ховор элементээ олборлож яагаад болохгүй гэж. Боломжгүй хүн тэнэг биш, боломжийг харалгүй өнгөрсөн нь тэнэг гэж үг бий. Тэгэхээр ямар боломж байгаагаа эргэж нэг харвал ямар вэ.

ЭХНИЙ БОЛОМЖ-ШАТДАГ ЗАНАР

Дэлхийн том гүрнүүд газрын тосноос болж Ойрх Дорнодыг царайчилдаг байв. Шатахууны нөөцтэй ганц том бүс учраас тэр зүгийн нөхдийн элдэв араншинг хүлцэж, аргадсаар өдий хүрсэн их гүрнүүд өнөөдрөөс арай өөр зүйлд анхаарлаа хандуулж эхэллээ. Учир нь тэд газрын тосны ирээдүйг занар гэж хараад эхэлчихсэн. Америк гэхэд л газрын гүнд байгаа шатдаг занараасаа тос гаргаад хэрэглэж байна. Занараас тос гаргах технологиороо цэнхэр гаригтаа л номер нэг нь. Гэтэл өнөө америкчууд манай занарыг сонирхоод эхлэв. Дэлхийгээр нэг явж занарыг 30 гаруй жил судалсан Харольд Винегар гэгч эрхэм "Би дэлхийн бүх занарыг судалсан. Монголын занар шиг ийм сайныг нь харсангүй. Чанараараа дэлхийд гайхагддаг Израйль, Иорданы занараас хоёр дахин их хэмжээний тос гарна гээд бод доо" гэж толгой сэгсэрснийг бодоход Төв аймагт занарын анхаарал татахаар сайн чанарын нөөц илэрчихэж. Төв аймгийн Эрдэнэсант, Бүрэн сумдын дунд орших Өвөржаргалантын хөндийд дэлхийн хамгийн чанартай занар байна. Хүхэргүй гэж гадныхан гайхан дуу алдацгаана лээ. Ийм занарыг боловсруулахад элдэв хорт хий ялгарахгүй учраас ингэж олзуурхаж л дээ. Тэдний хэлж байгаагаар манай занар органикийн өндөр агуулгатай гэсэн. Ийм занараас хамгийн сайн чанарын тос гардаг гэнэ. Газрын гүнээс дулааны аргаар олборлоод л ашиглаж болох учраас, нэрэх үйлдвэр байгуулж элдэв зардал гаргахгүйгээр тосыг нь зах зээлд нийлүүлэх боломжтой учраас ингэж шагшицгаасан хэрэг.

Төв аймгийнхан өнгөрсөн хорин жилийн турш М.Энхболд, Н.Энхболд, Су.Батболд зэрэг нэг намын улстөрчдийг УИХ-д сонгосон. Биднийг төлөөлөөд УИХ-д суу, тэгээд аймгаа хөгжүүлээрэй гэж хэдэн парламент дамжин итгэл хүлээлгэсэн ч тэд ганцхан сумынхаа буюу Жаргалантын замыг ч барьж чадаагүй өнөөдрийг хүрсэн. Жаргалантын зам гэдэг нь тийм айхтар эд биш л дээ. Төв замаас салаад арав гаруйхан километр давхидаг хэсэг. Жаргалант сум орох хүмүүс өчнөөн жил шороон замаар манаргаж яваа. Ийм байж, өнгөрсөн хорин жил аймгийнхаа хөгжилд тэр гээд хэлчихээр зүйл хийгээгүй хэр нь М.Энхболд тэргүүтэй улстөрчид Төв аймгийн хөгжих ганц боломжийг үгүй хийхийн төлөө хүчин зүтгэж эхлэв. Төв аймгийн занарыг ашиглавал уул нурна, байгаль сүйднэ гэж хэвлэлийн хурал зарлаад их л идэвхтэй ажиллаж байгаа. Америкаас эхлээд хөгжингүй улсууд занараасаа тос гаргаад хэрэглээд эхэлчихсэн байхад Монгол Улс яагаад өнөөдөр занараа ашиглаж болохгүй гэж. Занараасаа тос гаргаж, хойд хөршөөс шатахуун царайчлахгүй амьдрах боломж ердөө хамар дор байхад яагаад заавал шатахуун үнэд орох вий гэж эмээж амьдрах ёстой билээ. Уул уурхайн том ордоо дагаад хөгжиж байгаа Өмнөговь шиг Төв аймаг занараа дагаад хөгжиж болохгүй гэх ямар шалтгаан байна.

Америкчууд танайх сайн занартай юм гэж хэлээд зогсоогүй. Занараас шатахуун гаргаж зах зээлд нийлүүлэх хүртэл бүх процессыг нь төсөл болгоод танилцуулсан. Занарыг олборлох арга бол экологид халгүй гэдгийг өчнөөн ярьж байгаа. Тодруулж хэлбэл шатдаг занарыг газрын гүнд дулааны аргаар боловсруулаад тос гаргаж авна. Хар үгээр хэлбэл занарын нөөцтэй газруудад олон цооног өрөмдөж, голд нь халаагчууд байрлуулах юм билээ. Тэр халаагчуудын үүрэг нь газрын гүнд байгаа занарыг жигд халаах. Зугуухан халаасаар 300 хэмд хүрэхэд газрын гүнд байгаа шатдаг занар гэж хатуу эдийн шингэн нь дээшээ гарч, хүнд кокс, нүүрс төрөгчийн давхар исэл энэ тэр нь дороо үлдэх юм билээ. Ухаандаа дээр гарч ирж байгаа хэсгийн хамгийн хүнд бүтээгдэхүүн нь дизель. Дизель гэж юу болохыг, ямар хэрэгтэй эд гэдгийг хэн ч мэднэ. Газрын өнгөн хөрсөн дээр ямар ч өөрчлөлт гарахгүй, экологид халгүй гэдгийг энэ тайлбараас харчихаж болно.

ХОЁР ДАХЬ БОЛОМЖ-УРАН

Монгол Улс ураны нөөцөөрөө дэлхийн топ арвын нэгд аль хэдийнэ орчихсон. Ураны нөөц ингэж огцом өссөн гол шалтгаан нь Францын "Арева"-гийн Монголд арваад жил хийсэн хайгуулын үр дүнгээс улбаатай. Дорноговийн нутаг дэвсгэрт орших Дулаан-Уул, Зөөвч-Овоогийн нөөц Монголыг ураны нөөцөөрөө дэлхийн анхаарлыг татахад хүргэсэн юм. "Арева"-гийн хайгуул хийсэн Зөөвч-Овоод гэхэд л дэлхийн ураны 20 жилийн хэрэгцээг хангахаар асар их нөөц илрээд байна. "Арева"-гийн охин компани "Кожи говь" хайгуулаа үргэлжлүүлэн хийж байгаад өнгөрсөн сарын сүүлээр өрөмдлөгөө зогсоохоос аргагүйд хүрсэн. Тодруулж хэлбэл иргэний хөдөлгөөнүүдийн дарамт шахалтаар. Хэдэн нөхөр давхиж очоод ажлаа үргэлжлүүлвэл ажилтнуудын чинь аминд халдана шүү гэж дарамталчихаар аюулгүй байдлаа, ажилтнуудынхаа амь насыг нэгд тавьдаг ямар ч компани ажлаа зогсоож таарна. "Уран бол аюултай" гэсэн ганцхан өгүүлбэрийг ягштал цээжилчихээд эсэргүүцээд яваа иргэний хөдөлгөөнийхнөөс өөр хөрөнгө оруулагчдын эсрэг тэмцсэн иргэд одоогоор лав алга. Ураны чиглэлээр хэрэгжиж буй том төсөл нэг иймэрхүү шалтгаанаар зогсож, гадны хөрөнгө оруулагчид хөрөнгөө сул урсгаж байна.

Засгийн газар нь хүртэл "Цаг бусаар хорогдсон тугалнуудын үхэл урантай ямар ч холбоогүй, тэгээд ч наадуул чинь уранаа олборлож эхлээгүй, хайгуулаа л хийж байгаа. Манайхаас олборлож гадагшаа зарах шар нунтаг гэдэг эд чинь байгаль дээр байдаг л зүйл. Яг л алт, зэс шиг. Харин боловсруулахаараа л өндөр хамгаалалт, аюулгүй байдал шаарддаг эд. Тэрийг нь Монголд биш өөр улсад хийнэ. Монголд ямар ч боловсруулалт хийхгүй" гээд байхад л иргэний хөдөлгөөнүүд нь эсэргүүцсээр байгаа. Тугал үхсэн эцсийн шалтгаан яг юунаас үүдсэн нь бараг л тодорхой болсон сураг дуулдсан. Мэргэжлийн байгууллагууд эцсийн хариуг нь албан ёсоор өгөөгүй байхад тэр энэ, тийм ийм гээд яахав. Ямартай ч тугалнуудын үхэл яг юунаас болсоныг нь хөдөлшгүй баримтаар тогтоочихсон гэсэн.

"Арева"-гийн хувьд Францын Засгийн газрын 90 хувийн оролцоотой, ураны чиглэлээр дагнаж ажилладаг гэдэг утгаараа дэлхийд тэргүүлэгч компани. Европын том улс, Франц бол Европ гэсэн үг ч бий. Ураны чиглэлд дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн том хамтрагчтай учраас аюулгүй байдал энэ тэр дээр санаа зовох хэрэггүй гэх санаагаар хэлээд байна л даа. Өөр нэг анхаарах өнцөг бий. Франц бол НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлийн гишүүн орон. Англи, Америк, Орос, Хятад, Франц улсууд энэ зөвлөлийн байнгын гишүүд. Бид баялгийнхаа салбарт бусад дөрөвтэй нь харилцаж байгаа. Геополитик талаас нь харсан ч Франц түншлэхгүй байх аргагүй улс. Хэрвээ "Арева"-г явуулчихвал орон зайг нь Орос, Хятад, Энэтхэгийн аль нэг жижиг компани эзэлнэ. Энэ хувилбар бидэнд ашигтай юу. Бодохоор л асуудал. Өнөөдөр Монгол ураны нөөцөөрөө топ аравт багтсан. Ирээдүйд эхний тавд жагсахад үгүй гэх газаргүй. Учир нь "Арева" Дорноговиос гадна Сүхбаатарт хайгуул хийж байгаа. Хайгуулын эцсийн дүн нь хараахан гараагүй. Ураны салбарт ажиллаж байгаа хойд, өмнөд хөршүүдийн компаниуд ажлаа түр хугацаанд зогсоосон. Тэд ажиллаад эхэлбэл ямар тоо гарч ирэхийг одоохондоо хэн ч хэлж мэдэхгүй.

ГУРАВ ДАХЬ БОЛОМЖ- ГАЗРЫН ХОВОР ЭЛЕМЕНТ

Дэлхий газрын ховор элементээр цангачихсан гэж хэлж болохоор энэ үед Монголд газрын ховор элементийнхээ нөөцийг эргэлтэд оруулах том боломж байна. Газар ховор элемент гэдэг эрдэс технологи өндөр хөгжсөн энэ үед эрэлттэй байхаас аргагүй эд. Дулаан цахилгааны төгс дамжуулагч болж чаддаг нь энэ элементүүдийн давуу тал. Тийм ч учраас бид миллметр хүрэхгүй зузаантай нимгэн гар утаснаасаа нетэд орж, цахилгааны төлбөрөө төлж, дуртай киногоо үзэж, хаа хол байгаа Харвардын их сургуулийн эрдэмтний лекцийг өдөрт нь татаад уншчихаж байна. Тэр утгаараа газрын ховор элемент Япон, Солонгос, Америк зэрэг өндөр хөгжилтэй орнуудын худалдаж авахдаа гар татдаггүй эрдэс нь. Газрын ховор элементийн ихэнх нөөц урд хөршид бий. Тодруулж хэлбэл газрын ховор элементийн зах зээл дээрх гол тоглогч бол Хятад. Урд хөрш энэ эрдсийнхээ экспортыг хумиад эхэлчихсэн. Зарим уурхайгаа хүртэл хаасан. Өмнө нь олборлож байсантай нь харьцуулахад экспортоо бараг л зогсоосон гэхээр байгаа. Экспортынхоо татварыг өсгөж, томоохон уурхайнуудынхаа ажлыг зогсоосон учраас дэлхийн зах зээл дээр газрын ховор элементүүдийн заримынх нь үнэ ганцхан жилийн дотор гурав дахин өссөн байдаг.

АНУ-ын Геологийн судалгааны газар дэлхий дээр газрын ховор элементийн ашиглаж болохуйц 100 сая гаруй тонн нөөц байна гэж тогтоожээ. Дөчөөд хувь нь Хятадад буюу бүр тодруулаад хэлбэл Өмнөд Монголд бий гэж тэд үзжээ. Үлдсэн хэсэг нь АНУ, ОХУ болон хуучин Зөвлөлтийн харьяаны орнууд, Афганистан, Монголын хөрсөн дор бий гэсэн тооцоо гаргасан байдаг. Өмнөд Монголд их хэмжээний нөөц байгаа учраас Монгол Улсад анхаарал татахаар хэмжээний нөөц байх нь гарцаагүй гэсэн судлаачдын таамаглал байдаг юм билээ. Өмнөд Монголын ердөө хажууханд хил залгаа орших Монгол Улсад дэлхийд гайхагдсан газрын ховор элементийн их нөөц үргэлжилж байгаа нь бараг л тодорхой болоод байна.

Газрын ховор элементийн эрлийг зоос хайрлахгүй хийж буй АНУ, Герман, Япон зэрэг улсын хараанд Монгол аль хэдийнэ өртсөн. С.Батболдыг Ерөнхий сайд байхад л энэ сэдэв яригдаж байсан. Японд айлчлах үед нь тус улсын Ерөнхий сайд газрын ховор элементийн салбарт манай улстай хамтран ажиллах хүсэлтэйгээ илэрхийлж байлаа. Манайд айлчлаад буцсан Германы канцлер Ангела Меркель ч газрын ховор элементүүдийг Монголоос нийлүүлж хамтран ажиллахаа сонирхлоо ил тод илэрхийлсэн.

Манай улсын нутаг дэвсгэрийн жар орчим газарт газрын ховор элементүүдийн орд илрээд байна гэсэн албан бус статистик сонсогддог. Гэхдээ нийт нөөц нь хараахан гараагүй. Хайгуулын түвшний ажлууд л хийгдэж байгаа. Сүүлд стратегийн ордод оруулахаар ярьж эхэлсэн Өмнөговийн Мушгиа худаг ордыг хамгийн их нөөцтэй гэх нь бий. Мушгиа худагийг Өмнөд Монголын том ордтой дүйцэхүйц нөөцтэй гэдэг. Сүүлд долоон ордыг стратегид нэмнэ гэж үзсэний гурав нь газрын ховор элементийнх. Тэр жагсаалтад бас Мушгиа худаг орсон байдаг. Газрын ховор элементүүдийнхээ ордыг стратегид оруулна, бодож байж ашиглана гэж суугаад байвал үр ашгийг нь хүртэх асуудал тэр хэрээр хойшилж таарна. Харин сонирхол нь наашилсан том гүрнүүдтэй харилцан ашигтайгаар хамтран ажиллаж, энэ салбарт том төслүүд хэрэгжүүлж эхэлбэл эрэлт нь байна. Дэлхийн зах зээлийн үнэ нь ч ойрын хэдэн арван жилдээ буухгүй гэж шинжээчид таамаглаж байна.

Ц.БААСАНСҮРЭН

ЭХ СУРВАЛЖ:

Зэс, нүүрс яахав, уран, занарын асар их нөөцөө яах вэ
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (11)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
ДУНДГОВЬ АЙМГИЙН ХУЛД СУМАНД ГАРСАН ЖОНШНЫ ОРДОД НУТГИЙН ГЭХ ХЭДХЭН ИРГЭД ЗАД БАЯЖИЖ БАЙНА 1 АЙЛ ӨДӨРТӨӨ 300 МЯНГАН ТӨГРӨГ ЦЭВЭР ОЛЖ САРДАА 10 САЯ ТӨГРӨГНИЙ ЦЭВЭР АШИГТАЙ АЖИЛЛАЖ БАЙНА НӨӨЦ НЬ ҮНЭХЭЭР ИХ ХАРАМСАЛТАЙ НЬ ХЭДХЭН ИРГЭД ЗАД БАЯЖИЖ БУСАД АЙМГИЙН ИРГЭД ЯДУУ БАЙГАА НЬ БАЯЛАГИЙН ТЭГШ БУС ХУВИАРЛАЛТ ХЭТЭРХИЙ БАЙГАА НЬ ХАРАГДАЖ БАЙНА ДУНДГОВИЙН ЖОНШИН ДЭЭР ХЭДХЭН ИРГЭД ҮНЭХЭЭР ИХ МӨНГӨ ОЛЖ БАЙНА өдөртөө 10.000.000

2013-08-28 | 12:31:02 | 103.11.195.160 |

Мэдээ
Гадаад мэдээ
Видео