо харгана ортууз шиг өргөстэй бичдэг аж. Түүний нийтлэлүүдэд “Одгэрлийг начин болоход нэг баярлаж, Пүүжээгээ Өсөхөө аваргаар даваагаа ахиулж харцага болоход бүр их хөөрч, хөдөөний хөх уяач Д.Эрдэнэчулуун ах Бүлтэн хар морио төрийн наадамд түрүүлгэхэд магнай хагартал баярлаж... гэдэг юм уу,

Цагтаа Хэнтийн солгой Төмөрхуяг гэж алдаршиж явсан дуучныг “Амьддаа гавьяатаа гэж дуудуулж үз дээ муу Төмрөө ах минь” гэж харуусан дуу алдаж, уран зохиол, дуу хөгжим, улс төр нийгэм ер нь хүний нийгмийн бүхий давхрагад аварга загас шиг хүчирхэг, авъяаслаг нь цөөхөн байхад аварга загасны шүдний махаар хооллодог жижиг загас үй олон болж бүр хогийн ургамал шиг үржсээр байдгийг адилтган бичсэн бий.

“Дэлтэй, дээлтэй хийморь” холбоо нийтлэлд “адуу гэдэг ухаантай амьтан гэдгийг арав гаран насанд минь надад мэдрүүлж билээ. Тэр жилийн хахирган жилийн хавар миний ноолж өссөн алаг морь...өеөдчихөөд босгох гэж арга ядаад ...сүүлдээ морио өрөвдөж хайрлахын эрхэнд уйллаа. Тэгэхнээ алаг морь минь тунгалаг хар нүднээсээ том том нулимс бөмбөрүүлэн надтай хамт уйлж байдаг байгаа. ... Адуу ухаантайгаар барахгүй түүнийг дагасан эр хүн амьдрал хэмээх эмнэг хангалын хүзүүнд уурга тавихааргүй сэтгэлийн бядтай, ноён нуруутай болдог .. гэж бичсэн. Мөн нийтлэлд онгиргон цагдаад журамлуулах гээд зогсож байгаа уужуухан эр “Монголын ёс байна энэ хүүтэй тохой зөрүүлээдхий” гэх, малын хулгайч бариад явж байгаа цагдаагийнхантай үг сөрөн байж нөгөө хулгайчид аяга цай идээ өгөөд явуулах хөдөөх эрийн дүрийг харах төдийгүй жирийн мэт жижиг зүйлээс хүн чанарын мөн чанар нөгөөх л хайрлах, өршөөх нигүүсэх болохыг хэлээд өгнө.

Монголчуудын уламжлалд ах нь сургаж дүү нь сонсдог. Том ах гэж үеэл ахынхаа тухай бичсэн жижигхэн нийтлэлд нүүдэлчдын хүүхдээ хүмүүжүүлдэг арга, халуун бүрийн биенээ хүндэтгэх хүндлэл, ажил амьдралын үлгэр дууриал гээд их юм багтаасан санагддаг.

Дээр хэлсэнчлэн говийн харгана бут шигээ өргөстэй Фельетон нилээдийг бичсэн. Авилгачин ард түмэн авилгачдыг төрүүлдэг фельетонд “түүхээс үзвэл бидний хамгийн сайн мэдэх анхны авилга Тоорил хаанд Тэмүүжингээс барьсан хар булган дах.” гэнэ. Энэ сэдвээ өргөжүүлэн Монголын улс төр бизнесийн олгирахуудад илгээх захидал болгон бичсэн аж.

Монголд ээжийн тухай дуу элбэг. Харин тэр дууны дүрүүд намхан буурал, цал буурал санчиг буурал, сэгсгэр буурал гэх мэт бие бялдар дорой, бас уймраа, хараа муутай, өчнөөн жил өмссөн дээлтэй гээд өөчилж өөнтөглөсөн их байна. “Сэмбэгэр буурал ээжийгээ бурхан чинээ санасангүй дээ хө” дуулж яагаад болохгүй вэ гэж “Хөмсгөө шивүүлсэн ээж” фелтетондоо наргиа болгосон бий.

“Суварган цэнхэр Монгол”, “Мэдээжийн юмыг мэдээгүй Элгэн Хутга FM96.9”, “Улаанбаатарын хуучин хүү” зэрэг ёгтлолууд нь инээдээр даруулсан нулимс, харуусал юм билээ.

Үг олдвол залхах тул Ө.Пүрэвсүрэнгийн номын агуулгаас иймэрхүү санааг онцлон түүж тодруулахыг хичээв Түүний нэгэн шүлэгтээ хэлсэнчлэн... аян замын уртад тань тээр болох алдаа байвал над үлдээгээрэй.

Шүлс хүрээгүй уруул олж озох шиг

Шүлэг бичнэ гэдэг наждын ажил

Хэн нэгнээс туухгүй бичнэ гэдэг

Хэтэвчтэй мөнгө олоод авахгүй байхтай адил ... гэсэн тань үнэн ч байх худал ч байх.

Их ховор жимс эсхүл их мөнгө олсон шиг мэдрэмж, шүлэг нийтлэлийн уран санаа, хүмүүн сэтгэлтэйгээ харшилдахвий дээ.

Цаашлаад...

Өчнөөн хоног хаяж явсан тэнүүлч онгод

Өнөөдөр харин эргээд ирсэн байна

Зайдалж аваад жаал давхиюу гэтэл

Залхуу гэдэг гайхал олом сулалсан байна гэж тайвшрах аваас

Он цагийн уртад хүн цаг барагдах болой.

Дундговь хурдтай, авъяас билэгтэн олонтой нутаг. Говь Гурван сайхан, Дэлгэрхангай уулсынхаа хууртай, найрагтай дэнжид олон хүмүүн цуглан хос морьт нэгнийг харуулдан суугаа байна.

До.Цэнджав абугай “Үүлэн домог” номын өмнөтгөлд яруу найраг, эссэ, нийтлэл фельетон чиглэлийн уран нарийн бичлэгээрээ Ө.Пүрэвсүрэн “хол явах хос морьтой болохоо харуулав. ...С.Буяннэмэх, С.Дашдооров, Д.Нямаа, Д.Төрбат, Ц.Чимэддорж, Б.Доржпалам зэрэг авъяас билэгтнүүдийн араас залган гарч ирж яваа авъяас төгөлдөр эрхэм” гэж олны дунд “дурандаж” суугаагаа дуулгажээ.

Хүмүүний авъяас билэг хэмээх хүлгийн хийморьт агуу хайр, өрөвдөх нигүүсэх сэтгэлийн өлзий орших аваас хол явах нөхцөл болох биз ээ. Номоос чинь хүмүүн чанар, дотоод сэтгэлийн үнэр ханхийж байна. Авъяас онгодын зэрэгцээ, тийм үнэр хүртэнэ гэдэг аз жаргал юм.

Хос морьтой хол явах андын ганзганад ганцхан үг зүүе. “Хичээгээрэй”

Д.Бишүүгарам